Cezeri’nin olağanüstü makineleri ve Kitab-ül Hiyel

'Denenmemiş bilgi doğru ile yanlış arasında asılı kalır.' İçine su ve değişik renklerde şarap konan, bunları ayrı ayrı akıtabilen ibrik. Ortaçağın en önemli mühendisi El Cezeri 1200'lü yıllarda yaklaşık 800 sene önce Diyarbakır ve Hasankeyf'te, Artuklu Sarayı'nda başmühendis olarak çalıştı. Makinelerinin önemli bir kısmını kısaca Kitab-ül Hiyel olarak bilinen ama asıl adı Kitâb el-câmi' beyn el-'ilm ve el-'amel en-nâfi' fi sınâa'ti'l-hiyel isimli eserinde, Artuklu hükümdarı Nasireddin Mahmud'un (1200-1222) isteği üzerine topladı. Kitabın tam ismi 'Mekanik Biliminde Bilgi Ve Uygulamanın Bağdaştırılması' olarak çevrilebilir. Kitabı 1206 yılında yazdığı bilinse de, Cezeri'nin ölüm ve doğum tarihleri hakkında elimizde kesin bir bilgi yoktur. Diyarbakır yöresinde yaşamış olan Cezeri, Fırat ve Dicle arasında bulunan bölgeye el-Cezire (ada) dendiği için El Cezeri lakabını kullanmıştır. Eserde 50 makinenin anlatımı yer alır. Tavus kuşlu ibrik. El Cezeri sarayın başmühendisi olduğu için, sarayda prestij için bir mekanik geliştirir. Bu mekanikte de en önemli şey hikâyeyi anlatmaktır. El Cezeri'nin bu hikâye anlatma çabası robot fikrini ortaya çıkarıyor. El Cezeri'den önce makinelerde figürler tek tük kullanılmış. Fakat El Cezeri ilk defa makineyi doğrudan bir heykelin içine gizleyerek, insanmış izlenimini veriyor. 13'üncü yüzyılın büyük mühendisi Cezeri, evrensel bilim tarihinin görkemli dehalarından biridir. Birikimi, icatları, bakış açısı ve mühendislik felsefesi itibariyle unutulmaz bir bilim insanı olan Cezeri, elliden fazla makine ve aracın teknolojik tasarımlarını yapmış ve bu makineleri teorik planlamada bırakmayıp üretmiş ve çalıştırmıştır. Bilimsel ve pratik mirası 21'inci yüzyıl dünyası için hala güncel ve ilgi çekicidir. Özellikle zaman kullanma ve yönetme biçimine odaklanmış makineleri ile kendisinden sonraki birçok doğulu ve batılı mekanisyene ilham vermiştir. Dönemin hükümdarının abdest alması için yapılan, pirinçten yapılan ve otomatik su akıtan ibrik. Cezeri, çalışmalarına dair ön araştırmalarını şöyle anlatır; 'Benden çok evvel gelen âlimlerin kitaplarını ve onları takip edenlerin çalışmalarını gözden geçirdim... Nihayet nakillerden kurtuldum, başkalarının yaptıklarından sıyrıldım ve problemlere kendi gözümle bakabildim... Uygulamaya dönüştürülemeyen her teknik ilmin, doğru ile yanlış arasında muallakta kaldığını gördüm.' Kefe. Tam adı Bedi'uz-zemân Ebû el-'İzz b. İsmaî'l b. el-Rezzâz el-Cezerî olan, Artuklu Sarayında kesintisiz 25 yıl (1181-1206) saray mühendisi görevini sürdüren Cezeri, Helenistik dönemde Pnömatik ve İslam Medeniyetinin gelişmiş döneminde Hiyel olarak bilinen bir geleneğin güçlü bir temsilcisidir. Hiyel ise şekil bakımından hukuka uygun bir işlemi vasıta kılarak yasaklanmış bir sonucu elde etmek amacıyla yapılan muamele anlamındaki fıkıh terimidir. Arapça'da 'değişmek, maksada ulaşıncaya kadar fikir değiştirmek' manasında ve 'çare, kurnazlık, iyi düşünce, işlerde tasarruf kudreti' anlamında isim olarak kullanılan hile kelimesinin çoğuludur. Hile Kur'ân-ı Kerîm'de 'çare', 'çıkış yolu' manasında bir yerde (en-Nisâ 4/98), aynı anlamda mahrec de yine bir yerde (et-Talâk 65/2) geçmektedir. Ebû Süleyman el-Cûzcânî gibi bazı