Mesnevi'de yer alan hikayeler

Mevlana'nın dünyaca ünlü bu eseri, her beyiti kendi içinde kafiyeli bir nazım şekli olan mesnevi tarzında yazıldı. İsmini bizzat Mevlana'nın verdiği bu eserin konu yelpazesi bir hayli geniştir. Ayet, hadis ve hadislerden yola çıkılarak bilgiler pekiştirilmeye çalışılmıştı. Bununla birlikte Mesnevi'yi anlamanın herkes için pek de kolay olmadığını belirten Mevlana, okuyucuya şöyle seslenir: 'Mesnevi, Nil ırmağının suyudur; kıptiye kan görünür, ama Musa kavmine sudur. Yine Mesnevi, aydın gönüllü, görüş sahibi ve ciğeri yanmış aşıklar için süslenmiş bir bahçe ve lezzetli bir rızıktır.' Mesnevi, insanın kendisiyle, yaratıcısıyla ve dış dünyadaki bütün varlıklarla barışık, huzurlu ve mutlu bir insan olmanın tanımı üzerine kuruludur. Mesnevi'yi incelemek ve satın almak için tıklayın. Mevlana'nın Mesnevi'sinde hikayelere yer vermesindeki amacı, bir düşünceyi insanların akıllarına daha iyi yerleştirmektir. Teorik bir bilgiyi yalın olarak vermek kuru ve iticidir. Fakat bir olaya bir hikayeye bağlı olarak sunulunca kolay takip edilir ve hatırda daha iyi kalır. Bu yüzden Mevlana, sıradan hikayeleri bile son derece ustalıklı yorumlarla takdim eder. Mesnevi'deki yüzlerce hikaye, öğretici ve tasavvufi anlamda bir yol göstericidir. Mesnevi'de yer alan bazı hikayeler ve anlatılmak istenenleri sizler için derledik. Bir dere kenarında yüksek bir duvar vardı. Duvarın üstüne de susuz bir adam çıkmıştı. Suya yetişmesine, duvar mani oluyordu. Susuz adam da su için, sudan çıkmış balık gibi çırpınıp duruyordu. Ansızın suya bir kerpiç parçası attı. Kerpicin suya düşmesiyle suyun çıkardığı ses, kulağına çok tatlı ve hoş geldi. Suyun sesi, adamın kulağına bir sevgili sesi gibi tatlı geldi, adamı mest etti. Mihnetlere, dertlere uğramış adam, suyun sesini duyabilmek için kerpiçler kopararak suya atmaya devam etti. Sudan da ses geldi: 'Ey insanoğlu! Böyle kerpiç atmaktan, beni rahatsız etmekten sana ne fayda var?' Mevlana'nın Mesnevi-i Şerif'inin ilk 18 beyiti Susamış adam cevap verdi: 'Ey su! Bu işin bana iki faydası var. Bu yüzden kerpiç atmaktan vazgeçmem. Birinci fayda: Benim suyun sesini duymamdır. Suyun sesi, susuzun kulağına rebab sesi gibi pek tatlı gelir. Suyun sesi İsrafil'in sesine benziyor. Ölü bile bu sesten dirilmektedir. O ses, yoksula zekât vermek için çağrış sesi ya da mahpusa hapisten kurtuluş müjdesidir. Mevlana'dan hayat dersi veren alıntılar Yahut o ses, Hz. Muhammed'in (sav) ağız ve burun vasıtası olmaksızın Yemen'den gelen Rahman'ın nefesine benziyor. Yahut da o ses, zayıf Yakub'un ruhuna ulaşan, güzel ve latif Yusuf'un kokusu gibidir. Kerpiçleri atmamın ikinci faydası da şudur: Kopardığım her taş, her kerpiç duvarı biraz daha alçaltıp, beni suya yaklaştırıyor. Duvarın alçalması bir yakınlık; onun ortadan kalkması ise kavuşmak, buluşmak olacaktır.' İlahi aşka adanmış bir ömür Su: Allah'ı Susuz kalan adam: İnsan Duvar: Bu âleme ait varlık, benlik İnsanın varlığı Allah'ın kudreti karşısında zayıf kalır. Bu karşı insanın suya hasret olması gibi, yüce Rabbine karşı özlem duyar. Namaz kılarken secde etmek de 'Secde et de yaklaş.' ayetinde olduğu gibi duvardan kerpiç koparmaya benzer. Hakk'a manen yaklaşmayı sağlar. Varlık duvarı, yüksek bulundukça baş eğmeye, secde etmeye engel olur. Bu toprak bedenden kurtulmadıkça, eğilip ab-ı hayata (ölümsüzlük suyuna) kavuşma imkânı yoktur. Bu varlık duvarı üstünde