Tarihin ışığında yaşayan insan hazineleri

Yaşayan İnsan Hazineleri (YİH), somut olmayan kültürel mirasın belli unsurlarını yeniden yaratmak ve yorumlamak açısından gerekli bilgi ve beceriye yüksek düzeyde sahip kişileri anlatır. Sanatçının; ustalığını 10 yıldır icra ediyor olması, sanatını usta-çırak ilişkisi ile öğrenmiş olması, bilgi ve becerisini uygulamadaki üstünlüğü başlıca özelliklerindendir. Konusunda ender bulunan bilgiye sahip olması, kişi veya grubun yaptığı işe kendini adamışlığı, kişi veya grubun bilgi ve becerilerini geliştirme yeteneği (sanatının toplumla buluşmasını sağlayacak yenilikler içermesi), kişi veya grubun bilgi ve becerilerini çırağa aktarma becerisi (çırak yetiştirmiş olması) yaşayan hazine sayılabilmesi için olmazsa olmaz kabul edilir. 1950 yılında Afyonkarahisar'da doğan Ahmet Yaşar Kocataş, keçeciliği babasından öğrenerek usta oldu. 1996 yılında babasının vefatının ardından tek başına keçecilik sanatını icraya devam etti. 'Çalışmalarına gönlünü yansıttığını ve hâlet-i ruhiyesine göre yeni tasarım ve üretimler yaptığını' ifade eden Ahmet Yaşar Kocataş'ın yurt dışında önde gelen müze ve sergi salonlarında çalışmaları sergilendi. Mesleğine hâlen Afyonkarahisar Keçeciler Çarşısı'nda devam ediyor. Hakkında çok sayıda bilimsel çalışma da bulunuyor. Kastamonu'ya bağlı Hacı Muharrem köyünde 1932'de doğdu. 1940'lı yıllarda saz çalmaya merak salan ve ilk sazını da bu tarihlerde yapan Tekeli, 1960 yıllarında profesyonel olarak bağlama yapmaya başladı. Bugüne kadar Neşet Ertaş da olmak üzere yurt içinde ve yurt dışında birçok ünlü, Bekir Tekeli'nin yaptığı bağlamaları kullandı. Bekir Tekeli 11.06.2013 tarihinde Kastamonu'da vefat etti. 1931 yılında İstanbul'da doğan Cahide Keskiner, tezhip ve minyatür çalışmalarına 1953 yılında hocası Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver ile başladı; hattat Macit Ayral'dan hat dersi, ressam Şeref Akdik'ten de resim dersleri aldı. Sanatçının altı kişisel sergisi, birçok kurum ve kuruluştan aldığı plaket ve ödülleri var. Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif, Turkish Motifs, Çocuklar İçin Türk Motifleri ile Çizim ve Boyama Kitabı, Türk Süsleme Sanatlarında Stilize Çiçekler: Hatai, Minyatür Sanatında Doğa Çizim ve Boyama Teknikleri, Minyatürler Kitabı adlarıyla yayınlanmış eserleri bulunuyor. 1941 yılında Bolu ili Seben ilçesi Bıyıklar köyünde dünyaya gelen Mersiyehan Celal Yılmaz, Mudurnu ilçesinde Hafız Hakkı Efendi'den bir sene eğitim aldıktan sonra, 1952 yılında İstanbul'a gönderilmiş, burada da Gönenli Mehmet Efendi'den hafızlık dersi almıştı. Daha sonra mersiye geleneğinin duayeni Sebilci Hüseyin ile tanışmış ve 1975 yılına kadar yanında bulunarak geleneğe ilişkin eğitimine devam etmişti. Türkiye'de bu sanatı icra ederek kuşaklar arası aktarımı daha da pekiştiren Celal Yılmaz, ayrıca Irak, İran gibi pek çok ülkeden