Mukabele geleneği nasıl başladı?

Ramazan ayının gelmesiyle evlerde mukabele okunmaya başlandı. Peygamber Efendimizin sünneti olan mukabele genellikle Ramazan ayının ilk günü başlanır, Kadir gecesinde de duası yapılır. Peygamber Efendimiz, her konuda olduğu gibi Kur'an'ın okunması konusunda da bütün inananlara örnek oldu. Hz. Peygamber, Kur'an-ı Kerim'i her fırsatta çokça okur ve onu hayatına aksettirirdi. Sabah namazından sonra Haşr suresinin son ayetlerini, yatsıdan sonra Bakara suresinin son ayetlerini okur ve okunmasını tavsiye ederdi. Ramazan mukabelesi dinlemek için tıklayın Kur'an-ı Kerim'in, bizatihi ayetlerde geçen diğer isimleri ise şöyledir: Kitâb, Furkan, Zikr, Rûh, Şifâ, Nûr, Mecîd, Kelâmullah, Hablullah, Kerîm, Mübîn, Mübârek, Rahmet. 'Mushaf' ise Kur'an-ı Kerim'in harflerle yazıya dökülmüş, iki kapak arasında bulunan kitap şekline verilen isimdir. Kur'an, insanlığa gönderilmiş bir hidayet kitabıdır. Bu konuda yüce Allah, şöyle buyurur: 'Ey insanlar! Andolsun ki, (bu Kur'ân) Rabbinizden size bir öğüt, gönüllerinizdeki sıkıntılara da bir şifadır ve o aynı zamanda müminler için bir hidayet rehberi ve bir rahmettir.' (Yûnus, 57) Kur'an-ı Kerim hatimli meal dinlemek için tıklayın Peygamber Efendimiz, Kur'an-ı Kerîm'i tertil üzere ağır ağır, tane tane okurdu. Harf ve kelimeleri adeta tefsir edercesine kıraat ederdi. Kur'an-ı Kerim'i okurken manalarına yoğunlaşarak okurdu. Zaman zaman ayetler üzerinde tekrarlar yapardı. Hz. Peygamber, hem gündüz hem de gecesinde Kur'an okumaya zaman ayırırdı. Bir oturuşta yahut bir gece sabaha kadar sayfalarca Kur'an okumak yerine, her gün bir miktar tefekkür boyutuyla tilavet ederdi. Bazen tek bir ayeti sabaha kadar okurdu. Kur'an cüzleri için tıklayın Resul-i Ekrem, Kur'an-ı Kerim'i güzel sesle okur ve onun hem güzel sesle hem de makamla okunmasını isterdi. Enes b. Mâlik ve Berâ b. Âzib isimli sahabiler, Resulullah'tan dinledikleri Kur'an'ın güzelliğinden söz ederken, 'daha önce böylesine güzel ve tatlı bir ses duymamış olduklarını' anlatırlar. Peygamberimiz ' Kur'an'ı seslerinizle güzelleştiriniz. Çünkü güzel ses Kur'an'ın güzelliğini daha da arttırır.' buyururdu. Ebu Said el-Hudri ve Hz. Aişe, Peygamberimizin, önceleri şeytanın ve cinlerin şerrinden korunmak için birtakım dualar okuyarak Allah'a sığındığını, Felak ve Nâs sureleri nazil olduktan sonra ise İhlas suresi ile birlikte bu sureleri okuyarak Allah'a sığındığını, bir rahatsızlık hissettiğinde de hemen Kur'ân okuyarak onunla şifaya kavuşmayı arzu ettiğini bildirir. Ümmü Seleme, Peygamberimizin Kur'an okuyuşunu 'tane tane, harf harf anlaşılacak şekilde açık bir okuyuş' olarak anlatır. Kendisine uzun yıllar hizmette bulunan Hz. Enes ise şöyle anlatır: 'Peygamberimiz Kur'ân okurken, 'uzatılması gereken yerleri özenle uzatır ve tane tane, ağır ağır okurdu.' Peygamberimiz, Kur'an'ı başkasından dinlemeyi de çok severdi. Abdullah b. Mes'ud ve Ebu Musa el-Eş'ari Peygamberimizin kendilerinden Kur'an okumalarını istediğini ve okudukları Kur'an'ı, O'nun büyük bir vecd içinde dinlediğini aktarır. Bera b. Azib şöyle der: 'Resulullah'ı yatsı namazında Tûr suresini okurken işittim. Ondan daha güzel sesli, yahut okuyuşu ondan daha güzel hiç kimseyi işitmedim.' (Buhari, Ezan 102) Kur'an-ı Kerim'i dinlemek için tıklayın Ebu Hüreyre'den gelen bir rivayete göre Peygamberimiz her gece Al-i İmran suresinin son on ayetini gözyaşları içerisinde okurdu. 