Göğe baktıran şair Turgut Uyar neden şiir yazmayı bıraktı?

'Mucize, açıklanabilir bir şey değildir, tanık oluruz sadece...' Usta şair Uyar, 4 Ağustos 1927'de Ankara'da doğdu, ilkokulu babasının memuriyeti nedeniyle İstanbul ve Eskişehir'de tamamladı. Bir şiirindeki 'İkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım' mısrasıyla, 'insanların sahip olduğu güzelliklerin herkese eşit olarak dağıtıldığını ve onları görebilmek için büyük çaba sarf etmeden, sadece başını kaldırıp bakmanın yeterli olduğunu' aktaran şair, ilkokul yıllarında manzumeler yazmaya başladı, Hayyam, Nedim, Yahya Kemal, Tevfik Fikret, Ahmet Haşim gibi şairlerin eserlerini okudu. 'Sen nereye, ben oraya, adım adım İnsan sevdikçe iyileşiyor artık anladım.' Bugün şiir üstüne bütün konuştuklarımız, edebiyatımızın geleneği, olanakları, sınırları içinde dönenir. Ancak olup bitmişler, yapılmışlar üstünde düşünüp yargılara varabiliriz. Bir takım verilerdir düşüncemizi yeden. Şiir üzerine, gerçekten yeni olan şiirle, yeni bir şeyler öğrenebiliriz ancak; şiir üzerine yazılanlarla değil. Modern şiirimizin ustaları aynı zamanda şiiri düşünmüş, incelemiş ve denemelere konu etmişlerdir. Abdülhak Hâmit'ten Cemal Kırca'ya 21 şairden birer şiirle Türk şiirinin ufuklarını çizen bu eşsiz kitaba imza atan Turgut Uyar da, farklı bir yöntemle, bir çeşit şiir antolojisi ya da şiir tarihi ortaya koymuştur. Birer şiiri üstünden incelenen 21 şair şunlardır: Abdülhak Hâmit, Mehmet Emin Yurdakul, Yahya Kemal Beyatlı, Faruk Nafiz Çamlıbel, Orhan Seyfi Orhon, Kemalettin Kâmi Kamu, Necip Fazıl Kısakürek, Nâzım Hikmet Ran, Ahmet Kutsi Tecer, Mümtaz Zeki Taşkın, Bedri Rahmi Eyuboğlu, Ahmet Muhip Dıranas, Cahit Sıtkı Tarancı, Muzaffer Tayyip, Rüştü Onur, Orhan Veli Kanık, Oktay Rifat, Sabahattin Kudret Aksal, Cahit Külebi, Metin Eloğlu, Cemal Kırca. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın... Hayatını şiire adayan Uyar'ı annesinin tanımıyla 'içli bir çocuk' olarak biliyoruz. İlk kitaplarında bunu ortaya çıkarmasa da üçüncü kitabı 'Dünyanın En Güzel Arabistanı'nda bu özelliğini söz sanatlarına yansıtarak etkin bir biçimde kullandı. 'Bana bir şey söyle güleyim. Bir şey daha söyle. İnandır.' İkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım Şu kaçamak ışıklardan şu şeker kamışlarından Bebe dişlerinden güneşlerden yaban otlarından Durmadan harcadığım şu gözlerimi al kurtar Şu aranıp duran korkak ellerimi tut Bu evleri atla bu evleri de bunları da Göğe bakalım... Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın... 1959'da yayımlanan Dünyanın En Güzel Arabistanı, Turgut Uyar'ın daha önce yayımlanan şiir kitaplarından dil, biçim ve içerik bakımından ayrı bir yerde durur. Uyar, Dünyanın En Güzel Arabistanı ile birlikte şiir anlayışını şiire bakışını, duygusunu bütünüyle değiştirdi. Daha önceden Garip akımı etkisinde kalarak oluşturduğu kitaplarından daha farklı bir alana yöneldi ve söz sanatlarının bol kullanıldığı bir akımı benimsedi. Bireyin iç dünyası, yalnızlığı ve açmazını eksen tutan bir yaklaşımla, dilde ve duyarlıkta yeni imkânları zorlayan bir şiirin peşinden gitti. 