gelen mersiyehanlarla yarışmalara katılmış ve mersiye okuma konusunda ulaştığı yüksek mertebe uluslararası alanda da kabul görmüştür. Yazmacılık, daha çok pamuklu kumaşlar üzerine boya, fırça ve oyulmuş ahşap kalıplarla çizmek veya basmak suretiyle meydana getirilen eski bir el sanatı koludur. Bu işi yapanlara da 'yazmacı' ya da 'basmacı' denilir. Yazma sanatçısı Cemil Kızılkaya, 1949 yılında Kastamonu ili Taşköprü ilçesine bağlı Çoroğlu köyünde doğdu. Yazma sanatı ile 1971 yılında ilgilenmeye başlayan sanatçı, kısa sürede bu sanatın tüm inceliklerini, öğrendi. Cemil Kızlkaya ceviz kabuğu, ıhlamur ve şeftali yaprağından ürettiği doğal yazma boyasını kullanmaya devam eden son ustalardan birisidir. Baskı işlemi sırasında kullandığı kalıpların oyma işlemi de kendisi tarafından yapılıyor. Kızılkaya'nın koleksiyonunda dört yüzü aşkın kalıp bulunuyor. 1965 yılında Gülnar ilçesinde bir Yörük obasında dünyaya gelen Emine Karadayı, kaybolmakta olan Sarıkeçili Yörük kültürünün örnek bir temsilcisi... Okuma yazması olmayan ancak çok yetkin bir dokumacı olan Emine Karadayı bu konuda bildiği her şeyi annesinden öğrenmiş. Sarıkeçili Yörük kültürü açısından önemli bir gelenek aktarıcısı olan Karadayı ailesi ile birlikte Mersin sahilleri ve Konya yaylaları arasında konar-göçer hayvancılığa devam ediyor. 1953 Erzurum'da doğan Fuat Başar, Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi eğitimine devam ederken Hamit Aytaç ile de mektuplaşarak hocadan hat dersi almaya başladı. 1980 senesinde sanat aşkını tıp öğrenimine tercih etti ve hocalarından feyiz alabilmek için İstanbul'a geldi.1989 yılında ebru ustası Mustafa Düzünman'dan, biri Osmanlı Türkçesi olmak üzere üç ebru icazeti aldı. Hocalarının vefatı ile kendi atölyesini kuran Fuat Başar bu tarihten itibaren profesyonel ebrucu ve hattat olarak hayatını sürdürüyor. Dünya çapında birçok hattat ve ebru ustası yetiştiren sanatçı, birçok kişisel ve karma sergiye iştirak etti. 1937 yılında Erzurum'da doğdu. 1964 yılından itibaren hat sanatıyla ilgilenmeye başladı. Sultanahmet Camii'nin restore edilen kubbe yazıları, Hırka-i Şerif Camii kubbe yazısı, yurt dışında birçok camide yazılan birçok yerli ve yabancı koleksiyonda eserleri bulunan Çelebi, sanatını çırak yetiştirerek kuşaktan kuşağa aktarmayı sürdürüyor. Hayri Dev, 1933 yılında Denizli'nin Çameli ilçesinin bir dağ köyü olan Gökçeyaka'da dünyaya geldi. 15 yaşında çobanlık yaptığı dönemlerde müziğe gönül verdi. Okuma yazmayı okula giden bir arkadaşından öğrenmiş ve cura denilen 3 telli çalgıyı öğrenip söylemeye o yıllarda başlamış.