İslam tarihindeki ilk kadın denizci; Seyyide Hurra

Seyyide Hurra, kaynaklarda kesin olmamakla birlikte Fatıma yahut Aişe olduğu söylenir. 1493'te Fas'ın Seyyide Hurra şehrinde doğdu. Bu şehir ise Seyyide Hurra'nın babası Ali bin Musa bin Raşid tarafından 1471'de kuruldu. Seyyide Hurra'nın babası Ali bin Musa bin Raşid; yeniden fetih olarak bilinen, İber Yarımadası'nın Katoliklerce yeniden kontrolüyle sonlanan dönemde, 1492'den evvel Mağrib topraklarına geçen Endülüslülerdendi. Annesi ise günümüz İspanyasının güney kısmında bulunan Cadiz şehrinden Caterina Fernandez adında bir Katolik'ti. Daha sonradan Müslüman olsa da Zehra Fernandez olarak eski ismini de kullandı. Zehra Fernandez'in kardeşi de İslam'ı kabul eden bir İspanyol'u. Raşid ailesinin soyu, Hz. Muhammed'e dayanan asil bir aileydi. Aynı zamanda soyu 8. yüzyılda Fas'taki ilk İslami hanedanı tesis eden I. İdrisi'ye dayandığı da ifade edilir. Seyyide Hurra'nın ailesi, Katolik İspanyolların saldırısına uğrayan Gırnata şehrinden kaçarak Oran ve Tunus gibi bölgelere sığınan binlerce Müslüman mülteci aileden yalnızca biriydi. Seyyide Hurra'nın çocukluğu ve ilk gençlik yıllarına ait pek fazla bilgi bulunmasa da iyi bir eğitim aldığı, İspanyolcanın yanında Portekizceyi de konuşabildiği bilinir. Hocaları arasında, Faslı âlim Abdullah el Gazvani de vardı. 15'inci yüzyılın sonları, Fas için bir otorite boşluğunun bulunduğu bir dönemdir. Bu dönemde özellikle Akdeniz kıyılarındaki bazı şehirlerin birer şehir-devlet gibi hareket ediyordu. Aynı dönemde Fas, doğuda bulunan Osmanlılar ile İber Yarımadası'ndaki İspanyol ve Portekizlilerin ilerleyişi arasında kalmıştı. Fas'ın özellikle Akdeniz kıyısındaki şehirleri İspanyol ve Portekizlerce işgal edilmişti. İşte Seyyide Hurra böyle bir dönemde Fas'taki otorite boşluğunda Fas'ın Akdeniz'e doğru kuzeyinde bulunan şehri Şafşavan'da doğup yetişti. Seyyide Hurra, 1510 senesinde Tetvan hâkimi olan Muhammed El-Mandari ile evlendi. Daha sonra ise bu iki şehir-devlet Şafşavan ve Tetvan, İspanyol-Portekiz saldırılarına karşı olan cephelerini birleştirdi. Seyyide Hurra, 1518 senesine kadar da Al-Hurra tüm birikimini yönetime yansıttı. 1518'de eşinin vefatından sonra Seyyide Hurra tüm otoriteyi eline aldı. Tetvan, Batı Akdeniz'in kontrolü için oldukça önemliydi. Şehrin konumunu ve gelişmiş tersanelerini iyi kullanan Seyyide Hurra, kısa zamanda denizcilikte önemli başarılar elde etti. Cebelitarık'ın Portekizlilerin hâkim olduğu bir dönemde fidye gelirleriyle de şehri kısa sürede Fas'ın en zengin kentlerinden biri yaptı. Bir diğer önemli husus ise Seyyide Hurra ile Barbaros'un ittifakı olayı. Bazı kaynaklarda Seyyide'nin, Barbaros'a Endülüslü Müslümanlara yardımlarından ötürü hayranlık duyduğundan ve Barbaros'a bu ittifak nedeniyle Tetvanlı Barbaros denildiği belirtilir. Seyyide Hurra ile Barbaros arasındaki ittifakın boyutu hakkında bulunmazsa da onun Batılı güçlerle mücadelesi, Barbaros'un ve dolayısıyla Türk denizcilerinin Orta ve Doğu Akdeniz'deki faaliyetlerini kolaylaştırmıştı. Seyyidetu'l Hurra, Oruç Reis ve Hayreddin Paşa'nın da yardımlarıyla özellikle İspanyol ve Portekizli güçlere zorluklar yaşattı. Seyyide Hurra'nın Batı Akdeniz'de Portekiz ve İspanyol donanmalarına karşı amansız mücadelesinin yanında bu mücadelede bir kadının liderlik yapması nedeniyle de büyük yankı uyandırdı. Kendisinden bazı İspanyol kaynaklarında La Honesta yani Dürüst olarak da bahsedilen Seyyide, dönem dönem İber devletleriyle antlaşmalar imzalayarak Tetvan'ın ticari gelirlerini artırdı. Seyyide Hurra, 1541 Fas Sultanı Mûlây Ahmed el-Vattasi ile politik mahiyette bir evlilik gerçekleştirdi. Bu evlilik sayesinde şehrin yöneticisi olması nedeniyle merkezi otoriteye tabi olmayan Seyyide, hanım sultan konumuna yükseldi. Yine bu evlilik sayesinde Tetvan donanması ülkeye büyük katkı sağladı. Bu durumların yanı sıra evliliğin sebebi; Tetvan için İspanyol ve Portekizlilere karşı ve Vattasiler için de güneyden tehlikeli şekilde ilerleyen Sa'dilere karşı bir destek arayışı olduğu da söylenir. Bu evlilik ile ilgili en ilginç detay Fas hanedanlarının asırlardır süregelen geleneklerine aykırı olarak, izdivacın başkent Fes şehri yerine, Tetvan'da gerçekleştirilmiş olmasıdır. Bu durum Vattasiler için ciddi bir taviz olsa da Tetvanlılar için büyük bir onur sayıldı. Bu hadise, Seyyide Hurra'nın Tetvan yönetiminden el çekmeyeceğinin de açık bir ifadesiydi aynı zamanda. Seyyide, evlendikten sonra da Tetvan'da yaşamaya devam etti. Evliliğinden bir sene sonra 1542'de Seyyide Hurra, kardeşi ve üvey evladı tarafından düzenlenen bir komployla otoritesini kaybederek tüm siyasi haklarından feragat etmek zorunda kaldı. Vattasilerin artan gücünden rahatsız olan üvey oğlu Mulay Ahmed Hasan el Mandari, Vattasilerin düşmanı olan Saadiler ile işbirliği yaptı. 1542 yılında küçük bir orduyla Tetvan'a giren Mulay Ahmed Hasan el Mandari, annesinin yöneticiliğine son verdi. Ölümüyle ilgili net bir tarih olmayan Seyyide, Şafşavan'da bulunan Reysuniye Zaviyesi'ne defnedildi.

İslam tarihindeki ilk kadın denizci; Seyyide Hurra

SEYYİDE HURRA KİMDİR?