Aynalıkavak’ın duvarlarındaki Osmanlı musikisi

Gevheri Sultan'ın sazlarından sonra diğer bazı koleksiyoner ve sâzendeler de muhtelif enstrüman bağışlarında bulunur. Bütün bunlardan başka İstanbul Büyükşehir Belediyesi Koleksiyonu'na ait sazlar da Aynalıkavak Kasrı Koleksiyonu'na katılınca ileride daha genişleyip derinleşmesi planlanan Aynalıkavak Sazları'nın genel omurgası oluşur. Müze koleksiyonunda 65 adet saz, iki yüzün üzerinde taş plak, çok sayıda nota ve matbuat bulunur. Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u fethinden sonra, Osmanlı sultanlarının da ilgisini çeken bu büyük koruluk, bölgede kurulan Osmanlı Tersanesi'nden dolayı 'Tersane Hasbahçesi' adıyla anılmaya başlar. Tarihsel süreç içinde padişahların yaptırdığı kasırlarla gelişen ve 'Tersane Sarayı' olarak anılan yapılar topluluğu; 17. yüzyıldan başlayarak 'Aynalıkavak Sarayı' olarak adlandırılır. Saray bütünü içinde yer alan ve Sultan III. Ahmed döneminde yaptırıldığı sanılan Aynalıkavak Kasrı, Sultan III. Selim döneminde büyük bir onarım görerek yeniden düzenlenir ve bugünkü görünümünü kazanır. Milli Saraylar yapıları arasında daha erken dönemlerden günümüze gelmiş tek yapı olan Aynalıkavak Kasrı geleneksel mimarîsi ve dekorasyon özellikleriyle son derece ayrıcalıklı. Sultan III. Selim tarafından bir biniş kasrı, yani dinlenme ve eğlence amacıyla günübirlik ziyaretlerde kullanılan Aynalıkavak Kasrı bir yandan da padişahın tersaneyi denetlediği sıralarda kullandığı bir mekân. Aynalıkavak Kasrı, tersaneye açılan Tersane Kapısı, Hasköy'e açılan Hasköy Kapısı ve Okmeydanı'na açılan Okmeydanı Kapısı olmak üzere toplam üç ana kapıdan oluşur. Dîvânhâne ve Beste Odası'nda pencere üstlerinden dolaşan bir frizde dönemin tanınmış şairleri Şeyh Gâlib ve Enderûnî Fâzıl'ın, kasrı ve III. Selim'i öven şiirleri Hattat Mehmed Esad El Yesârî tarafından ta'lîk hat ile yazılmıştır. Deniz cephesinde iki, kara cephesinde tek katlı kütlesiyle Osmanlı klasik mimarlığının son ve ilginç yapılarından biri olan Kasır; süsleme açısından da çağının beğenisini yansıtmakta, özellikle besteci Sultan III. Selim dönemi kültürünün pek çok öğesini bünyesinde barındırmaktadır. Hasbahçe içinde bilinen ilk yapı Kaptan-ı Derya Halil Paşa'nın Sultan I. Ahmed için yaptırdığı kasırdır. Sarayın setler halinde yükselen geniş bahçesinde Haliç'e bakan yeni kasırlardan biri de Sultan III. Ahmed'in şehzadeleri için düzenlediği sünnet düğününe sahne olan Aynalıkavak Kasrı'dır. Fakat zaman içinde tersanenin büyüyüp genişlemesiyle birer birer yapılar yok olur. Geriye sadece Aynalıkavak Kasrı kalır. Yapı bugün ki görünümünü ise III. Selim döneminde kavuşur. Aynalıkavak Kasrı, Lale Devri olarak anılan dönemin yaşantısını hatırlatan bir yapı olarak üç yüz yıldır Haliç kıyılarını süsler. Kasrın kara tarafındaki cephesi tek, deniz tarafındaki cephesi iki katlı yapılmış. Çifte divanhane çevresinde gelişen üç sofalı planıyla 18'inci yüzyıl Osmanlı saraylarının geleneksel özelliklerini birebir yansıtıyor. Sultan III. Selim'in altın yıldızlı