'Bu ayetleri okuyup derin derin düşünmeyen kimseye yazıklar olsun!' buyurduğu rivayet edilir. Sahabelerden Huzeyfetülyeman, bir defasında onun gece namazının bir rekatında Fatiha, Bakara, Al-i İmran ve Nisâ surelerini okuduğunu anlatır. (Ahmed, V, 284) Ebû Zer, şöyle rivayet eder: Peygamber Efendimiz bir gece kıyamda sabaha kadar 'Eğer kendilerine azap edersen, şüphe yok ki onlar, Sen'in kullarındır. Şayet onları bağışlarsan, kudreti ile her şeye üstün gelen Azîz, hikmetiyle her yaptığını yerli yerince yapan Hakîm Sen'sin!' (el-Mâide, 118) ayetini tekrarlardı. İbni Mes'ûd rivayet ettiğine göre, Resûlullah (sav) şöyle buyurdu: 'Kim Kur'ân-ı Kerîm'den bir harf okursa, onun için bir iyilik sevabı vardır. Her bir iyiliğin karşılığı da on sevaptır. Ben, elif lâm mîm bir harftir demiyorum; bilâkis elif bir harftir, lâm bir harftir, mîm de bir harftir.' (Tirmizî, Fezâilü'l-Kur'ân 16) Allah, yüce kitabımızda Kur'an'ın okunurken euzu besmele çekmek gerektiğini buyurur: 'Kur'an okuyacağın zaman önce kovulmuş şeytandan Allah'a sığın.' (Nahl, 98) Mukabele, sözlükte 'iki şeyi birbiriyle karşılaştırmak' anlamına gelir. Üç aylarda ve özellikle Ramazan ayında cami, mescide ve evlerde daha çok sabah, öğle, ikindi namazları öncesinde hâfızlar tarafından okunan Kur'an'ı takip etmek suretiyle hatim indirme geleneğine adı oldu. Zamanla hâfızların bu okuyuşları için de aynı terim kullanıldı. Kur'an literatüründe mukabele ise Cebrail'in Ramazan aylarında her gece Hz. Peygamber'e gelerek o ana kadar nazil olan ayet ve süreleri karşılıklı okuyup kontrol etmelerini ifade eder. Kur'an'ın Ramazan ayında indirilmeye başlanması, bu ayda yapılan amellerin diğer zamanlara göre daha faziletli kabul edilmesi de mukabele geleneğin yaygınlaşmasında etkili oldu. Peygamber Efendimize ilk vahiy, 610 yılında Mekke yakınlarında Nur Dağı'ndaki Hira Mağarası'nda geldi. Bu vahiy süreci yaklaşık 23 yıl devam etti. Bunun ilk 13 yıllık süresi Mekke'de, diğer kısmı Medine'de geçti. Kur'an-ı Kerim, Ramazan ayında Kadir gecesinde dünya semasına indirildi. Sonra Kadir gecesinden başlamak suretiyle; parça parça Peygamber Efendimize 23 yılda indirilmeye devam etti. İbn-i Abbas şöyle anlatır: 'Resul-i Ekrem Efendimiz insanların en cömerdi idi. Kendisine vahy getiren melek Cebrail (as) ile karşılaştığı zaman cömertliği son dereceyi bulurdu. Cebrail (as), Ramazan'ın her gecesinde Peygamberimizle buluşup Kur'an okurlardı. İşte böylece Resulullah (sav), Cebrail (as) ile buluştuğu zaman, insanlara rahmet getiren rüzgârdan daha cömert olurdu.' Buhari, Savm 7, Müslim, Fadail 50, Tecrid-i Sarih 1/6 Hadis No: 6 Peygamber Efendimiz ile Cebrail, her yıl Ramazan ayında bir araya gelerek o güne kadar indirilen Kur'an ayetlerini karşılıklı okurdu. İlk önce Cebrail okur