En güvenilir hadislerin derlendiği kaynak: Kütüb-i Sitte

8'inci ve 9'uncu yüzyıllarda tasnif edilen hadis kitaplarından bir kısmını hadis ilmiyle yeterince meşgul olmayanlara 'kütüb-i sitte' adıyla tavsiye etme ihtiyacının ne zaman doğduğu bilinmiyor. İbnü's-Seken'in, kendisinden bazı hadis kitaplarını tavsiye etmesi istendiğinde Buhârî ve Müslim'in el-Câmiʿu'ṣ-sahîhleri ile Ebû Dâvûd ve Nesâî'nin es-Sünenlerini güvenilir bulduğunu belirtmesi böyle bir arayışın 10'uncu yüzyılda da devam ettiğini gösterir. 'Peygamberler Tarihi'ne ulaşmak için tıklayın Daha sonra bu dört kitaba, Tirmizî'nin el-Câmiʿu's-sahîhi eklenerek ihtiva ettikleri hadislerin genellikle sahih olduğu kabul edilip 'el-usûlü'l-hamse' (beş asıl kaynak) dendiği, bunlara bazı muhaddislerin İmam Mâlik'in el-Muvaṭṭaʾını, bazılarının Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî'nin es-Sünen*ini ilâve ederek kütüb-i sitte (el-kütübü's-sitte) tabirinin ortaya konduğu görülür. Bu altı eseri derleyen âlimlere de 'eimme-i sitte' denir. Ancak sonraları 'kütüb-i erbaa' diye anılacak olan Ebû Dâvûd, Tirmizî, İbn Mâce ve Nesâî'nin es-Sünen'lerinin İslâm dünyasında 11'inci yüzyılda dahi o kadar yaygın olmadığı anlaşılır. Nitekim Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī'nin eserlerinde Kütüb-i Sitte'den sadece Sahîhayn ile Ebû Dâvûd'un es-Sünen'ini kaynak olarak kullanması diğerlerini görmediği kanaatini uyandırır. İbn Hazm'ın da İbn Mâce'nin es-Sünen'i ile Tirmizî'nin el-Câmiʿu's-sahîh'ini görmemiş olması bu iki eserin 11'inci yüzyılda Endülüs'e ulaşmadığını gösterir. 🔊 Mealli Hatim dinlemek için tıklayın. 'Kütüb-i hamse' diye de anılan ve hadislerin büyük çoğunluğunu ihtiva ettiği kabul edilen el-Uṣûlü'l-ḫamse'ye, bilindiği kadarıyla ilk defa İbnü'l-Kayserânî, bu eserlerde yer almayan bin kadar rivayeti ihtiva eden İbn Mâce'nin es-Sünen'ini ilâve ederek kütüb-i sitte tabirini oluşturmuş, Şürûṭü'l-eʾimmeti's-sitte ve Eṭrâfü'l-Kütübi's-Sitte adlı eserlerini bu altı kitabı göz önünde bulundurmak suretiyle kaleme almış, aynı yüzyılın önde gelen muhaddislerindan Cemmâîlî de altı kitabın râvileri hakkındaki el-Kemâl fî esmâʾi (maʿrifeti)'r-ricâl'ini yazmıştı. İbn Mâce'nin es-Sünen'ini kütüb-i sitte dışında bırakanların gerekçesi, diğer beş kitapta bulunmayıp sadece bu eserde yer alan rivayetlerin zayıf olmasıdır. Endülüslü muhaddis Rezîn b. Muâviye es-Serakustî ise Kütüb-i Ḫamse'ye Endülüslü âlimlerin en sahih hadis kitabı kabul ettikleri İmam Mâlik'in el-Muvaṭṭaʾını ilâve ederek bir başka Kütüb-i Sitte oluşturmuş ve el-Cemʿ beyne'l-uṣûli's-sitte adlı çalışmasında bu altı kitaptaki hadisleri bir araya getirmiştir. 📘 Fikriyat e-kitap uygulamasında yer alan Riyazü's Salihin'i okumak için tıklayın El-Muvattaʾın dâhil olduğu bu altılı tertibi benimseyen Mecdüddin İbnü'l-Esîr, Rezîn'in eserinde hadislerin yerli yerine konulmadığını düşünerek onu Câmiʿu'l-uṣûl li-ehâdîs̱i'r-resûl adıyla yeniden düzenlemiştir. Ṣahîhayn ile birlikte birinci tabaka hadis kitapları arasında sayılan el-Muvattaʾı İmam Şâfiî, henüz Sahîh-i Buhârî'nin tasnif edilmediği bir zamanda en güvenilir hadislerin derlendiği kitap olarak kabul etmişse de esasen onu Kütüb-i Sitte'ye dâhil etmeyenler muhtevasının Sahîhayn'da aynen bulunduğunu dikkate almışlardır. Kütüb-i Sitte'nin altıncı kitabının Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî'nin es-Sünen'i olduğuna dair görüşler de vardır. İbnü's-Salâh eş-Şehrezûrî, Alâî ve İbn Hacer el-Askalânî gibi âlimler, Dârimî'nin eserinde mürsel ve mevkuf rivayetler yer almakla beraber zayıf râvilerle şâz ve münker rivayetlerin daha az bulunduğu, ayrıca eserde âlî rivayetlerin yer aldığı gerekçesiyle onu Kütüb-i