tuğrası pencereleri üzerinde Yesarizade'nin hat ile yazdığı Enderuni Fazıl'ın Aynalıkavak Kasrı'nı öven 54 beyitlik şiiri dikkatleri üzerine çekiyor. Üstelik bunu yapan hat ustası Yesarizade'nin sağ kolu doğuştan felçlidir ve sol kolu ile sadece hat yapabilmektedir. III. Selim'in lirik ve akıcı bestelerini yaptığı düşünülen Arz Odası'nın pencerelerinin üzerinde yine Yesarizade'nin hatla yazdığı Şeyh Galib'in III. Selim'i öven 36 beyitlik şiiri yer alıyor. Bu dönemin özelliği olan revzenli tepe pencereleri, geniş saçaklı çatıları, iç dekorasyonda bulunan yerleşik sedir düzenlemeleri, geleneksel ısıtma biçimini oluşturan mangalları artık yok olmuş bir geçmiş yaşam biçiminin görünümlerini sergilemektedir. Restorasyonu ve tefriş çalışmaları tamamlanarak 5 Kasım 2010 tarihinde ziyarete açılan Aynalıkavak Kasrı'nın alt katı, Sultan III. Selim'in sanatkâr ve mûsikîşinâs kişiliğine uygun olarak tarihî Türk çalgılarının sergilendiği bir müze haline getirilmiştir. Aynalıkavak Kasrı adı ile beraber anılan III. Selim iyi bir tanburi ve neyzen olup gerçek manada üstün bir bestekâr. Evc-ara'dan Şevk-efza'ya, Pesendide'den Suz-i dilara'ya kadar 15 makam terkip etmiş. Hatta III. Selim için bu makamlarda bestelediği büyük eserlerle sanatkârlığı devlet adamlığını neredeyse geride bıraktırttığı söylenir. Hatta yorucu devlet işlerinden uzaklaşmak için musikiyi ve sanatçıları huzur veren bir liman olarak görür. Bu nedenle köşk içinde padişahın tasavvufa ve tasavvuf edebiyatına olan ilgisine uygun kitabeler de yer alır. III. Selim'in, eserlerinin çoğunu gençlik döneminde kadim ve daha az kullanılan makamlarda yaptığı bilinir. Türk musiki tarihinde III. Selim ekolü diye bilinen bir dönem var. III. Selim eserlerinin notaya alınması gerektiğini hissedip bunun için Hamparsum ve Abdülbaki Nasır Dede'den Türk müziği için uygun nota sistemi icat etmelerini ister. Hamparsum'un icat ettiği sisteme sadık kalarak eserlerin hafızadan kayda geçirilmesi de o dönemin ilklerinden olur. Aynalıkavak Kasrı bazı tarihi olayların da sahnesi olur. Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imza olunan Küçük Kaynarca Anlaşmasının bazı maddelerini kabul etmeyen Osmanlı Devleti bu nedenle yeniden savaşa hazırlandığı bir sırada Fransa'nın arabuluculuğu ile anlaşmanın bazı maddelerinde düzeltme yoluna gider. Aynalıkavak Tenkihnâmesi adıyla bilinen ve dokuz maddede düzenlenen bu metin de bu kasırda imzalanır. Kasır bahçesi ve zarif mimarisi ile Türk müziğine yuva olabilecek bir tatta. Eski tekke ve dergâh sazları ile çeşnilenen Manol, Baron, Küçük İzmitli, Onnik Usta gibi ünlü luthielerin yaptığı bazı sazlara koleksiyonerler de bağışta bulunmuş. Merhume Gevheri Osmanoğlu'nun varisleri, kemençe, tanbur, ud; keman, minyatür saz, muhtelif nota, dergi ve taş plağını, Aynalıkavak Kasrı Musiki Müzesi'nde sergilenmek üzere bağışlamıştır. Kısaca Aynalıkavak Kasrı Musiki Müzesi, ziyaretçilerin tarihe ve musikiye doyabileceği bir müze haline gelirken; Türk musikisi üzerine söyleşi ve konserlere de ev sahipliği yapıyor.