âlimler hile yerine özellikle mahrec (çoğulu mehâric) kelimesinin kullanılması gerektiğini söylemişlerdir. Dört çıkışlı iki kefeli fıskiye. Bugüne ulaşan en eski hiyel kitabına da el-Meḫâric fi'l-ḥiyel adı verilmiştir. Joseph Schacht 1930 yılında Leipzig'de neşrettiği bu kitabı İmam Muhammed'e nisbet etmekte, bazı araştırmacılar da bu görüşe katılmaktadır. Bazılarına göre ise bu eser Ebû Yûsuf'a aittir. Ancak kitabın müellifiyle ilgili olarak henüz kesin bir karara varmak mümkün görünmemektedir. Buhârî'nin el-Câmiʿu'ṣ-ṣaḥîḥ'i hiyele yer veren tek hadis kitabıdır. Buhârî bu konuya on beş bab ayırmış ve hiyel taraftarlarını eleştirmiştir. Onun eserine yazılan şerhler içinde Kirmânî'nin el-Kevâkibü'd-derârî, Kastallânî'nin İrşâdü's-sârî, İbn Hacer'in Fetḥu'l-bârî, Aynî'nin ʿUmdetü'l-ḳārî, Keşmîrî'nin Feyżü'l-bârî adlı eserleri, hiyele dair bilgilerin yanı sıra Buhârî'nin görüşlerinin değerlendirilmesi açısından da önemlidir. Alınan kan miktarının öğrenilebildiği kan teknesi. Tıp denince akla nasıl İbn-i Sina geliyorsa, matematik denince Harizmi, felsefe denince Farabi akla geliyorsa Sibernetik denince de akla ilk gelen kişi El Cezeri'dir. Batı dünyasında Cazari (Gazari) olarak bilinen 'Ismail Ebul-Iz Bin Razzaz El-Cezeri' Mezopotamya (Cizre) Tor (Dağ kapı) mahallesinde 1153 yılında dünyaya geldi. Şeref ve onur babası anlamında Ebul-iz lakabını taşıdı. El Cezeri onun Cizreli olduğunun bir delilidir. Eşsiz icatlarıyla dünyaya nam salan El- Cezeri'ye 'zamanın harikası' anlamında Bediuzzaman denildi. Cizreli büyük mucit, bilgisayarın temelini atan âlim, fen ve teknik adamı, robotlar, saatler, su makinaları, şifreli kilitler, şifreli kasalar, termos, otomatik çocuk oyuncakları gibi makinelerin mucidi ve dünyanın ilk sibernetik bilginidir. Toplanan kan miktarının öğrenildiği hesapçı teknesi. Güneş saatlerini bildiren su saati. Bir kuyu veya gölden suyu yukarı çıkarmak için inşa edilen bir araç. Çok çeşitli makineler yapan El Cezeri, farklı farklı denge durumu kurmuştur. Kendi kendine hareket eden anlamına gelen otomatik kelimesi, insan ve diğer canlıların eylemlerini taklit ederek, makinelerin işlevselleştirilmesi için sistemli bir çalışma ve sibernetik tabanlı uygulamalardır. Dünya bilim tarihi açısından bugünkü sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yapan ilk bilim adamı olan El Cezerî, 'Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitap' (El Câmi-u'l Beyn'el İlmî ve ElAmelî'en Nâfi fî Sınâ'ati'l Hiyel) adlı eserinde ortaya koydu. 50'den fazla cihazın kullanım esaslarını, yararlanma olanaklarını çizimlerle gösterdiği bu olağanüstü kitapta, 'Tatbikata çevrilmeyen her teknik ilmin, doğru ile yanlış arasında kalacağını' söyler. Bu kitabın orijinali günümüze kadar ulaşamadıysa da, bilinen 15 kopyasından 10'u Avrupa'nın farklı müzelerinde, 5 tanesi Topkapı ve Süleymaniye kütüphanelerinde yer alır. Eşit saatlerin geçişinin öğrenilebildiği tavuskuşlu su saati. 1153 yılında Cizre'nin Tor mahallesinde doğan ve sibernetik alanın en büyük dâhisi kabul edilen, fizikçi, robot ve matriks ustası İsmail Ebul İz Bin Rezzaz El Cezeri 1233′te Cizre'de öldü. Öğrenimini Kürt Medresesi Camia'da tamamlayan İsmail, burada fizik ve sibernetik alanlarında yoğunlaştı ve halen kullanılmakta olan ve aşılmamış onlarca buluşa imza attı. Kürt Zengilerin hâkimiyeti altında yaşayan Ebul İz, bir süre sonra Artukoğulları'nın daveti üzerine Diyarbakır'da yaşadı. İsmini de yaşadığı şehirden alan El-Cezerî Batı literatüründe M.