Üç telli bağlama, Çameli ve Gireniz yöresindekiler tarafından ardıç ağacından yapılan, başka hiçbir yerde olmayan eşsiz bir çalgıdır. Bu çalgı ile Hayri Dev, yaşadığı Gökçeyaka köyünün eski ismini taşıyan Masıt Kırığı denilen dokuz sekizlik mahalli ezgileri çalıp söylemeye başlamış ve çam düdüğü yapımında ustalaşmıştır. Hayri Dev, 18 Temmuz 2018 tarihinde vefat etti. 1940 yılında Sivas ili Kangal ilçesine bağlı Karanlık köyünde doğan İsmail Nar, saz çalmaya küçük yaşta başlamış, bu da âşıklık geleneğine giriş için ilk adımı olmuştu. Gelenekteki ustası Hasan İyigün'dür. 1972 yılında Ankara Radyosu'na girerek Ankara Radyosu'nun Mahalli Sanatçısı olarak pek çok radyo ve televizyon kanalında programlar yaptı, kültür ve sanat etkinliklerine katıldı. Bugüne kadar birçok şiiri yayımlanmış ve eserleri seslendirilmiştir. 1936 yılında Kosova'nın Priştine kentinde doğan İslam Seçen, 1952 yılında Kosova'da Güzel Sanatlar Akademisi'nde eğitimine başlamış, 1957'de İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi'ne geçiş yaptı ve 1960 yılında da mezun oldu. Prof. Dr. Sacit Okyay'dan klasik cilt dersleri, Prof. Dr. Emin Barın'dan modern cilt ve kaligrafi dersleri aldı. 1961 yılında Süleymaniye Kütüphanesi'nde Cilt ve Patoloji Servisi'ni kuran sanatkâr, adı geçen kütüphaneye 27 yıl hizmet etti. İslam Seçen bu süre içinde Portekiz'in başkenti Lizbon'daki Kalust Gülbenkyan Müzesi'nde (Museu Calouste Gulbenkian) bulunan İslami el yazmalarının restorasyon çalışmalarında bulundu. Macahel şarkıları; Artvin ilinin Gürcistan sınırına yakın dağlık yörelerinde yaşayan Gürcü asıllı halkın söylediği çok sesli şarkılardır. Geleneğin yaklaşık 1500 yıllık geçmişi olduğuna inanılıyor. Profesyonel müzik eğitimi almayan koro üyeleri köy imecelerinde, düğünlerinde ve törenlerinde icra edilen çok sesli şarkı söyleme geleneğini büyüklerinden öğrenmişler. Macahel Yaşlılar Korosu, Artvin ili Borçka ilçesinin Camili (Macahel) köyünde yok olmaya yüz tutan geleneksel çok sesli halk şarkılarını yaşatmak üzere İberya Özkan ve Bayar Şahin öncülüğünde 2001 yılında kuruldu. Koro; Hamdi Ertürk, Nevzat Ertürk, İsmail Ertürk, Muhammet Balcı, Kazım Balcı, Cemal Karadeniz, Şükrü Cesur, Muhittin Gökdemir, Medeni Altın ve Ali Kemal Şimşek'ten oluşuyor. Boncuk yapımcısı Mahmut Sür 1962 yılında İzmir Kemalpaşa'ya bağlı Nazarköy'de dünyaya geldi. İlkokulu bitirmesinin ardından 14 yaşında dayıları ile birlikte çalışmaya başlayarak boncuk sanatına ilk adımını attı. Mahmut Sür kendisini tam anlamıyla boncuk sanatına adamış bir insandır. Bu sanatla ilgili yeni arayışlar ve tasarımlar onun meslek hayatındaki en önemli özelliği. Mahmut Sür tarafından imal edilmiş olan boncuklar özeni, kalitesi ve canlılığıyla diğerlerinden kesin olarak ayrılıyor. Mahmut SÜR'ün mesleğini geliştirme yönüyle olduğu kadar yeni boncuk ustaları yetiştirme konusunda da somut çabaları var. Sanatkârın bir diğer özelliği mükemmel olarak nitelendirilebilecek nitelikte boncuk ocaklarını inşa etmeyi bilmesi. Boncuk ocakları, imal edilecek boncuğun kalitesini belirleyen en önemli unsur. 1954 yılında Şanlıurfa ili Haliliye ilçesi Kısas köyünde dünyaya gelen Mehmet Acet, âşıklık geleneğini ustası Halit Aşan'dan öğrendi. 