'Denizi ve ormanı, açlığı ve başkaldırmayı ayırmadın bırakılmış bir köşebaşının en güzel tanımıdır adın.' Turgut Uyar, şiirin imkânlarıyla şaşırtmayı, düşündürmeyi sürdürüyor. Turgut Uyar'ın sağlığında yayınlamadığı, bir nedenle yayınlamayı tercih etmediği, 'adı konmamış, tarihsiz' yazılışının üzerinden tahminen yarım asır geçmiş olan oyunu Veys, yıllarca gizlenmeyi ya da yazanı tarafından unutulmayı göze almış, Büyük Saat'in zembereğiyle kurulmuş, şaşırtıcı, düşündüren bir metindir. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın... Babasının mesleği nedeniyle uzun yıllar ailesinden uzak olan Turgut Uyar, duygusal burukluklar nedeniyle naif bir kişiliğe sahipti. Bu ruh halini 'Hüzünlü bir çocuktum. Nedense hep ağlamaya hazır. Ağabeyim bana sataştıkça annem; 'Yapma oğlum derdi ona; 'o içli bir çocuk 'sözleriyle açıklar. Yatılı olarak 1941 yılında Konya Askeri Ortaokuluna giren şair, liseye Bursa Askeri Lisesinde başladı, 1947'de Askeri Memurlar Okulundan mezun oldu. Uyar, 1948'de personel subayı olarak ilk görev yeri ve o günlerde Kars'ın ilçesi olan Posof'a (Ardahan) tayin oldu. Daha sonra Terme Askerlik Şubesine, oradan da Ankara'ya atanan Uyar, Ankara'da, Kara Kuvvetleri Komutanlığı Personel Dairesi Başkanlığında üsteğmen olarak görev yaptı. İlk şiirini, çocukluk döneminde âşık olduğunu söylediği kıza yazar: 'Güzeldir sevgilim her dakika her an 'Sevinsek de sonunu biliyoruz...' Yayımlandığı günden bugüne kuşakları etkisi altına almış Turgut Uyar şiirinin olgunluğa erdiği Dünyanın En Güzel Arabistanı 57 yıl sonra yapılan bu ikinci baskısıyla yeniden okurla buluşuyor. İlk iki kitabındaki şiirleri hece şiirinin ve Orhan Veli Kanık etkisinin algılandığı ilk dönem şiirleri olarak bilinen Uyar, daha sonra Ece Ayhan, Sezai Karakoç, Edip Cansever ve Cemal Süreya gibi şairlerin içinde olduğu İkinci Yeni akımına katıldı. 'Ben! Çocukları sevdim yaşadım. Dünyaya alışmadım.' Turgut Uyar'dan geleneği dönüştüren şiirler Divan adlı eserinde toplandı. Muş-Tatvan yolunda bir gün senin akşamın ne ki Uyar, Dünyanın En Güzel Arabistanı'ndaki şiirlerinde kendisini gizler ve okuru anlatıcıyla baş başa bırakır. Öykü ve tiyatro gibi şiir dışı türleri de kullanan Uyar, okura parçaları kendisinin birleştirebileceği bir dünya sunar. Kitapta benimsenen estetik anlayış, okurda tamamlanmamışlık, bitmemişlik hissini uyandıran, Turgut Uyar'ın deyişi ile de acemiliğin öne çıktığı biçimde bir estetik anlayıştır. İlk kitaplarında etkisi görülen Garip akımı esintisi örneğine, her cümlesi açık olan ve okura anlam bakımından herhangi bir ilişki yüklemesi yapılmayan Arz-ı Hal'deki 'Mersiye' adlı şiiri gösterebiliriz: 'Eylül toparlandı gitti işte Ekim filanda gider bu gidişle...' Türk şiirinin en yalnız, en mutsuz, en umutsuz... bu yüzden de -mutlu değilse