Ö. 300 yıllarında Yunan matematikçi Archytas tarafından buharla çalışan bir güvercin yapılmış olduğu belirtilse de robotikle ilgili bilinen en eski kayıt da Cezeri'ye âittir. Fil su saati. Cezeri, en eski tarihli nüshasına göre 1206 yılında veya daha öncesinde tamamladığı kitabında su saatleri, mum saatleri, ziyafetlerde kullanılan kaplar ve ibrikler, el yıkama ve abdest alma aparatları, kan almada kullanılan ölçme aletleri, otomatik müzik düzenekleri, çeşitli robotlar, zamanın tarım devriminde çok etkili olan su terfi araçları, su pompalarını çalıştıran makineler, fıskiyeler, sürekli kaval sesi çıkaran tertibatlar ve başka çeşitli aletler ile metal döküm tekniğinden bahsetmektedir. Kitap, mühendislik uygulamalarıyla ilgili olarak bugüne ulaşan en eski el yazmalarından biridir. Bu kitapta açıklanan makine ve araçların her biri önemli bir icat olmakla birlikte, kitabın kendisi de sanat değeri olan renkli resimleri ve anlatım tarzıyla başlı başına önemli bir sanat eseridir. Eserin halen 14 Arapça, 2 Farsça, bir de Osmanlıca yazılmış 17 tane el yazması nüshası bulunuyor. Zamanına ve sonrasına göre birinci derecede önemli mühendislik bilgilerini yazılı, çizili ve uygulanmış olarak günümüze ulaştırması, makine yapımı, otomatik kontrol, sistem mühendisliği ve robot teknolojisinin tarihi gelişimine ışık tutması bakımlarından bu eserin önemi tam olarak anlaşıldı. Kayık su saati. El-Cezeri, Diyarbakır'da bulunduğu zamanlarda Kitáb fí ma'rifat al-hiyal al handasiyya (Hayal ve Tekniğin Birleşmesiyle Oluşan Marifetler Kitabı) adlı bir icatlar kitabı yazdı. Kitabının bir nüshasını Abbasi hükümdarı Ebul Ahmed'e, diğer bir nüshasını ise Artukoğlu hükümdarı Mahmud bin Muhammed'e sundu. Bağdat'a gönderilen bu kitab, Moğol istilası sonrası kayboldu. 1990'da da Kültür Bakanlığı tarafından, 'Olağanüstü Mekanik Araçların Bilgisi Hakkında Kitap' adı ile Türkçe'ye çevirilmiş ve basılmış olan 'El-Câmi' Beyne'l-'İlm ve'l-'Amel En-Nâfi' Fî Es-Sınaâ'ti'l-Hiyel' adlı eseri, El-Cezerî'nin en önemli çalışmasıdır. Bugün İstanbul Topkapı Sarayı III. Ahmet Kütüphanesinde 3472 kayıtlı yazma 1206 tarihli bir eserdir. Teknoloji tarihine ilişkin olarak da üç kitap bulunmaktadır. Bunların içerisinde en önemlisi hiç kuşkusuz El-Cezerî'nin otomatlar kitabının Türkçe'ye çevirisidir. El-Cezerî, çalışmalarının ileride kendisinden sonra gelenler tarafından önemsenmeme ihtimaline binaen kitabının önsözünde şöyle demiştir: 'Bu işe öyle meşakkatlerle koyuldum ki yolum uzadı, emeklerimin rüzgârın savurduğu şeyler gibi heba olmasından, çalışmalarımın gündüzün geceyi silmesi gibi silinmesinden korkarım.' Dört çıkışlı, iki şamandıralı iki fıskiye. Robotikle ilgili bilinen en eski kaydın Tarentumlu Archytas (İ.Ö. 430)'den sonra El-Cezerî'ye ait olduğu ve yaptığı daha gelişmiş otomatik makinelerin bugünkü robot teknolojisinin temelini oluşturduğu söylenebilir. Günümüz robot konseptinin ilk olarak M.