Sitte'nin altıncı kitabı olmaya Sünenü İbn Mâce'den daha lâyık görmüşlerse de İbn Mâce'nin es-Sünen'inde diğer beş kitapta yer almayan bin kadar zayıf hadis bulunmakla beraber genellikle Kütüb-i Sitte dendiği zaman İbn Mâce'nin eserinin dâhil olduğu altı hadis kitabı kastedilmiştir. Hem Mâlik'in hem İbn Mâce'nin eserinden vazgeçemeyen bazı âlimler ise kütüb-i sitte yerine 'kütüb-i seb'a' tabirini kullanmışlardır. Zehebî, 14'üncü yüzyılda ana hadis kitapları olarak benimsenen bu eserlerden 'kütübü'l-İslâmi's-sitte' (İslâm'ın altı kitabı) diye söz etmiş, ayrıca onlara 'el-usûlü's-sitte', ihtiva ettikleri hadislerin diğer hadis kitaplarına göre genellikle güvenilir kabul edilmesi sebebiyle de 'es-sıhâhu's-sitte' (sıhâh-ı sitte) diyenler olmuştur. Nitekim Sıddîk Hasan Han bu konudaki eserine el-Hitta fî zikri's-sıhâhi's-sitte adını vermiştir. Bir rivayetin Kütüb-i Sitte'de bulunduğunu anlatmak için 'revâhü'l-cemâa', Buhârî ile Müslim dışındaki dört eserde yer aldığını göstermek için de 'revâhü'l-erbaa' ibareleri kullanılmıştır. Hepsi de konularına göre tasnif edilen bu eserlerin musanniflerinin hadis bilgisi ve râvilerde aradıkları şartlar farklı olduğundan eserleri de sağlamlık bakımından farklı derecelerde kabul edilmiştir. Buhârî ile Müslim, el-Câmiʿu's-sahîh adlı eserlerine sadece sahih derecesinde olan hadisleri aldıkları ve bu konuda oldukça titiz davrandıkları için İslâm âlimlerinin büyük çoğunluğu en güvenilir hadis kitapları saydıkları bu iki esere Sahîhayn adını vermiştir. Buhari ve Müslim kitaplarına, muttasıl bir isnad ve güvenilir râvilerle nakledilen hadisleri almayı prensip edinmiş, ancak Buhârî, birbirinden hadis alanların en az bir defa görüştüklerinin bilinmesini şart koşmuş, Müslim ise râvilerin aynı asırda yaşamış olmasını ve görüşmelerinin imkân dâhilinde bulunmasını yeterli saymış, bir hadisin sema yoluyla alındığını bilmenin sadece müdellislerin rivayetlerinde gerekli olduğunu söylemiştir. İki muhaddis arasındaki bu görüş farkı sebebiyle Müslim'e göre sahih olan bazı hadisler Buhârî'ye göre sahih kabul edilmemiştir. el-Câmiʿu's-sahîh diye de anılan Tirmizî'nin es-Sünen'i ile Kütüb-i Sitte'ye dahil diğer üç Sünen'in şartları arasında fazla bir fark görülmemekle beraber Nesâî'nin hadis kabulünde diğerlerinden titiz davrandığı belirtilmiştir. Nesâî, muhaddisler tarafından ittifakla terkedilmeyen râvilerin rivayetlerini kabul ettiğini söylese de Buhârî, Müslim, Ebû Dâvûd ve Tirmizî tarafından beğenilen bazı râvilerin rivayetlerini almadığı, bu sebeple onun hadis kabul şartlarının Buhârî ve Müslim'den daha ağır olduğu, es-Sünenü'l-kübrâ adlı kitabından seçerek meydana getirdiği, el-Müctebâ diye de anılan eserinin sağlamlık bakımından Sahîhayn'dan hemen sonra geldiği, hadislerin illetini göstermeyi ön plana aldığı için râvilerinin daha az tenkit edildiği söylenmiş, bu ölçülere uygunluk bakımından onun ardından Ebû Dâvûd ile Tirmizî'nin es-Sünen'lerinin geldiği belirtilmiştir. Ahkâm hadislerini derlemedeki başarısıyla diğerlerinden önde gelen ve bir konudaki farklı rivayetleri, hadislerdeki ihtilâfları ve ziyadeleri yeterince veren Ebû Dâvûd, sahih hadis bulamadığı konularda Hz. Peygamber'e ait olması ihtimali olduğu için eserine zayıf hadis almakta sakınca görmemiş, bu tür rivayetleri fakihlerin kıyasına tercih etmiştir. Tirmizî de eserine zayıf hadisleri almakta sakınca görmemiş, Ebû Dâvûd'un aksine sened tenkidine ağırlık vererek bu tür hadislerin râvilerinin ne ölçüde güvenilir olduğunu belirtmiştir. Bu özelliği sebebiyle bazı âlimler Tirmizî'nin eserini Sahîhayn'dan sonra üçüncü sıraya almışlardır.

En güvenilir hadislerin derlendiği kaynak: Kütüb-i Sitte

KÜTÜB-İ SİTTE NEDİR?