Dersaadet’te Beyoğlu

Beyoğlu ilçesi günümüzde, 45 mahalleden ve yaklaşık 225 bin yerleşik nüfustan oluşan bir yerleşim yeridir. İş, eğlence ve kültür merkezi olması nedeniyle bu ilçe sınırları içerisindeki gündüz ve gece nüfusu birkaç milyonu bulmaktadır. Bazılarına göre Beyoğlu, Karaköy'den Taksim'e kadar uzanan bölgedir. Bazılarına göre de, Tünel Meydanı'ndan Taksim'e uzanan bölümden ibarettir. Bugün İstanbul iline bağlı Beyoğlu ilçesi; Haliç'in kuzeyinde Kasımpaşa vadisinin batısıyla, Dolmabahçe (Gazhane) vadisi arasında kalan alanı kapsar, Şişli ve Beşiktaş ilçeleriyle sınırdaştır. Ancak halk arasında Beyoğlu adı, kentin önemli kültür, eğlence ve iş merkezlerinden olan ve Galatasaray'ı Taksim Meydanı'na bağlayan İstiklal caddesi ve çevresi için kullanılır. Uzun yıllar bağlık, bahçelik kaldı Pera. Zamanla Galata Sarayı ve Ağa Camii çevresinde ufak tefek mahalleler oluşmaya başlamıştı. Pera isminin Beyoğlu ismine ne zaman döndüğü hakkında kesin bilgiler bulunmamakla birlikte, bölgeye bir beyin oğlunun bir konak yaptırarak yerleşmiş olmasından dolayı Beyoğlu denildiği kesin gibidir. Hangi beyin oğlunun yerleştiği konusunda da iki rivayet bulunmaktadır. Bunlardan birincisine göre; Beyoğlu adı, Fatih Sultan Mehmed zamanında Pontus prenslerinden Aleksios Komnenos'un islamiyeti kabul ederek burada oturmasından kaynaklanır. İkincisine göre ise; burada oturan Pontus prensi değil, Kanuni zamanındaki Venedik elçisi Andre Giritti'nin oğlu Luigi Giritti'dir. İLK MÜSLÜMAN YERLEŞİMİ YERİ 'MEVLEVİ TEKKESİ' Cadde-i Kebir, Pera ya da Beyoğlu. Taksim ile Tünel arası 1400 metredir ve tam orta noktası Galatasaray'daki 50. Yıl Anıtı'dır. Cadde'nin ilk şekillenmeye başlaması Bizans döneminin sonrasına rastlar. İlk Müslüman yerleşimi 1491'de, II. Bayezid'in armağan olarak verdiği arazi üzerinde İskender Paşa'nın bir Mevlevi tekkesi kurmasıyla başlar. II. Bayezid tarafından dört yol diye tarif edilen asmaların olduğu mevkide yaptırdığı mescit bugün yerinde olmasa da, mevkiye Asmalı Mescid adını vermiştir. Bugünkü Galatasaray mevkinde I. Süleyman'ın yaptırdığı Acemioğlanlar Kışlası'nın da Müslüman yerleşimine katkısı olmuştur. Müslümanlardan çok azınlıkların mesken tutmasında Osmanlı'nın yabancılara verdiği imtiyazların önemi büyüktür. 1917 Ekim devriminden kaçıp Beyoğlu'na yerleşen Rusların da önemi yadsınamaz. Bu kadar büyük nüfusa sahip yabancıların mutlaka ibadethanelere ve elçiliklere ihtiyacı olduğundan azınlıklara toprak bağışı bile yapılmıştır. 19. yüzyılın ikinci yarısına denk düşen bu canlılık, beraberinde alafrangalığı, frenk usulünü de getirir. CADDE-İ KEBİR'İN GELİŞMESİ ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE HIZLANIR Gelişme özellikle Abdülaziz döneminde hızlanır. Bu süreçte sokaklar ve cadde taşlarla döşenmesi, gazla aydınlatılması, kanalizasyonların yapılması, daha sonra elektriğin getirilmesi, Tünel'in inşası, önce atlı, sonra elektrikli tramvaylar ve birçok sayıda altyapı hizmetlerinin gerçekleştirilmesi caddeyi muhteşem kılar. 19. yüzyılın sonu 20. yüzyılın başında birçok dilin konuşulduğu caddede açılan sinema, tiyatro salonları ve eğlence yerlerinin işletmesi levantenlerin elindedir. Pera, daha çok levantenlerin yaşadığı bir bölge olduğu için İstanbul'un ve Osmanlı'nın Batı'ya açılan kapısı konumundaydı. İstanbul'a Avrupa'dan gelen ne varsa ilk önce burada görülürdü. Bugün Taksim olarak bildiğimiz bölge ise bu alanın da dışındaydı, şehrin dışıydı ve mezarlık olarak kullanılıyordu. Gayrimüslüm ve Müslüman mezarlıkları burada yan yanaydı. Bu mezarlık o kadar büyüktü ki, bölgenin halkı buraya Grand-Champs de Mort, yani Büyük Mezarlık denilmekteydi. İstanbul'un geneline hâkim olan su ihtiyacı Pera için de geçerliydi. Hızla artan nüfusa su yetiştirilemiyordu. Bunun için Sultan III. Ahmed döneminde kurulmaya başlanan, ancak Patrona Halil İsyanı ile yarım kalan su sistemi 1732 senesinde III. Ahmed'in ardından Sultan I. Mahmud tarafından tamamlanır. Şehrin kuzeyindeki ormanlardan su taşıyan bu su sistemi de Pera'nın başlangıcında Büyük Mezarlık'ın hemen yanı başında sonlanır. Buraya bir su deposu ve maksem yapılır, yani suyun şehre taksim edildiği yer ve yapıdır.