Ö. 450'lerde, Yunan matematikçi Taren'in 'The Pigeon' adlı mekanik bir kuş tasarladığı ve bir Türk mucit olan El Cezerî'nin su saatleri, mutfak aletleri ve su ile çalışan müzikal aletler (otomatlı) tasarladığını ve yaptığını belirtmektedir. Abdest almak için kullanılan tavus kuşlu leğen. Dönemin başkenti olan Diyarbakır'da İçkale Saray'da bugün bile tahayyül edemeyeceğimiz bir teknoloji kullanılıyordu. Sarayda birçok iş El Cezeri'nin yapmış olduğu robotlar aracılığıyla yapılıyordu. Hatta hükümdara abdest alması için su döken bir otomat bile mevcuttu. Hükümdara ve konuklara içecek sunan kadın robotlar, hükümdarı ve konukları eğlendirmek için saz, zil ve tef çalan robotlar, sarayın salonlarında gezen tavus kuşu makineleri, değişik 24 şifre ile açılabilen kilitler, su saatleri, sarayın bahçesindeki havuzda gezinen kayık ve içine su dolan kayığı, bir yandan boşaltırken bir yandan da borusunu öttürerek yardım isteyen kayıkçı robot, otomatik abdest alma makinesi ve buna benzer birçok otomatik aygıt, Diyarbakır'ın ünlü surlarının içinde kullanılıyordu. İsmail Ebul İz Bin Rezzaz El Cizirî'nin Su Hilesi adlı robotunda, belli aralıklarla terazi ucundaki kovalardan birinin dolmasıyla diğerinin boşalması ve böylelikle ardışık zamanlı sıra ile her iki tarafın da eşit aralıklarla suyu almasını sağlıyordu. Abdest almak için düzenlenmiş otomat. El-Cezeri'nin imzasını attığı diğer bir alan ise yatay eksenli yel değirmenleridir. Yatay eksenli yel değirmenlerinin ilk olarak Hollanda, İngiltere, Fransa ve Almanya gibi Kuzey Avrupa ülkelerinde ortaya çıktığı sanılır. Hatta Hollanda`nın adı, yel değirmenleriyle özdeşleşmiştir. Bu aletlerde, kaldırma gücü olarak yatay eksenli rüzgâr türbinlerinden yararlanılmaktadır. Yel değirmenlerinin 12. yüzyılın başlarında İslam Dünyası tarafından Batı Dünyasına tanıtıldığı bilinir. Hatta 12. yüzyılda geliştirilen bu rüzgâr sistemlerinin 20. yüzyılın başlarına kadar rüzgâr enerjisi ile su pompalamak, tahıl öğütmek ve mekanik güç sağlamak için kullanıldığı bilinmektedir. Alınan kan miktarının öğrenilebildiği kan teknesi. Sınnat el-Hıyel adlı eserinde Cezeri, hava ve boşluğa dayalı içine doldurulan sıvıları istenildiği biçimde akışı sağlayan altı ibriğin yapımından bahseder; Hükümdarın abdest alması için otomatik olarak su akıtan, büyük pirinç ibrik pirinçten yapılmış ibrik hükümdarın yanına bırakılır, ördeğin gagasından akan su ile abdest alınır. Boşalan ibrik geri götürülür, su ile doldurulduktan sonra gerektiği durumda tekrar getirilir. Yabancı ülkelerde Dublin Chester Beatty kütüphanesinde bir, Oxford Bodleian Kütüphanesinde iki ve Paris Bibliotheque Nationale de üç adet daha geç yüzyıllara ilişkin el yazması kopyalar bulunmaktadır. Ayrıca Amerika Birleşik Devletlerinin çeşitli müze ve koleksiyonlarında farklı yazmalardan koparılmış minyatürlü sayfalar sergilenmektedir. Sınnat el-Hıyel adlı eserinde Cezeri, hava ve boşluğa dayalı içine doldurulan sıvıları istenildiği biçimde akışı sağlayan altı ibriğin yapımından bahseder; Hükümdarın abdest alması için otomatik olarak su akıtan, büyük pirinç ibrik pirinçten yapılmış ibrik hükümdarın yanına bırakılır, ördeğin gagasından akan su ile abdest alınır. Boşalan ibrik geri götürülür, su ile doldurulduktan sonra gerektiği durumda tekrar getirilir. Cezeri'nin yaptığı fıskiyeler, Benu Musa araçlarını prensip noktasında benzer olsa da teknik açıdan üstün olduğu kabul edilmektedir. Bu