40 yılı aşkın süredir bu geleneği sürdüren ve Âşık Sefai' mahlasını kullanan Mehmet Acet, aynı zamanda Türkmen Alevi-Bektaşi Tasavvuf Geleneği içerisinde icra edilen cem törenlerinde zakir sıfatıyla semah, nefes ve deyişler okuyor. Sanatçının hayatı ve âşıklık-zakirlik alanındaki çalışmaları çeşitli araştırmacılar ve derleyiciler tarafından kitap ve makalelere konu olmuş, radyo ve televizyon programlarında yer almıştır. Derlediği yaklaşık 30 civarında semah, deyiş ve nefes ezgisi halk müziği repertuarına aktarıldı. Bu yönüyle Mehmet Acet, temsilcisi olduğu kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktarılmasında önemli bir rol üstleniyor. 1953 Konya doğumlu olan Mehmet Girgiç, keçe sanatının en yetkin isimlerinden birisi. 44 yıldır keçecilikle uğraşan sanatkâr, bu sanatı dedesi Ahmet Girgiç'ten öğrenmiş. Yurt içi ve yurt dışında pek çok sergi gerçekleştiren Mehmet Girgiç öğrenci ve çırak olarak onlarca insanı eğiterek keçe sanatına kazandırmıştır. 1950 yılında Bekirli'de dünyaya gelen Mehmet Gürsoy, 10 yaşında iken ailesi ile birlikte Kütahya'ya taşındı. Çini sanatı ile profesyonel olarak ilgilenmeye başlaması Kütahya yakınlarında küçük bir köyde ilkokul öğretmeni olarak çalıştığı 1975 yılında gerçekleşti. Yurt içi ve yurt dışında elliden fazla sergi açan, eserleri pek çok müze ve koleksiyonda sergilenen sanatkâr, bugüne kadar yüzden fazla çırak ve öğrenci yetiştirdi. Türkiye'nin yetiştirdiği en önemli çini sanatkârlarından birisi olan Mehmet Gürsoy çalışmalarına Kütahya'daki atölyesinde devam ediyor. 1940 İstanbul doğumlu olan Metin Özlen (Hayali Safderi), yaklaşık 60 yıldır uğraştığı Karagöz sanatını dedesi Hayali Hayri Bey'den öğrenmiş. Tasvir yapım tekniği ile beğeni kazanan sanatçı, klasik oyunları oynatmadaki başarısı ile de tanınıyor. Klasik oyunlardan, kaybolmaya yüz tutmuş olan 'Ferhat ile Şirin' ve'Leyla ile Mecnun' isimli oyunları yeniden hayal perdesine taşımış. Bu sanat dalına yaptığı katkılardan dolayı, birçok ödül almış, sanatını yurt içinde ve yurt dışında çok sayıda gösteri ile sergilendi. 1952 yılında İstanbul'da doğan Muammer Semih İrteş, kalemişi sanatını babası ve ustası Sabri İrteş'ten öğrendi. 1973-1980 yılları arasında Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver'in tezhip çalışmalarına katıldı ve ustasından icazet aldı. 970 yılından bu yana Topkapı Sarayı'ndaki kalemişi restorasyon çalışmalarına devam eden İrteş aynı zamanda 2008 yılında Üsküdar Valide-i Atik Külliyesi Tekke Binası'nda Nakkaş Tezyini Sanatlar Merkezi'ni kurdu. 