Avrupa’nın ‘Gotik’ eserlerine ilham veren İslam mimarisi

17'inci yüzyılda yaşayan, Osmanlı ve Mağribi camilerini inceleyerek kapsamlı şekilde araştıran Sir Christopher Wren, bu mimarinin güzelliğinin en büyük hayranlarından biri oldu. Müslüman ve Gotik sanatındaki çeşitli yapısal ve süsleme amaçlı unsurları araştıran Wren, Gotik mimarisinin Müslüman mimarisine dayandığına kanaat getirdi. Bu düşüncesini 'Saracen Teorisi' adı altında yazıya döken Wren, teorisini kendi sözleriyle şu şekilde açıklar: 'Biz bugün bu tarza Gotik tarz mimari diyoruz, oysa Gotlar yapmaktan ziyade yıkmakla meşgul oldular. Kanaatimce tarza Saracen (Müslüman Arap) tarzı demek daha yerinde olacaktır; zira bu insanların (Gotların) ne sanattan ne de ilimden nasibi vardı. Biz Batılılar hem sanatı hem de ilimi kaybettiğimizde bunları Arapların bin bir emekle Yunancadan tercüme ettiği kitaplardan geri almışız.' Wren'in düşüncesine göre Müslümanlar, fethettikleri her yerde hızlıca cami ve kervansaraylar inşa etmişler, bu yüzden farklı bir inşaat yöntemi geliştirmişlerdi. Hristiyanların haç şekline benzememesi için camileri yuvarlak inşa etmişlerdi. Eskilerin tek parça sütun ve baştabanlar için büyük mermer bloklar çıkardığı taş ocakları bir köşeye itilmişti; çünkü ikisi de Müslümanların işine yaramıyordu. Müslümanlar, inşaat malzemelerini deve ile taşıdıklarından, yapılarda zevklerine uygun küçük taş ve çok parçalı sütunlar kullandılar. Çok ağır buldukları kilit taşını kemerde kullanmadılar. Bu sebepler, Avrupa'daki gibi yonu taşının bol, mermerin kısıtlı olduğu kuzey iklimleri için de geçerliydi. Sir Christopher Wren'e göre modern Gotik farklı bir alandan türemişti. Wren, Gotik mimarinin ilhamını ise şu sözlerle dile getirmişti: 'Şu anki adıyla modern Gotik farklı bir alandan türemişti. O, eserlerinin hafifliğiyle, kot ve kesitlerinin aşırı cesurluğuyla, süslemelerinin zarafeti, bolluğu ve güzelliğiyle diğer tarzlardan ayrılır. Eski Gotik tarzının sütunları ne kadar kalınsa bu türün sütunları da o kadar incedir; bu kadar hafif olan bu eserlerin mimarı ağır Gotlar olamaz. Onuncu yüzyılda yani Gotların Roma İmparatorluğu'nun yıkıntıları üzerine kurduğu tüm krallıkların yıkılmasından birkaç yıl sonra, hem de Got adının tamamen unutulduğu bir dönemde kullanılmaya başlamış bir mimari tarzı nasıl onlara izafe edilebilir?' Gotik mimari olarak adlandırılan bu yeni mimari tarz, Wren'e göre ancak Mağribîlere ya da şiir ve mimaride aynı zevki dile getiren Müslüman Araplara izafe edilebilir nitelikteydi ki, bu ikisi aynı şeydi. Araplar gerek şiiri ve gerekse mimariyi fazlaca zarifleştirmiş, gereğinden fazla süslere boğmuştu. Her ikisinde de hayal gücü fazlaca kullanılmıştı; ancak bu hayal gücü Müslümanların gösterişli binalarını da, düşünce biçimleri gibi sıra dışı kıldı. Wren bu iddiaya katılmayanlara, Fas'taki cami ve sarayları ya da Mağribîlerin İspanya'da inşa ettiği bazı katedralleri örnek gösteriyordu. Bu tür binalara bilip bilmeden modern Gotik deniyor; ancak Wren bunların doğru adının Arap, Saracen ya da Moresk olması gerektiğini savunuyordu. Wren, bu mimari tarzın Avrupa'ya Müslüman İspanya üzerinden geldiğini söylüyordu. Ona göre, Araplar güçlerinin zirvesinde oldukları dönemin tamamını eğitim ve öğrenmeyle geçirdiler: Felsefe, matematik, fizik ve edebiyat okudular. Okuma aşkı bir kere harekete geçmişti artık. İspanya'ya çok da uzak olmayan her yerde bu müellifler ve onların Yunan yazarlardan Arapçaya, oradan da Latinceye yapılan çevirileri okunuyordu. Arap fiziği ile felsefesi Avrupa'da yayıldı ve bunlarla birlikte mimari de yayıldı. Birçok kilise Saracen tarzında inşa edilmiş, kimileri de bu tarzdan az ya da çok etkilenmişti. İklim sebebiyle yapılması gereken uyarlamalar yok denecek kadar azdı. Avrupa'nın güney bölgelerinin çoğunda ve Afrika'da, dar açıklık kullanılan pencerelerin (camın kullanılmasından önce) bina duvarında çok yükseğe koyulması sebebiyle içeride karanlık bir ortam oluşuyordu. Buradaki amaç, güneşin azgın ışınlarından korunmaktı. Ancak güneşin yağmur yüklü bulutlar arasından zar zor görüldüğü ve daha zayıf etkilerini bile esirgediği daha kuzeydeki enlemler için bu durum uygun değildi. '1001 İcat - Dünyamızda İslam Mirası' adlı eserden derlenmiştir.

Avrupa’nın ‘Gotik’ eserlerine ilham veren İslam mimarisi

İSLAM MİMARİSİNİN EN BÜYÜK AVRUPALI HAYRANI