bulunanlardan kim daha fazla susamışsa, duvarın taşını, kerpicini o daha fazla koparıp atar. Suyun sesine âşık olan kişi de ona engel olan varlık duvarından daha fazla parçalar koparır. Bir nahiv âlimi (gramer bilgini) bir gün kayığa binmişti. O kendini pek beğenmiş olan gramer bilgini, yüzünü kayıkçıya döndürdü ve dedi ki; 'Sen hayatında hiç nahiv (gramer) okudun mu?' Kayıkçı 'Hayır.' Deyince 'Senin ömrünün yarısı boşa geçmiş!' dedi. Kayıkçı bu sözden gönü kırılsa da sustu ve cevap vermedi. Derken bir rüzgâr çıktı, kayığı girdaba sürükledi. O zaman kayıkçı gramer bilginine dönüp sordu: 'Ey bilgin, söyle bakalım yüzme bilir misiniz?' Bunun üzerine bilgin; 'Ey hoş sözlü ve güzel yüzlü kayıkçı ben yüzme bilmem.' deyince bu kez kayıkçı: 'Ey gramerci desene anin bütün ömrün boşa geçti. Çünkü bu kayık bu girdapta birazdan batacaktır.' Gramer âlimi: Kuru bilgileriyle gurura kapılan, ukala tipler Bu dünyada, benliği arındırmayı, mahvolmayı bilmek gerek. Kuru bir gramer bilgisi işe yaramaz. Denizin suyu ölüyü başında taşır. Fakat denize düşen adam diri olursa nerede kurtulacak? Sen de eğer beşeriyet vasıflarından, kötü huylarından kurtulursan Hakk'ın sırları denizi, seni başının üstünde gezdirir. Ey gurura kapılarak herkese halka eşek diyen kişi! Şimdi sen de eşek gibi buz üstünde kalmış, ileriye geri adım atamayacak bir hale gelmişsin. Lakin farkında değilsin. Mevlânâ Celâlettin Rumi, kuru bilgisiyle gururlanan kimselerle çokça alay eder. Gramer yani nahiv doğru düşünmek, doğru anlamak ve doğru yazıp konuşmak için şüphesiz son derece önemlidir. Fakat bu bilgiler teoride kalıp uygulamaya sokulamazsa bir yığın teorik bilgi fazla değer ifade etmez. Hikâyedeki gramer bilgini ile kastedilen kuru bilgilerle gurura kapılan, onları bilmeyenleri adam yerine koymayan ukala tiplerdi. Bu tip insanlar kendinden başkasını beğenmez. Lakin onların bu kuru bilgileri ancak kendisini avutur. Hikâyede asıl üzerinde durulan konu, Mevlânâ'nın 'mahiv bilgisi' dediği yok olma bilgisidir. Mahiv, fenafillah, Allah'ta yok olma, nefsini mahvetme denilen şey tasavvufta oldukça geniş bir konudur. Bunun başarılabilmesi için kötü huyların ve kötü alışkanlıkların yok edilmesiyle başlanır. Uzun tasavvuf yolunun ilk adımı olan kötü huyların yok edilmesiyle yerine iyi huyların gelecektir. Örneğin cimrilik gidince cömertlik gelecek, cehalet yok olunca bilgi gelecektir. Mahiv bilgisinin sonu, Allah'tan başka her şeyi ikinci plana itilecek bir gönül olgunluğuna erişmektir. Padişah: Ruh Cariye: Nefsi Cariyeyi tedavi edemeyen hekimler: Sahte şeyhler Cariyeyi tedavi eden hekim: Mürşid-i kâmil Kuyumcu: İnsandaki heva ve heves Zamanın birinde bir padişah vardı. Padişah bir gün adamlarıyla ava giderken yolda güzel bir cariye görüp ona âşık oldu. Onu alıp sarayına getirdi. Fakat bir müddet sonra o güzel cariye hastalandı. Günden güne eriyip tükenmeye başladı. Memleketin en iyi hekimleri cariyenin hastalığına bir çare bulamadılar. Padişah bunu görünce çok üzüldü, günlerce çareler aradı, sağa koştu, sola gitti olmadı. Sonunda bir mescide gidip el açarak dua etti, secdeye kapanarak ağladı. Cariyenin iyileşmesi için yalvardı. Bu sırada uykuya daldı. Rüyasında bir pir gördü; pir ona: 'Artık üzülme duan kabul oldu. Yarın şehrinize bir yabancı gelecek o bizdendir. Onun yapacağı tedaviyle cariyen iyileşecek.' dedi. Sabah olup güneş doğunca padişah pencereye koşup rüyasında gördüğü piri beklemeye başladı. Uzaktan onun geldiğini görünce kendisi sarayın kapısına koşarak kapıyı açıp piri içeriye aldı. Konuşup görüştükten sonra, padişah pire hastanın hastalığını anlattı daha sonra onu hastanın yanına götürdüler. Hekim önce hastanın yüzüne baktı sonra nabzını saydı. Hastalığın belirtilerini sorup sebeplerini dinledi. 