1938 yılında Kırşehir'de doğdu; babası Avşar ve Türkmen Bozlaklarının 'Abdal Ağzı 'yorumunda en iyi ustalardan olan Muharrem Ertaş'dır. Yirmiye yakın kaset doldurmuş olup 2006 yılında TBMM üstün hizmet ödülü aldı. Bağlama çalma tekniği, türkü ve bozlak söyleme tavır ve üslubu üniversitelerde ve konservatuvarlarda tez ve inceleme konusu oldu. 25.09.2012 tarihinde ebediyete intikal etmiş olan Neşet Ertaş, Abdal tarzı çalma ve söyleme geleneğini farklı bir boyuta taşıyarak söz ve müziği kedine ait sayısız eser üreten ve bu yönüyle ' Halk Ozanlığı' sıfatını tarihi ağırlığı taşıyan önemli bir şahsiyetti. 1930 yılında İstanbul'da doğan sanatçı Karagöz sanatının inceliklerini ve tasvir yapımını ustası Ragıp Tuğtekin'den öğrenmişti. Karagöz'ün yanı sıra güzel sanatların hat ve resim dallarında da çalışmaları bulunuyor. Bu özelliği tasvir yapımındaki başarısını olumlu etkiledi. Aynı zamanda müzisyen de olan sanatçı Karagöz Musikisinin günümüze aktarılmasında önemli bir rol üstlendi. Karagöz sanatına yaptığı katkılardan dolayı çok sayıda ödül almış, yurt içi ve yurt dışında Karagöz sanatını başarıyla temsil etti. 1936 yılında Rize'nin Taşköprü köyünde doğan Osman Efendioğlu, şairliğe küçük yaşlarda atma türkü geleneği ile başldı. Geleneği Tüylüoğlu Mehmet Ali, Kamburoğlu Ahmet, Topal Osman Kandemir ve Kel İlyas'tan öğrendi. Osman Efendioğlu, geleneksel olarak yapılan ilk atma türkü yarışmasında birinci oldu. Çeşitli ulusal ve yerel televizyon programlarına katılmış, Rize yöresi atma türkü geleneğini geniş halk kitlelerine tanıtmıştır. Atma türkü geleneği konusunda yapılan akademik çalışmalara da kaynaklık etmiş. Şairin, 2008 yılında Rize Meltemleri adında bir kitabı yayınlandı. 1950 yılında Tokat'ta doğan Salih Balakbabalar, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü ve İstanbul Türk Musikisi Devlet Konservatuarı'nı bitirdi. Fakülte yıllarında başladığı 'ahşap oyma' çalışmalarını günümüz teknik ve imkânlarını da kullanarak geliştiren Balakbabalar, Türk tezyinatına ait seçkin ve özgün desenleri ve Türk hat sanatının nadide örneklerini ahşap, sedef, bağa, fildişi, altın, gümüş, pirinç gibi malzemelere uyguladı. Bu uygulamalarda kullandığı malzeme ve tekniklerle kadim Osmanlı zevkinden hareketle kendine has bir üslup geliştirdi. 1948 Kütahya doğumlu olan ve 2010 yılında hayata gözlerini yuman Sıtkı Olçar, geleneksel çini sanatını modernize eden bir anlayışla yaşadığı Kütahya şehrine özgü Kütahya çiniciliğini öğrenmek ve uygulamakla yetinmemiş, İznik çinisi ve Çanakkale seramik sanatı ile ilgilenerek yeni biçim ve arayışlara da yönelmişti. Yurt içinde ve yurt dışında pek çok sergi açan sanatçının eserleri müze ve özel koleksiyonlarda yer alıyor. 1938 Kars doğumlu Şeref Taşlıova, Doğu Anadolu âşıklık geleneğinin önemli isimlerinden Âşık Şenlik'in oğlu Âşık Kasım'a çıraklık yaparak kendini geliştirdi. Yurt içinde ve uluslararası düzeyde yapılanlar da dâhil olmak üzere, gittiği çeşitli organizasyonlarda çok sayıda ödül kazandı. Şeref Taşlıova 21.09.2014 tarihinde Ankara'da vefat etmiştir. 