Resulullah dinler sonrasında Hz. Peygamber okur Cebrail dinlerdi. Mukabele karşılık verme, karşılıklı okuma anlamına gelir. Bir kimsenin Kur'an'ı ezberden veya kitaptan yüksek sesle okuması ve onu dinleyen topluluğun da sessizce Kur'an'dan takip etmesi anlamına gelen mukabele okumanın adabı sırasıyla şu şekilde olmalı: Bu karşılıklı okuma 632 yılında iki kez tekrarlandı. Aynı zamanda sahabeden bazıları Ramazan ayı gelince aile fertlerini toplayarak onlara mukabele okurlardı. Mukabele geleneği sayesinde tekrarlanan ayetler, Kur'an'ın eksik ve hatalı okumanın önüne geçti. Mukabele geleneğinin temeli, Peygamber Efendimiz ile Cebrail arasında her yıl Ramazana ayında gerçekleşen bu karşılıklı okuma diğer bir adıyla arzdan kaynaklanırdı. Kur'an'ın Ramazan ayında indirilmeye başlanması, bu ayda yapılan amellerin diğer zamanlara göre daha faziletli kabul edilmesi de mukabele geleneğin yaygınlaşmasında etkili oldu. Hz. Aişe (ra) ise şöyle anlatır: 'Ramazanın son on günü girdiğinde Resulullah, geceleri ibadetle geçirir, çoluk çocuğunu uyandırır ve hayırlı işlere koyulurdu. Buhari, Fazlu Leyleti'l-Kadr 5; Müslim, İtikat 7, Tecrid-i Sarih 6/322 İbn-i Abbas (ra) şöyle anlatır: Bir adam Peygamberimize: 'Ey Allah'ın Resulü. Allah'ın en çok sevdiği amel hangisidir?' diye sordu. Peygamberimiz (sav):'Konup göçendir' buyurdu. 'Konup göçen kimdir?' diye sorunca da Resulullah Efendimiz: 'Kur'an'ı, başından sonuna kadar okuyan, bitirince hemen tekrar başlayandır.' buyurdu. Bu hadisten dolayı Müslümanlar, Kur'an'ın son suresi olan 'Nas' suresinden sonra Fatiha ve Bakara suresinin başından beş ayet okur. Her yıl Ramazan ayında gerçekleşen bu karşılıklı arz faaliyeti, 23 yıl boyunca devam etti. Her yıl bir defa yapılan mukabele, Peygamber Efendimizin vefat edeceği yıl iki defa oldu. Bu arza-i ahire olarak anıldı. Bu son karşılaştırma Kureyş lehçesiyle yapıldığı için o günden itibaren Kur'an bu lehçe ile okunur. Asırlardır beri okuna gelen mukabele geleneği bugün de devam eder. Müslümanlar, Kur'an-ı Kerim'i ömürlerinde en az bir kere hatmederek Peygamberimizin bu önemli sünnetini ihya eder. Hatimler, bir kişi tarafından yapıldığı gibi iki ve daha fazla kişi tarafından da yapılabilir. Peygamberimizin döneminde sahabe, Kur'an-ı Kerîm okumaya ve hatim yapmaya büyük özen gösterirlerdi. Otuz-kırk günde bir hatim yapan Müslümanlar bulunduğu gibi üç günde bir hatim indirenler de vardı. Peygamberimiz Abdullah b. Amr b. Âs'a yedi günde bir hatim yapmasını tavsiye etmişti. Hatim bittikten sonra, duanın kabul olma şartlarına da riâyet ederek, hatim duasına şu cümlelerle başlamak uygun görülmüştür: Sadekallâhü'l-'azîm ve belleğa Rasûlühü'l-Kerîm. Ve nahnü 'alâ zâlike mineş-şâhidîn. Rabbenâ âmennâ bimâ enzelte vet-teba'ner-Rasûle fektübnâ meaş-şâhidîn. Anlamı: 'Yüce olan Allah şüphesiz doğru söylemiştir. Onu Peygamberimiz (a.s) bize ulaştırmıştır. Biz de bu duruma şahit olanlardanız. Rabbimiz! Senin indirdiğine iman ettik ve Peygamber'e uyduk. Artık bizi şahidlerle beraber yaz. (Al-i İmrân, 3/53) Ya da kısaca: Sübhâne Rabbiyel-'aliyyil-â'lel-vehhâb. Yüce, ulu ve lütufkâr olan Rabbimi tesbih ederim' dedikten sonra duaya başlanır. 