'Diğer hekimlerin tedavileri iyileştirmek yerine büsbütün harap etmiş hastayı.' dedi. Sonra şöyle devam etti. 'Onların içerden haberleri yok, onun için de hepsinin aklı fikri işin dış yüzünde.' dedi. Hekim hastalığın ne olduğunu anlamıştı, fakat bunu padişaha söylemedi. Hastanın hâlinden inlemesinden onun gönül hastası olduğunu anlayıverdi. Çünkü hiçbir hastalık gönül derdi gibi değildir. Hekim durumu anlayınca: 'Padişahım, dedi. Herkesi uzaklaştır köşede bucakta kimseler kalmasın ki ben hastayla baş başa kalıp rahat rahat çalışayım, hastanın hastalığını anlayıp ona göre bir tedbir düşüneyim.' Padişah emretti oda boşaldı hastayla hekimden başka kimse kalmadı. Hekim yaklaşıp hastanın başucuna geldi yumuşak ve tatlı bir sesle: 'Memleketin neresi, nerelisin? Bana söyle, çünkü her memleketin halkının ilacı başka başkadır. Memleketinde yakın akrabandan kimler var, kime yakınsın?' diye sordu. Hekim elini kızın nabzına koymuştu. Hem soruyor hem de nabzını kontrol ediyordu. Kız yavaş yavaş hekime bütün olanları anlatıyor, başından ne geçtiyse söylüyordu. Hekim kızın nabzını tutmuştu ve: 'Bu kız kimin adını söylediğinde eğer heyecanlanır, nabzı hızlanırsa demek ki sevdiği, uğruna hasta olup yataklara düşerek mum gibi eridiği odur.' diye düşünüyordu. Kız önce doğup büyüdüğü memleketi ve oradaki dostlarını sayıp döktü. Fakat nabızda bir değişiklik olmadı. Hekim: 'Doğduğun yerlerden ayrılınca hangi memlekete gittin?' diye sordu. Bunun üzerine kız bir şehir ismi söyleyip geçti ama ne yüzünün rengi ne de nabzının atışı değişti. Daha sonra sırasıyla götürüldüğü yerleri, şehirleri görüşüp tanıştığı insanları birer birer sayıp döktü. Lâkin hâlinde bir değişiklik olmadı. Ta ki hekim Semerkant şehrini soruncaya kadar. Semerkant'ın adı geçince kızın nabzı hızlandı yüzü, yanakları kızardı. Çünkü o Semerkant'ta bir kuyumcuya âşıktı ve ondan ayrılmış olmanın ıstırabıyla yanıp tutuşuyordu. Bunu öğrenen hekim kuyumcunun Semerkant'ın hangi semtinde ve hangi mahallesinde olduğunu sorup öğrendi. Sonra kıza: 'Ben senin hastalığını ve bu derdin çaresinin ne olduğunu çok iyi anladım. Fakat sen bu bana anlattıklarını sakın başkasına söyleme, hele hele padişaha hiç anlatma' diyerek tembih etti. Hastanın yanından ayrılan hekim doğruca padişaha gelip durumu anlattı. 'Bu kızcağızın iyileşmesi için o kuyumcuyu getirmekten başka çare yok.' dedi. Bunu duyan padişah hekimin nasihatini can u gönülden kabul etti. Hiç zaman geçirmeden kuyumcuyu davet etmek üzere bir elçi gönderdi. Elçi Semerkand'a varınca doğruca gidip kuyumcuyu buldu. Padişahın gönderdiği hediyeleri takdim etti ve padişahın onu davet ettiğini eğer gelirse padişahın en yakın adamlarından olacağını çok büyük ihsanlara ve iltifatlara mazhar olacağını söyleyince, kuyumcu zaman kaybetmeden yola koyulup padişahın sarayına en kısa zamanda ulaştı. Saraya gelen kuyumcuyu hekim alıp padişahın huzuruna götürdü. Padişah kuyumcuya iltifatlar yağdırıp ihsanlarda bulundu. Hazinesini ona teslim etti. Hekim bunun üzerine: 'Ey padişah o cariyeyi bu kuyumcuya ver ki hastalıktan