1923 yılında İstanbul'da doğan sanatçı lise yıllarında geleneksel tiyatro ile uğraşmaya başladı. Amatörce yürüttüğü Karagöz çalışmalarını, Kültür Bakanlığının 1973 yılında açtığı Karagöz kursunu başarıyla tamamlayarak profesyonel olarak devam ettirdi. Halk tiyatrosu geleneğini iyi bilen sanatçı, oyunları güncellemiş, çocuklara dönük bazı yenilikler getirdi. Birden fazla yardakla oyun oynatarak, aynı anda perdede çok sayıda tipi bulundurarak hareketlilik sağlamıştır. Hem klasik hem de yeni oyunları oynatan sanatçı, 36 yıldır her hafta yaptığı gösteriler ile bu alandaki başarısını kanıtlamıştır. Karagöz sanatına yaptığı katkılardan dolayı bir çok ödül almış, bu sanatı yurt içi ve yurt dışında başarıyla temsil etti.Tacettin Diker 31 Mart 2014 tarihinde vefat etti. Tahsin Kalender 1928 yılında Ahlât'ın Ergezen mahallesinde dünyaya geldi. İlkokulu bitirmesinden sonra 17 yaşından itibaren taş ustalığına adım attı. Zekâsı ve becerisi ile kısa sürede sivrilerek ustabaşılığa yükselen Kalender, meslek hayatı boyunca 500'ü aşkın yapı inşa etti. İnşa ettiği yapılar arasında cami, çeşme, okul, değirmen, ahır, tandırevi, konut, minare, türbe gibi farklı yapı tipleri bulunmakta olup bunların neredeyse tamamı halen ayakta ve kullanılıyor. Kalender doğup büyüdüğü Ahlat'ın dışında Bitlis, Erciş, Doğubayazıt gibi yerleşim merkezlerinde de inşa faaliyeti gerçekleştirdi. Yapı ustası olması nedeniyle zaman içerisinde marangozluk bilgisi de edinen Kalender ayrıca mezar taşı işlemeciliği ile de uğraştı. XI. yüzyılda Ahlat'ta filizlenmeye başlayan mimarlık geleneğinin günümüzdeki en önemli temsilcisi olan Tahsin Kalender kendisini tam anlamıyla mimarlığa ve sanata adamış bir insandır. 1935 yılında Balıkesir ili Bandırma ilçesinde doğan Uğur Derman, 1960 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Eczacılık Okulunu bitirdi. 1961 yılından bu yana müstakil eser, tebliğ, ansiklopedi maddesi ve makaleleriyle Türk kitap sanatlarının öğretilmesi ve tanıtılması için çalışan Derman, Türk hat sanatının tanıtımı için de yurt dışında birçok yerde görevler aldı. Şanlıurfa'nın Kısas Köyü'nde 1962'de doğdu. Zakirliği babası Hacı Bektaş-ı Veli Dergâhının Güneydoğu Anadolu Vekili asıl adı Hamdullah olan Âşık Büryani'den öğrendi. 1978 yılında Hacı Bektaş-ı Veli Evlatlarından Emrullah Ulusoy Dertli, Bektaş Ulusoy tarafından Divani mahlası verilmesiyle eserlerinde 'Dertli Divani' mahlasını kullanmaya başladı. Tokat'ın Niksar ilçesinde doğan Yaşar Güç (fotoğrafta sağda), babasından gördüğü kaval ailesinin yapım ve icrasını öğrenerek ve yöre ezgileri ile büyüyerek yetişti. Bu alanda en iyi usta olarak görülüyor. Horlatma kaval diğer kavallara göre daha zor bir üfleme ve çalım özelliğine sahip. Her bölgede çalınmayan (horlatma yapılamayan) bu çalgı, geçmiş kültürümüzün bir özelliği olmakla beraber bize özgü bir çalgı özelliğini göstererek diğer kavallardan kendini ayırır. Sanatını 30 yıldır sürdürmekte olan Güç, iki oğlunu da bu konuda yetiştirdi.