üstünlüğü Cezeri‟nin Benu Musa fıskiyelerini yapıp hatalarını tespit etmesinden anlaşılır. Denge prensibine dayalı altı adet Cezeri fıskiyeleri bulunmaktadır. Türkiye'nin güneyinde bulunan ve mühendislik dehası olan El Cezeri, yaptığı araçlar arasında en ünlü olanı fil su saatidir. Alman profesörlerinden Wideman, Ebuliz El Cezeri'nin otomatik makinelerinden birkaç tanesini yapmış ve başarı ile işletmiştir: Batı dünyasına E. Wideman ile talebesi F. Hauser, Cezeri'yi tanıtmışlardır. Ayrıca El Cezeri'nin kitabını da kısımlar halinde tekrar Wideman Almanca'ya çevirmiş ve teknik yönden yorumlamıştır. 50 yıllık bir aradan sonra, 1974 yılında Donald hill, Wideman gibi, Oxford yazmasını temel alarak, eseri İngilizce'ye tercüme etmiştir. Cezerî'nin makinelerinden sadece biri, su çarkı ile işleyen tulumba modern mühendisliğin gelişmesine doğrudan doğruya katkıda bulunmuştur. Bu makine, çift etki ilkesinin uygulanması, dönme hareketinin ileri-geri harekete çevrilmesi, emme borusunun bilinen ilk kullanılışı olmasından dolayı çok önemlidir. Dolayısıyla buhar makinesinin ve emme basma tulumbanın ilk örneği sayılabilir. Söz konusu makinede akan suyun çevirdiği çark düşey düzlemde bir dişliyi, bu dişli de yatay düzlemdeki diğer bir dişliyi döndürmektedir. Yatay dişlinin çevresine yakın bir yerde düşey bir pim bulunmaktadır. Bu pime ortası yarık ve diğer ucu yine bir pimle sabitleştirilmiş bir çubuk geçirilmiş ve bu çubuğa da tulumbaların piston kolları bağlanmıştır. Yatay dişli dönünce yarık çubuk açısal bir hareket yapmakta, piston kolları da ileri geri gidip gelerek tulumbaları çalıştırmaktadır. Hidrolik güçle çalışıp bir dönme hareketini bir öteleme hareketine çeviren krankbiyel ve piston sistemleri de daha sonra içten yanmalı motorlarla işler hâle getirildi. Bu gelişme ise pistonlu pompaların ve buhar makinelerinin temelini atıp Sanayi Devrimi'nin yolunu açmıştı... (Derlenen kaynak: Sevim Tekeli, 'El-Câmi' Beyne'l-ilm ve'l-'Amel En-Nâ- fi' fî eş-Şınaâ'ti'l-Hiyel') Müslüman bilim adamlarından El Cezeri'nin 13'üncü yüzyılda kaleme aldığı Kitab-ül Hiyel'deki makine çizimlerinin çalışır makinelere dönüştürüldüğü, 'Cezeri'nin Olağanüstü Makineleri' sergisi 15 Şubat'ta Uniq Expo' açıldı. Artuklu Sarayı'nda 26 yıl başmühendislik yapan, Müslüman bilim adamı El Cezeri'nin makineleri, 15 yıl süren bir çalışmanın ardından sanatseverlerle buluştu. Cezire'nin 13'üncü yüzyılda kaleme aldığı 'Kitab-ül Hiyel' adlı kitaptan yola çıkılarak hazırlanan sergide mekanik tarihinin hikâyesi ilham verici şekilde sunuluyor. Cezeri'nin olağanüstü makineleri, İstanbul Cezeri Müzesi'nin girişimiyle 15 Şubat- 30 Haziran 2019 tarihlerinde Uniq Expo'da olacak. Rekonstrüksiyonlar Serginin içerisinde Cezeri'nin makinelerinin orijinal rekonstrüksiyonları olmak üzere; Cezeri'nin makinelerinde yer alan bazı iç düzeneklerin müstakil rekonstrüksiyonları, Cezeri'nin makinelerinin ölçekli ve/veya yeniden yorumlu interaktif rekonstrüksiyonları ve Cezeri'nin bazı makinelerinin modelleri yer alıyor. Robotikle ilgili bilinen en eski kaydın Tarentumlu Archytas (İ.Ö. 430)'den sonra El-Cezerî'ye ait olduğu ve yaptığı daha gelişmiş otomatik makinelerin bugünkü robot teknolojisinin temelini oluşturduğu söylenebilir. Günümüz robot konseptinin ilk olarak M.