Kıyafetname ve fizyonomiden doğan insan tanıma şifreleri

Kıyafetname, kıyafa: takip etmek, iz takip etme, peşi sıra gitmek manasına gelen k-v-f(kafe) kökünün mastarıdır. Konusu el, ayak, ten gibi dış görünüş unsurlarından kişinin ahlak ve karakter özelliklerini tahmin ve tespitte bulunur. İnsan Kıyafeti İlmi (Kıyafet-i Beşere): Dış görünüşten ahlakı anlamaya çalışan ilimdir. İz Kıyafeti İlmi (İlm-i İsr): Özellikle hayvan izlerinden tür, cinsiyet vb. anlayan ilimdir. İrâfet İlmi: Ayet ve hadislerden yola çıkarak olayların açıklanması ilmidir. El ve Ayak İlmi: İnsanın elinde ve ayağındaki çizgilerle kişinin durumunu ortaya koyan ilimdir. Titreme/Seyirme İlmi: Vücuttaki seyirmelerden çıkarılan hükümleri bildiren ilimdir. İyâfe ilmi: Kuşların uçuşundan mana çıkarma ilmidir. Riyâfe İlmi: Yeraltındaki suları arayıp bulma ilmidir. Astroloji İlmi: Yıldızların durumundan insanın ruhi durumunu bulma ilmidir. Remel İlmi: Özellikle kum üzerinde gelecekten haber vermeye yönelik oluşturulan bir ilim sahasıdır. Şemail-i şerif, Hz. Peygamber aleyhisselatü vesselamın beden ve karakter özelliklerini anlatan yazılardır. İlm-i kıyafet ile aralarında sıkı bir bağ bulunur. İslam âlimleri insan bedenindeki organların ölçülü olması gerektiğini anlatırken şemail-i şerifi örnek gösterirler. Çünkü Hz. Peygamber aleyhisselatü vesselamın beden yapısı ve karakteri aşırılıklardan uzak, ölçülü ve mükemmel bir suretteydi. Peygamber Efendimiz, uzun ya da kısa boylu değil, orta boylu; sert ya da çok yumuşak etli değil, orta yumuşaklıkta etli; kırmızı ya da siyah değil, beyaz tenli; saçı tam düz veya kıvırcık değil, orta şekilli; saçı çok uzun ya da çok kısa değil, orta uzunlukta; kızıl ya da tam siyah saçlı değil, kumral; gözleri ve göz bebeği orta büyüklükte ve yuvarlak; gözü ne fazla çukur ne çok fazla dışarıda değil orta seviyede; başı küçük değil büyükçe; omuzları ne düşük ne de çok yüksek değil, orta halli; sesi çok yüksek sesli değil; orta sesli; parmak uzunluğu ve inceliği orta seviyede; konuşması ve gülmesi ihtiyaç miktarındaydı. Yüzü sevinç ve mutluluk ifade eder, dünya malına tamah etmez, ezik ya da zorba değil dengeli, aceleci ya da çok gevşek değil orta halliydi. Arap edebiyatında kıyafet konusunda yazılan ilk eserin İmam Şâfî'ye ait olduğu rivayet edilir. Ancak günümüzde eserin aslı veya herhangi bir tercümesine dair bir bilgiye henüz ulaşılamadı. El-Kindî olarak tanınan Yakub ibni İshak'ın Risâletün fi'l-Firâse'si, Yuhanna ibnü'l-Bıtrık'ın Aristo'nun İskender için yazdığı bir eserden Arapçaya tercüme ettiği Kitâbu's-Siyâse fî-Tedbîri'r-Riyâse'si, Muhammed ibni Zekeriyâ Râzî'nin el-Mansûrî'si kıyafetname türünün ilk örnekleri olarak kabul edilirler. Fars edebiyatında Farsça yazılmış eserlere Derviş Abdurrahmân Mîrek'in Tuhfetü'l-Fakîr'i, Seyyid Ali Hemedânî'nin Zâhiretü'l-Mülûk (beşinci