'El-hamdü lillâhi Rabbil-'âlemîn. Vel-'âkibetü lil-müttekîn. Velâ 'udvâne illâ 'alezzalimîn. Ves-salâtü ves-selâmü 'alâ Rasûlinâ Muhammedin ve 'âlihî ve sahbihî ecme'în. Rabbenâ takabbel minnâ inneke ente's-semî'ul-'alîm. Ve tüb 'aleynâ yâ Mevlânâ inneke ente't-tevvâbür-Rahîm. Vehdinâ ve veffiknâ ilel-hakkı ve ilâ tarîkın müstekîm. Bi beraketil-Kur'ânil-'azîm. Ve bi hürmeti men erseltehû rameten lil-'âlemîn. Va'fü 'annâ yâ Kerîm. Va'fü 'annâ yâ Rahîm. Vağfir lenâ zünûbenâ bi fadlike ve keramike yâ ekramel-ekramîn. Allâhümme zeyyinnâ bi zînetil-Kur'ân. Ve ekrimnâ bi kerâmetil-Kur'ân. Ve şerrifnâ bi şerâfetil-Kur'ân. Ve elbisnâ bi hil'atil-Kur'ân. Ve edhilnel-cennete bi şefâatil-Kur'ân. Ve 'âfinâ min külli belâid-dünyâ ve 'azâbil-âhirati bi hurmetil-Kur'ân. Verham cemî'a ümmet-i Muhammedin yâ Rahîmü yâ Rahmân. Allâhümec'alil-Kur'âne lenâ fid-dünyâ karînâ. Ve fil-kabri mûnisâ. Ve fil-kıyâmeti şefî'ân ve 'ales-sırâti nûrâ. Ve ilel-cenneti rafîkâ. Ve minennâri sitran ve hicâbâ. Ve ilel-hayrâti küllihâ delîlen ve imâmâ. Bi fadlike ve cûdike ve keramike yâ Kerîm. Allâhümmeh-dinâ bi hidâyetil-Kur'ân. Ve neccinâ minen-nîrâni bi kerâmetil-Kur'ân. Verfa' deracâtina bi fadîletil-Kur'ân. Ve keffir 'annâ seyyiâtinâ bi tilâvetil-Kur'ân. Yâ zel-fadli vel-ihsân. Allâhümme tahhir kulûbenâ. Vestur 'uyûbenâ. Veşfi merdânâ. Vekdi duyûnenâ. Ve beyyid vücûhenâ. Verfa' deracâtina. Verham âbâenâ. Veğfir ümmehâtinâ. Ve eslih dînenâ ve dünyânâ. Ve şeddid şemle a'dâina. Vehfaz ehlenâ ve emvâlenâ ve bilâdenâ min cemî'l-âfâti ve'l-emrâdi ve'l-belâyâ. Ve sebbit akdâmenâ, ven-surnâ 'alel-kavmil-kâfirîn. Bi hurmetil-Kur'ânil-'azîm. Allâhümme belliğ sevâbe mâ kara'nâhü. Ve nevvir mâ televnâhü ilâ rûhi seyyidinâ Muhammedin sallâllahü te'âlâ 'aleyhi ve selem. Ve ilâ ervâhi cemî'ı ihvânihî minel-enbiyâi vel-murselîn. Salevâtullâhi ve selâmühû 'aleyhim ecma'în. Ve ilâ ervâhi âlihî ve evlâdihî ve ezvâcihî ve ashâbihî ve etbâ'ıhî ve cemîı' zürriyyâtihî rıdvânullâhi te'âlâ 'aleyhim ecma'în. Ve ilâ ervâhi âbâinâ ve ümmehâtinâ ve ihvâninâ ve ehavâtinâ ve evlâdina ve akribâinâ ve ehibbâinâ ve asdikâinâ ve esâtîzinâ ve limen kâne lehû hakkun 'aleynâ ve li cemî'ıl-mü'minîne vel-mü'minâti vel-müslimîne vel-müslimâti, el-ahyâi minhüm vel-emvâti. Hatim duasının anlamı: Âlemlerin Rabbi olan Allah'a hamd olsun. İyi sonuç müttakilerindir. Düşmanlık ancak zalimler içindir. Peygamberimiz Hz. Muhammed (a.s)'e, onun bütün ehl-i beytine ve ashâbına salât ve selâm olsun. Ey Rabbimiz! Bizden ibadetlerimizi kabul buyur! Şüphesiz ki sen her şeyi işiten ve her şeyi bilensin. Ey Mevlamız! Bizim tövbelerimizi kabul eyle!. Şüphesiz ki sen tövbeleri çok çok kabul eden ve merhametli olansın. Bize hidâyet ver! Hak yola ve sırat-ı müstakime ulaşmayı bizi muvaffak eyle!. Yüce Kur'ân'ın hürmetine, âlemlere rahmet olarak gönderdiğin Peygamber hürmetine. Ey Kerim olan Allah! Bizi bağışla. Ey Rahim olan Allah! Bizi bağışla. Ey ikram edenlerin en keremlisi olan Allah! Lütfunla ve ihsanınla bizim günahlarımızı bağışla.