Yaşlılara hürmetin İslam'daki yeri

Maneviyat olgusu, insanın sahip olduğu içten ve özgün bir kapasite olarak hayatın her alanında ona cesaret ve güven veren bir enerjidir. Kişinin maneviyatının yüksek olması, yapabilme ve başarabilme gücünün de yüksek olması demektir. Önceden alınan yeterli ve sağlıklı bir din eğitiminin sağladığı dinî bilgiler, yaşlı insanlara bütünlük ve anlam kazandırma suretiyle değişim vasıtası olarak işlev görür ve yaşlıların hayatına canlılık getirir. Bir dinî inanca, manevi desteğe sahip olmak, yaşlıların hayatlarında onlara ölüm korkusunu hafifletme, arkadaşlık kurma, dinî etkinliklere karşı içten bir kabul gösterme, yoksulluk, acı ve keder durumlarına uyum sağlamada yardımcı olma, cesaretsizlik ve kriz anlarında destek verme gibi konularda faydalı olmaktadır. Fussilet Suresinin 30'uncu ayetinde şöyle buyurulur: 'Rabbimiz Allah'tır diyerek dosdoğru bir hayat yaşayanlar, vefatları anında meleklerden şu müjdeyi alırlar: Korkmayın, üzülmeyin. Aksine size söz verilen cennete kavuşacağınız için sevinin. Biz bu dünyada sizin dostlarınız idik. Ahiret hayatında da yine dostlarınız olacağız. Şu andan itibaren artık canınız çektiği her şey ve Allah'ın size va'dettikleri; O, affı ve bağışı bol olan Rabbinizden bir ikram olarak sizi bekliyor.' Kur'an-ı Kerim'de yaşlılık ve yaşlılardan bahseden birçok ayet bulunur. Gerek yaşlılık dönemi özelliklerini gerekse yaşlılık psikolojisini anlamamıza imkân veren bu ayetler şöyle sıralanabilir: 'Sizleri yaratan O'dur. Yaşlılık dönemine ulaştıracak, ömrünün son demlerindeki düşkünlük haline, bildiği şeyleri bilemeyecek hale geleceği günlere ulaştıran da O'dur.' (Nahl, 70) 'Rabbin kesin olarak şunu emretmiştir: Sadece O'na kulluk edeceksiniz. Bir de anne babanıza iyilikte bulunacaksınız. Şayet onlardan biri ya da ikisi senin yanında yaşlanacak olurlarsa onlara 'öf' bile deme! Onları azarlama; ikisine de güzel sözler söyle. Merhametle tevazu kanatlarını onların üzerine ger ve şöyle dua et: 'Rabbim! Ben küçükken onlara bana nasıl şefkatle davrandıysalar şimdi Sen de onlara öylece rahmetinle muamele eyle.' (İsra, 23-24) Kur'an-ı Kerim'de, bir evlada sahip olmak maksadıyla uzun yıllar dua eden ve sonunda duası makbul olan Hz. Zekeriya'dan, yine yaşlılık döneminde İsmail ve İshak isimli evlatlarına kavuşan Hz. İbrahim'den de bahsedilmektedir. 'Kâf Hâ Yâ Ayn Sâd. Bu ayetler, Rabbinin kulu Zekeriya'ya rahmetinden bahsetmektedir. Hani o hafif bir sesle Rabbine şöyle niyaz etmişti: 'Rabbim! Kemiklerim zayıfladı. Saçlarım ağardı. Ama ben Sana ettiğim dualar sayesinde hiç bedbaht olmadım.' (Meryem, 1-4) 'Bana yaşlılık dönemimde İsmail'i ve İshak'ı lütfeden Allah'a hamdolsun. Şüphesiz Rabbim her duayı işitendir.' (İbrahim, 39) Yine Asr suresi, hayatın son demlerini çağrıştıran ikindi vaktinden bahsetmekle de yaşlılık dönemine işaret etmektedir. Bu surede, hayatın son dönemine yaklaşan insanların kaybetme durumu ile karşı karşıya olduğu vurgulanır. Bununla birlikte bu surede ortaya çıkan bir gerçek de şudur: Yaşlılık aslında bir bakıma dinî açıdan olgunluk dönemi olarak olumlu bir özelliğe de sahiptir. Çünkü faydalı ve güzel davranışlarda bulunmak, insanlara hakkı ve gerçekleri tavsiye etmek ve sabrı öğütlemek de yine yaşlılık dönemlerindeki insanların özelliklerindendir (Asr, 1-3). Nitekim Hz. Musa'nın kişiliğinde önemli etkileri bulunan bilge yaşlı durumundaki Hz. Şuayb'dan da Kasas Suresi 23-28. Ayetlerde genişçe söz edilmektedir. Resul-i Ekrem (sav) Efendimiz, 'büyüklere hürmet' konusunda birçok hadisiyle konuya dikkat çektiği için Müslümanlar bunu imanın şubelerinden biri olarak kabul etmişlerdir. Onun, konuyla hadislerinde de yaşlılık ve yaşlılar üzerine mesaj yüklü ifadeler bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı aşağıda sıralanmıştır: 'Küçüklerimize şefkat göstermeyen ve büyüklerimizin kadrini bilmeyen bizden değildir.' (Tirmizî, Birr 15; Ebu Davud, Edeb 58) 'Yaşından dolayı bir yaşlıya hürmet eden gence, Allah yaşlılığında hürmet edecek kimseleri nasib eder.' (Tirmizî, Birr 71) 'Annesi veya babası ya da her ikisi yaşlılık dönemlerinde kendisi yanında bulunup da onların hoşnutluğunu alarak cenneti kazanamayan kişiye yazıklar olsun.' (Müslim, Birr, 9) 'Allah'ım! Ömrün son demlerindeki düşkünlükten Sana sığınırım.' (Buhâri, Kitabu'd-Daevât, 6370) 'Sizden herhangi biriniz imam olduğunda namazı kısa kıldırsın. Zira cemaati içinde yaşlı olanlar vardır.' (Nesâi, İmâmet, 35)