Sıtma hastalığına şifa olan İslam alimi

Merkez Muslihiddin Efendi kuvvetli zekası ve ilim öğrenmeye aşırı hevesi ile kendini sadece insanlığa adadı. Birçok alimin sofrasında ders aldı, Manisa'nın meşhur mesir macununu yaptı, ömrü boyunca cemaatsiz hiç namaz kılmadı, sıtma hastalarının umut kaynağı olan 'niyet kuyusu'nun çıkmasını sağladı. Osmanlı döneminin İstanbul'unda bulunan büyük velilerden, Merkez Muslihiddin, Denizli ilinin Sarıhanlı köyünde doğdu. İstanbul'da vefat etti. Küçük yaşta ilim tahsiline başladı. İlk tahsilini memleketinde yaptı. Daha sonra Bursa ve İstanbul'a giderek zamanın tedris edilen ilimlerini tahsil etti. Bu sırada tekkelere gidip sohbetlere katılarak tasavvuf neşvesini de geliştirdi. Zamanın diğer alimi Sünbül Efendi'nin talebesi olan Merkezefendi icazeti de ondan aldı. İstanbul'da vefat etti. Cenaze namazını; 'Dünyada bu kimseyi riyasız olarak görmüştük.' buyuran şeyhülislam Ebüssü'ud Efendi kıldırdı. Naaşı büyük bir kalabalık tarafından uzun bir süre omuzlarda taşınıp, Topkapı surlarının dışında kendi yaptırdığı caminin türbesine defnedildi. Merkezefendi'nin mezarı bugün Topkapı surlarında kendi yaptırdığı caminin bahçesinde bulunuyor. Küçük yaşlarda ilim öğrenmeğe başlayan Mûsâ Efendi'nin kuvvetli bir zekâsı ve ilim öğrenmeye aşırı bir hevesi vardı. Önce kendi memleketinde, sonra Bursa ve İstanbul'daki medreselerde tahsil yaparak; tefsir, hadis, fıkıh ve tıp ilminde yetişti. Kâdı Beydâvî Tefsîri'nin büyük bir kısmını ezberledi. Medrese tahsîline devâm ettiği sıralarda tekkelere gidip, oralardaki âlimlerin sohbetlerine katılırdı. Onların feyz ve bereketlerine kavuştukça, rûhunda bir rahatlama, nefsinde bir ezilme olduğunu görerek sevinirdi. Otuz yaşına geldiğinde, medrese tahsilini bitirdi. Çevresinde sayılan bir âlim oldu. İlimdeki yüksekliğini, zamanının âlimleri tasdik ettiler. Nitekim Şeyhulislâm Ebüssü'ûd Efendi'nin hürmet ve muhabbetini kazandı. Otuz yaşında medreselerden icazet alarak müderris olmaya hak kazandı. İlmî seviyesi, dürüstlüğü ve çalışkanlığı ile devrin Şeyhulislâm Ebüssü'ûd Efendi'nin dikkatini çekip takdirini kazandı. Buluğ çağından itibaren hayatının sonuna kadar hiçbir farz namazını cemaatsiz kıldırmadı. Zamanla cemaati ve talipleri o kadar çoğaldı ki, toplanan cemaatlerini hiçbir cami ve mescit almamaya başladı. Eğer öğle ve yatsı namazlarında cemaate yetişememişse, namazını kılmış olanlardan birkaç kimseye; 'Hayatımda hiç cemaatsiz farz namaz kılmadım. İmam olayım da sizlerle namaz kılalım. Aynı namazı tekrar kılmanın zararı olmaz. Sonra kıldığınız nafile olur' buyururdu. Merkez Efendinin ömrü; hep ibadet etmekle, insanlara hakkı, doğruyu anlatmakla, Ehl-i sünnet itikadını yaymakla, hayır ve hasenat yapmakta halka ön ayak olmakla, fakir ve zayıfları himaye etmekle geçti. 'Merkez Muslihiddin' medrese tahsili esnasında tekkelere gidip, oradaki âlimlerin sohbetlerine de katıldı. Genç yaşında medrese tahsilini tamamlayıp çevresinde sayılan büyük bir âlim olan Merkezefendi, Etyemez Şeyhinin kızı ile evlendi. Yavuz Sultan Selim'in kızı Şah Sultan, İstanbul'da Eyüp Bahariye'de onun adına bir cami ve yanına medrese yaptırdı. Merkez Efendi buraya tayin edildi. Bir müddet orada talebe yetiştiren Merkez Efendiye Kanuni Sultan Süleyman Han, Topkapı surlarının dışında yaptırdığı tekkede vazife verdi. Orada da talebe yetiştiren Merkez Efendi, Kanuni Sultan Süleyman Hanın annesinin isteği ve Sünbül