Savat nedir? Savat işçiliği hakkında merak edilenler...

Savat Arapça sevâd kelimesinden gelir. Sevâd 'karartı, siyahlık' demektir. Kuyumculukta, gümüş üzerine çizilmiş bir desenin çelik kalemle oyulduktan sonra savat denilen bir eriyiğin oyuklara doldurulmasıyla yapılan süslemeye verilen kalemkârlık sanatı terimlerindendir. Savatın tarihi hakkında yaşayan ustaların sözlü anlatımlarından başka bilgi kaynağı yok. Geçmişte Dağıstan bölgesindeki Türk boylarının, özellikle Kumuk Türkleri'nin yaşadığı Kubaçi köyünün savat sanatının önemli merkezlerinden olduğu ve günümüzde de bu sanatın sürdürüldüğü bilinir. Anadolu'da I. Dünya Savaşı'ndan önce yaklaşık 400 sanatkarın çalıştığı 120 atölyesiyle Van, Bitlis, Sivas, Erzincan, Eskişehir, Kula, Trabzon ve Samsun gibi şehirlerde savat sanatının yapıldığı, zarif eserlerin üretildiği ve çok ilgi gördüğü, Avrupa'ya ve bilhassa Fransa'ya ihraç edildiği belirtilir. Savat, kalemkârlık ve savat eriyiğinin hazırlanması ve uygulanması olmak üzere iki aşamalıdır. Dövücü ve biçimlendirici ustalar eliyle hazırlanmış gümüş eşyaya uygulanacak desenler kâğıda veya doğrudan gümüş eser üzerine kurşun yahut sabit kalemle manzara, arma, istif yazı, çiçek demetleri biçiminde tasarlanır ve çizilir. Daha sonra kalemkâr tarafından ucu sivri, keskin çelik kalemle çizgiler üzerinde kanal açılır. Bu işlemde Van işi ince kalem ve Kafkas işi derin kalem olmak üzere iki üslup görülür. İnce kalemle zarif, derin kalemle sade ve dayanıklı eserler ortaya konulur. Tarihi kaynaklar bize savatı ilk üreten uygarlığın Urartular olduğunu söyler. Doğu Anadolu'da yaşamış olan bu uygarlığa, şimdiki Van sınırlarımızda bulunan o dönemde 'Tuşba' olarak adlandırılan kent, başkentlik yaptı. Yüksek bir medeniyete sahip olan Urartuların, sulama kanalları ve taş oymacılığı gibi birçok alanda daha önce yapılmamış işlere imza attıkları biliniyor. Mimaride çok ince bir çizgi yakalamalarının sebebi, zengin maden yataklarına sahip olmaları ihtimaller içinde. Çünkü Urartularda maden yataklarının içerisinde gümüş önemli bir yere sahipti. Gümüşün bir süsleme sanatı olarak keşfedilmesinden sonra, zaman içinde bu madeni işleme biçimleri arttı, ham madenin üzerine çeşitli el işçilikleri uygulanmaya başlandı. Savatı gümüşe uygularken, ilk etapta savat çamurun hazırlanması gerekiyor. Bu çamur karışımı için 500 gr. bakır, 500 gr. kurşun, 150 gr. gümüş 1 kg. da kükürt kullanılır. Ustalar bu karışımı; '4 ölçü bakır, 4 ölçü kurşun, 1 ölçü gümüş, yeterince kükürt' diye tarif eder. Savat çamuru, 750 derece ateşte eritilir. Hazırlanan savat çamuru, gümüş satıh üzerine sürülür. Daha sonra eşya, tesviye edilip cilalalanarak insanların beğenisine sunulur. El emeği, göz nuru 750 derece ateşte pişirilerek gümüşe işlenen savat; el emeği, göz nuru bir mesleğin sabır ve estetikle buluşması, ateşte olgunlaşmasıdır. Savat işçiliğinin belli başlı 2 türü vardır: Ekme Savat ve Sürme Savat. Ekme Savat: Gümüş eşyaların yüzeylerinde yapılan desen, motif, yazı ve resimle kuru olarak sıvanarak yapılan savat işine 'Ekme Savat' denir. Sürme Savat: Savat tozunu boraksla karıştırıp macun haline getirdikten sonra uygulanan savat işine 'Sürme Savat' denilmektedir. Kadınların kullandıkları gümüş takılarda da altın kaplama ve savat kullanılır. Savatlı muskalıklar, hamayiller, gerdanlıklar, saç tokaları, saç bağları, tepelikler, bilezikler, yüzükler ve kemerler en beğenilen hediyelik eşyalar arasındadır. Osmanlı'da birçok zanaatın gelişmesi devletin teşviki ve kontrolüyle sağlandı. Bu gerçek, savatın o dönemde yurt dışında çok tutulmasının önemli sebeplerinden biri olarak ortaya çıkıyor. Savatın duruşundaki asalet, onu Van'dan Osmanlı saraylarına, oradan da Avrupa'ya taşıdı. Avrupa saraylarına hediye olarak gönderildi. O dönemlerde birçok konuda öncü olan Osmanlı, takıda da takip edilen bir ülkeydi. Osmanlı saraylarında çok rağbet gören savat işçiliği ile bezeli takılar tüm Avrupa'da, özellikle de Paris'in seçkin kuyumcularında kendine yer edindi.

Savat nedir? Savat işçiliği hakkında merak edilenler...

ANLAM OLARAK SAVAT NEDİR?