babın sonları)'ü, Hüseyin Vâiz Kâşifî'nin Ahlâk-ı Muhsinî (bir bölümü)'si örnek olarak verilebilir. Kıyâfetnâme ya da ilm-i kıyâfet alanında yazılan en meşhur manzum eser, Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın Mârifet-nâmesi'nde bulunan mensur bölüm ve manzum olarak yazılan Kıyâfetnâme'sidir. Türkçe yazılmış kıyafetname ile ilgili ilk eser olarak Bedr-i Dilşâd bin Muhammed Oruc'un 829/1426'da yazmaya başladığı ve sonra II. Murad'a sunduğu mesnevîsi Murad-nâme kabul edilir. Bu kitabın 40'ıncı babı bu alanla ilgilidir. İlk müstakil eser olarak bilinen de Akşemseddîn-zâde Hamdullah Hamdî'nin Kıyâfet-nâme'sidir. Firdevsî-i Rûmî'nin Firâset-nâme'si, İlyas ibni Îsâ-yı Saruhanî'nin Kıyâfet-nâme'si, Abdülmecid ibni Şeyh Nasûh'un Kıyâfet-nâme'si, Niğdeli Visâlî'nin 1595'te Üçüncü Mehmed'e ithafen yazdığı Vesîletül-İrfân'ı, Lokman bin Hüseyin'in 1601'de yazdığı ve Üçüncü Murad'a sunduğu Kıyâfetü'l-İnsâniyye fî-Şemâili'l Osmâniyye'si en çok bilinen eserler arasındandır. Göz Gözi büyügün ıssı kâhil olur / Gözü büyükler olgun olur. Tırnak Tırnak ak olması mübârek olur / Tırnağın ak olması bereket işaretidir. Gülmek Kande bisyâr olur ise hande / Kimde çok gülme olursa Yüz Yüzi büyük her işde kâhil olur / Yüzü büyük olan her işte olgun olur. Hareket Cünbişi çok kimesne hod-bîn olur / Çok hareket eden bencil olur. El Ger küçük olduysa el / Eğer el küçük olursa Ayak Ger uzun olursa pâ / Eğer ayak uzun olursa Burun Enf eger olsa dıraz / Burnu uzun olanın Boy Kameti her kimün ki olsa uzun / Kimin boyu uzun olursa Çene Çün enek ince ola hıffet olur / Çene ince olursa hafiflik olur. Kulak Her ki har-gûş olursa câhildür / Eşek kulağı gibi büyük kulaklı cahil Diş Çünki seyrek uvag ola dendân / Dişleri seyrek ve ufaksa Ağız Deheni teng eğerçi bihcetdür / Ağzı dar olan güzeldir. Dudak Yufka vu kırmızı olursa tudak / Dudak kırmızı ve ince olursa Karın Karnı büyük gabî ve cahil olur / Karnı büyük olan anlayışsız ve cahildir. Omuz Omuzu sivri olan / Omuzu sivri olanın Parmak Barmagı ayası uzun olanun / Parmağının ayası uzun olanın Kaş Kaş odur kim siyâh u ince ola / Siyah ve ince kaşlı olanın Renk Reng-i esmer nişân-ı fikr-i savâb / Esmer renk iyi fikre işarettir. Sakal Hem saçı çog u az ise sakalı / Sakalı az ve saç çok olursa Saç Aşkar olursa ola havf u gazab / Kızıl olursa korku ve öfke Alın Cebhesi zayyık olanun / Alnı dar olanın Ten Her kişinün ki yumşak ola eti / Eti yumuşak olan kişinin Ses Her kimün gunneyile olsa sözi / Sesi genizden gelen kişi Fizyonomi (Fizyognomi) terimi, Yunanca physis -doğa ve gnomon- yorum kelimelerinin birleşimidir. Gnomon, aynı zamanda yasa, kural anlamına gelir; yani, fizyonomi 'doğa yasası' demektir. Doğanın belli kurallarına uyarak insanın 'belli vücut biçimlerine göre belli ruh hallerini' öğrenebiliriz. İnsanların fiziksel özelliklerinden