Ö. 450'lerde, Yunan matematikçi Taren'in 'The Pigeon' adlı mekanik bir kuş tasarladığı ve bir Türk mucit olan El Cezerî'nin su saatleri, mutfak aletleri ve su ile çalışan müzikal aletler (otomatlı) tasarladığını ve yaptığını belirtmektedir. ''Harikalar Kitabı'', mühendislik uygulamalarıyla ilgili olarak bugüne ulaşan en eski el yazmalarından biri olarak kabul ediliyor. Bu eşsiz kitapta, ilk insansı robotlardan krank miline teknoloji devriminin öncü aletleri yer alıyor. Renkli resimleri ve anlatım tarzıyla başlı başına sanat eseri olan bu kitap sergide görücüye çıktı. Cezeri'nin makinelerinin ölçekli ve/veya yeniden yorumlu interaktif rekonstrüksiyonları, Ziyaretçilere bilimsel ve mekanik prensipleri yakından tanıyabilme imkânı sunacak. Ayrıca misafirler, sergi içerisindeki düzenekleri hem görme hem de deneme fırsatı yakalayacak. Serginin hikâyesi mekaniğin canlı nesneleri ile anlatılıyor, ancak tarihsel bağlamı vurgulamak ve arka planı göstermek için bilimsel açıdan zengin, geniş bir poster havuzu olacak. Sergide yer alan her şeyin bir anlamı olacak ve bunlar posterlerde açığa çıkacak. Öte yandan sergi tam bir görsel şölen. Bu görselliği desteklemek için mekanik aletlerin dönemin saray ve toplum hayatındaki yerini gösteren dev tablolar serginin her yerinde ziyaretçilere sürpriz sahneler sunacak. Mekaniğin hikâyesi tarih ve toplumdan bağımsız olarak düşünülmemiş. Bu sebeple çalışan aletlere ek olarak bazı tarihi, mimari ve kültürel unsurların replika ve maketleri, sergiyi zenginleştiren kurulumlar olarak misafirlerin ilgisine sunulacak. Hama bölgesinde yer alan su çarkları, Selçuklu ve Artuklu rölyefleri, balmumu heykeller, Cezeri'nin renkli dünyasını gösteren karakterleri gibi birçok replika, serginin hikâyesini tamamlayacak. Sergide Cezeri öncesine de değinilecek. Eski çağ tekniği, Antik Yunan, Antik Çin, Erken İslam ve Antik Mısır dönemi mekaniği anlatılacaklar arasında. Misafirler, insanoğlunun en büyük vasıflarından birisi olan alet yapabilme kabiliyetini sergi içerisinde deneyimleyebilecek. Ayrıca, Cezeri'nin etkilendiği kendinden önceki bilim adamlarının rekonstrüksiyonlarını yakından görebilme fırsatı da olacak. Cezeri Sonrası Rekonstrüksiyonlar Serginin bu bölümünde Osmanlı mekaniği, geç ortaçağ ve Rönesans mekaniği ile sanayi mekaniği ele alınacak. Cezeri'den sonra insanlığı endüstri devrimine götürebilecek mekanikle sergi içerisinde tanışma, Da Vinci, Galileo, James Watt, Takiyüddin'in eserlerinin rekonstrüksiyonlarını yakından görebilme fırsatı da misafirlere sunulacak. Sergiyi ziyaret edenler, yaratıcı ve özgün fikir üretme kabiliyetlerini geliştirecekler. İnsanın gelişimine katkıda bulunacak evrensel çabaya ortak olabilecekler. Tarih bilinci oluşturma yolunda adım atabilecekler. Yeryüzü ve doğayla, bilim üzerinden bağ kurabilecekler. Kısıtları dikkate alarak çözüm geliştirmeyi öğrenecekler. Dünyayı daha yaşanılabilir ve güzel bir yer yapmak için çaba göstermeyi öğrenecekler. Pazartesi:12.00-18.00 Salı, Çarşamba, Perşembe, Cuma: 10.00-18.00 Hafta Sonları: 10.00-19.00 Bilet Kategorileri Tam: 1 yetişkin için geçerlidir. Öğrenci: Tüm öğrenciler geçerlidir. Aile Bileti: En fazla iki yetişkin ve sınırsız sayıda çocuk için geçerlidir. VIP: Bilet sahibi için sınırsız giriş hakkı sağlar.