tamamen kurtulup iyileşsin.' dedi. Padişah o ay yüzlü güzeli kendi eliyle kuyumcuya verdi, altı ay murat alıp murat verdiler. Böylece kız tamamen iyileşmiş oldu. Ondan sonra hekim kuyumcuya bir ilaç hazırladı, ilacı içen kuyumcu hastalanarak günden güne çirkinleşip erimeye başladı. Eski güzelliğinde eser kalmadı. Kuyumcu böyle günden güne eriyip çirkinleşince kızın gönlü de ondan yavaş yavaş soğudu, aşkı günden güne azaldı. Bir müddet sonra kuyumcu öldü. Ölünce de kızın aşkı tamamen sona erdi. Böylece o güzeller güzeli o aşktan ve hastalıktan arınıp tertemiz oldu. Bu cihan bir dağdır, bizim yaptıklarımız ise ses, seslerin aksi yine dönüp bize gelir. Âşıklık, gönül iniltisinden belli olur, hiçbir hastalık gönül hastalığı gibi değildir. Aşığın hastalığı bütün hastalıklardan ayrıdır. Uçsuz bucaksız bir ormanda azılı bir arslan yaşar. Ormandaki bütün hayvanlar av korku içindeydiler. Böyle yaşamak canlarına tak edince bir çare ararlar. Düşünür, taşınır, aralarında bir heyet seçerek arslana gönderirler: 'Ey ormanların şahı arslan! Her gün içimizden birini yakalıyor, yiyorsun. Buna bir diyeceğimiz yok. Fakat bu zahmet niye? Sen tahtında otur, biz sana her gün içimizden birini yollayalım, sen de rahatça yersin. Böylece biz de sen de huzur içinde ömrümüzü geçiririz.' derler. Bu teklif arslanın hoşuna gider, dolayısıyla kabul eder. Artık her sabah bir hayvan arslana teslim olur. Günlerden bir gün, sıra tavşana gelir. 'Eh ne yapalım kısmet böyle. Çoğumuzun rahatı için birimizin ölmesi gerek. Haydi vakit geçirmeden yola düş. Arslanı kızdırmayalım.' derlerse de tavşan işi ağırdan alır ve pek aldırmaz. Hayvanlar telaş içindedirler. Nihayet yalvara yakara tavşanı gitmeye razı ederler. Tavşan kayıtsız şartsız, seke oynaya arslanın huzuruna gelir, ama vakit de bir hayli geçmiştir. Açlıktan ateş püsküren arslan kürkler: 'Nerede kaldın? Bu gecikmeye sebep ne?' Tavşan, yalancı bir telaşla terini siler, boynunu büker: 'Aman efendimi ben saygıda kusur etmedim. Ben sabah erkenden yola çıktım ama diğer bir arslan yolumu kesti. Elinden kurtuluncaya kadar neler çektiğimi bilemezsiniz?' Aslan daha da sinirlendi: 'Kim bu küstah? Bu ormanda yalnız benim hükmüm geçer. Kimmiş o çabuk söyle!' Tavşan durumdan hayli memnun, sürekli diğer arslanı över ve ona karşı arslanı iyice doldurur. Sonun arslan dayanamaz: 'Düş önüme göster bu alçağı.' Birlikte yola koyulurlar. Tavşan bir kuyunun başına getirir. 'İşte sultanım, o arslan bu kuyunun içinde. Bakınız nasıl da kurulmuş.' Arslan hırsla kuyunun içine bakar. Suda aksini görür ve hırlamaya başlar. Kuyudaki yansıması da hırlar. Tavşan bu fırsatı kaçırmaz: 'Görüyor musunuz efendim, size nasıl da meydan okuyor?' Arslan büsbütün hiddetlenir, öfkeden gözleri döner. 'Bir ülkede iki sultan olmaz, parçalamalıyım onu.' diye homurdanır, ardından kuyuya atlar ve ölür. Tavşan da ormandaki diğer hayvanlara kurtuluşu müjdeler. Tavşan: Nefis Arslan: İnsan İnsan bu dünya kuyusunun dibine, hırsla atlamış bir arslandır. Nefsini yenerse tavşan gibi hürce dolaşabilir. İnsanın tavşan nefsi sahrada yiyip içmekte zevk ve safa etmekte. Sen ise şu dedikodu ve gereksiz tartışmalar kuyusunun dibindesin. İnsanın âlemde hükümdar olması gibi, aslan da ormanların hükümdarıdır, ancak ufacık tavşanın hilesi ile mahvolur. İnsan da, eğer tedbirli olmazsa, içindeki düşmana yem olur.

Mesnevi'de yer alan hikayeler

NİL IRMAĞININ SUYU; MESNEVİ