ahlakî ve karakteristik özelliklerine dair çıkarımlarda bulunan 'kıyâfet ilmi' Türk edebiyatına İslâmiyet sonrası dönemde girmiş ve bu türde birçok eserler verilmişti. Batı kültüründe 'fizyonomi' doğu kültüründe ise 'ilm-i firâset' olarak adlandırılan ilim kapsamında yer alan kıyafetnameler, kültürel yaşantımızda kendisine yer buldu. Fizyonomi sistemli olarak, ilk kez Çin'de oluştu. Çinliler yüz okumaya 'Mien Shiang' ismini verirler. Eski Çin Yüz Okuma uzmanlarına göre yüzü oluşturan unsurlardan beşi çok önemliydi. Kaşlar, burun, ağız, gözler ve kulaklar. Bu organlardan birisinin bile dengeli biçimde olması on yıl mutlu yaşam anlamına geliyordu. Fizyonomi ile ilgili bilgilere Hipokrat, Aristo ve Platon gibi eski Yunan düşünürlerinin eserlerinde rastlanır. Aristo, fizyonomiyi kişilerin ruh halini öğrenmek için kullanırken, Hipokrat bu usulle hastalara teşhis koyar. Birtakım hastalıkların teşhis ve tedavisinde kıyafet ilmine göre insanları sağlık ve mizaç bakımlarından kan, balgam, safra, sevda şekillerinde dört tipe ayırmıştı. Onun ölmüş insanın yüz şeklini tasvir edişi bugün de doktorlar tarafından 'Hipokrat maskesi' olarak kullanılıyor. Calinus (Galein) de, mizaçları demevî, safravî, balgamî ve melankolik olarak sınıflandırmıştı. Aristo nun 'De Natura Animalium' (1. Kitap) isimli çalışmasında beden ve yüz yapısı ile insanın karakter özellikleri arasında bağlantı kurulur. Aristo'ya göre, insanın beden ve yüz yapısının belli bir hayvana benzemesi, onun karakter özelliklerini ortaya koyar. Aristo insanın yüz yapısı, gözleri, alnı, kafa yapısı, derisinin rengi, saçının rengi, gözünün rengi, bedenin tüy örtüsü, sesinin tonu, yürüyüşü, beden hareketleri, bakışları, boyu ile ilgili karakter özelliklerini hayvanlardaki benzer özelliklerle kıyaslar. Aristo'nun yöntemi uzun müddet kendinden sonraki bilginler için bir kaynak oldu. Aristo, daha sonra devamcıları Polemon ve At-hamanti fizyonomi yöntemiyle kendi dönemlerinde yaşamış birçok şahsın karakter özelliklerine ilişkin yazılar yazmışlardı. 15'inci ve 16'ncı yüzyıllardan itibaren fizyonomi kişilerin karakter özelliklerinin belirlenmesinde sıkı bir şekilde kullanılmıştı. Fizyonomi; doktorlar, din görevlileri, filozof ve hâkimlerin başvurdukları bir yöntem olmuş ve büyük toplumsal bir ilgiye odak konusu oldu. 17'nci yüzyılda engizisyon mahkemeleri yüz ve beden yapısına göre 'gerçekliği' tespit ediyorlardı. Buna göre de, fizyonomi; kehanet, falcılık, astroloji vs. ile sıkı bir şekilde kullanılıyordu. Fizyonomi alanında Avrupa'da bu konudaki önemli gelişme Johann Caspar Lavater'in çalışmaları sonucu gerçekleşmişti. Lavater'in ve ondan sonra Franz Jozef Gall'ın söz konusu incelemeleri Avrupa'da bu konu üzerine büyük tartışmalara yol açtı.

Kıyafetname ve fizyonomiden doğan insan tanıma şifreleri

KIYAFETNAME NE DEMEKTİR?