Efendinin tenbihi üzerine Manisa'ya gitti. Valide Sultanın Manisa'da yaptırdığı imaretin yanındaki dergâhta hocalık yaptı. Yavuz Sultan Selim Hân'ın kızı Şâh Sultan, zevci Sadr-ı azam Lütfi Paşa ile Yanya'dan İstanbul'a gelirken, yolda eşkıyanın baskınına uğradı. Bu kötü durumdan nasıl kurtulacaklarını düşünürlerken, o anda Allah Teâlâ'nın izni ile zamanın evliyasından Merkez Efendi karşılarına çıkıverdi. Önceden orada olmadığı hâlde, bir anda karşılarına dikilen Merkez Efendi'yi gören haydutlar, şaşkına döndüler. Eşkıya reisi, Merkez Efendinin heybeti karşısında selâmeti kaçmakta buldu. Diğerleri de kaçıp orayı terk ettiler. Eşkıyanın ortadan çekilmesiyle Merkez Efendi de bir anda kayboldu. Bu hâli hayretle seyreden Lütfi Paşa ve zevcesi Şâh Sultan, Merkez Efendiyi tanımışlardı. Şâh Sultan, Merkez Efendinin bu kerametinden dolayı, İstanbul'da Eyüb Bahariye'de onun adına bir câmi ve yanına medrese yaptırdı. Merkez Efendi'yi buraya tayin ettiler. Bir müddet orada talebe yetiştiren Merkez Efendi'ye Kanuni Sultan Süleyman, Topkapı surlarının dışında yaptırdığı tekkede vazife verdi. Burada da aynı hizmete devam eden Merkez Efendi, Kanuni Sultan Süleyman Han'ın annesinin isteği ve Sünbül Efendinin tenbihi üzerine Manisa'ya gitti. Valide Sultanın Manisa'da yaptırdığı imaretin yanındaki dergâhta hocalık yaptı. Tıb bilgisi kuvvetli olan Merkez Efendi, Manisa'da bulunduğu sırada kırk bir çeşit baharattan meydana gelen bir macun yaptı. Bu macunu hastalar yiyerek şifa bulurdu. İlkbaharda yetişen çiçeklerden de istifade edilerek yapılan bu macunu almak için, çevre kasabalardan gelirlerdi. Mesir macunu diye şöhret bulan bu macun, şimdi de yapılmaktadır. Merkez Efendi bir gün dergâhın bahçesinde namaz kılarken, secdeye vardığı bir sırada, yerden bir ses işitti. Diyordu ki: 'Ey Merkez Efendi! Yedi senedir yeryüzüne çıkmak için emrini bekliyorum. Beni bu hapishaneden kurtar. Zira Allah Teâlâ, beni sıtma hastalığına şifa olarak yarattı.' Merkez Efendi namazdan sonra talebelerine; 'Burayı kazınız. Sıtmalılara şifa olacak bir su çıkacak.' buyurdu. Kazdılar, kırmızımtırak bir su çıktı. Kuyu hâline getirdiler. Niyet kuyusu ismi verilen bu kuyudan, sıtma hastaları su alır içerlerdi. Bu suyu içen hastalar, Allah Teâlâ'nın izniyle şifa bulurlardı. Merkez Efendinin ömrü, hep ibadet etmekle, insanlara hakkı, doğruyu anlatmakla, Ehl-i sünnet itikadını yaymakla, hayr ve hasenat yapmakta halka ön ayak olmakla, fakir ve zayıfları himaye etmekle geçti. 1551 (H.959) senesi Rebî'ul-âhir ayının on yedisine rastlayan Perşembe günü, talebelerine son vasiyetini yaptıktan sonra, Kelime-i şehadet getirerek vefat etti. Cenazesini Şeyhülislam Ebüssü'ûd Efendi yıkadı. Cuma günü Fatih Cami'nde, misli görülmemiş bir kalabalık toplandı. Ebüssü'ûd Efendi cenaze namazını kıldırdı. 'Dünyada bu kimseyi riyasız olarak görmüştük.' dedi. Sonra, kabrine götürülmek üzere omuzlarda taşınmağa başlandı. Herkes, bu âlim ve veliye hizmet edip, ahirette şefaatine kavuşmak aşkıyla tabutu taşımak için birbirleriyle yarışıyordu. Öyle ki, bazen kalabalıktan sıkışan, güç durumlara düşenler bile oluyordu. Kalabalığın çok olması sebebiyle, uzun bir sürede, Topkapı surlarının dışında Kanuni Sultan Süleyman Hânın validesi namına yaptırdığı tekkedeki kabrine Ebüssü'ûd Efendinin bizzat kendi eliyle defnedildi. Merkez Efendinden sonra, yerine oğlu ve halifesi Ahmed Efendi talebe yetiştirmeye devam etti.