bile- en kalabalık, en umutlu şairinden kısa sürmüş uzun bir yolculuğun tüm konakları!... Öncü bir dil, sevgiyi bile acıtan bir duyarlık ve 'bütün mümkünlerin kıyısı'nda yaşanan çaresizliğin son sığınağı... Turgut Uyar ile nasıl tanıştıklarını anlatan Tomris Uyar, o sırada Cemal Süreya'dan ayrılmak üzere olduğunu söyler ve şöyle devam eder: '1966 yılında ben zaten Cemal Süreya'dan ayrılmak üzereydim. O da eşinden ayrılmıştı. İstanbul'a gelmişti çocuklarıyla. Burada tanıştık. Asıl tanışmamız herhalde o, çünkü o zaman daha yakın oturup konuşma fırsatını bulduk ve mektuplaşmaya başladık. Bu mektuplar önce sadece şiir üzerine mektuplardı. Hâlâ duruyor bende. Genellikle onun şiir üzerine düşünceleri, benim onun şiirleri üzerine düşüncelerim… Ve anladığım kadarıyla çok sıkışık bir dönem geçiriyordu. Yani evlilik hayatında bir süredir yaşadığı tedirginlik ve uyumsuzluk şiirini de etkilemişti, yedi yıldır şiir yazmıyordu. Esin periliği olarak ifade etmek istemiyorum ama herhalde çok konuştuğum, çok dürttüğüm, yazmasını çok rica ettiğim için diyeyim, yavaş yavaş şiir yazma isteği yeniden doğdu.' 'Ve ben patlak gözlü mübaşirlerin Eskiden' demeli artık: Şairler, eskiden, sadece şiir yazmaz, başta kendi şiirleri olmak üzere şiir üstüne düşünür, bunun kavgasını da verirlerdi dergilerde; çünkü onların, yaşadıkları topraktan dünyaya, 'insanlığa' diyecekleri vardı, ve belki bundan da önemli olarak kendilerine verdikleri bir 'söz'leri vardı; bunun peşine düştüler. Turgut Uyar, 'bu söz'ün peşine en sık ve en ısrarlı şekilde düşmüş olmasıyla ayrılıyor kuşağının şairlerinden. Dünyanın En Güzel Arabistanı adıyla, dünya durdukça duracak bir Şâh Şiir'in şairi olmakla yetinmeyip, şiire-şaire bugün de yol gösteren 'Korkulu Ustalık', 'İlkin Cesaret', 'Dikiş Payı', 'Ozanın İşi', 'Efendimiz Acemilik' ve 'Çıkmazın Güzelliği' adlı yazılarıyla, şairin, şiir yazmak dışında, başka, bambaşka sorumlulukları da olabileceğinin örneğini veriyor bize. Bu örneğin hâlâ benzersiz verimi ise Bir Şiirden: Şair, Abdülhak Hâmit'ten Yahya Kemal'e, Nâzım Hikmet'ten Orhan Veli'ye, Oktay Rifat'tan Metin Eloğlu'na, ele aldığı şairin 'bir şiiri'nden yola çıkarak, 'yol'u kendinden önce yürümüşlerin ve birlikte yürüdüklerinin, neyi-nasıl-niye yaptıklarına bakıyor; bizim için. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın... Turgut Uyar'ın ailesi müzik duyarlılığı olan ve çeşitli enstrümanlar çalan bir aileydi. Şiir alt yapısında ailesinin sanata olan yakınlığının büyük rolü oldu. Çocukluk yıllarında şiir yazmaya başlayan Uyar, şiire nasıl başladığını şu şekilde anlatır: 'Daha ilkokulda vezin ve kafiyeden haberim olmadığı çağlarda manzumeler yazardım. Sonra ortaokul ve lise devresinde boyuna yazdım. Günde üç beş şiir, haftada on beş, günde bir roman yazıyordum. Ama ne şiirler ve romanlar. Liseyi bitireceğim yıl, Hayyam, Nedim, Yahya Kemal, Tevfik Fikret, Hamit ve Haşim kıskıvrak tutmuşlardı. Taklit ettiğimi bile bile onlara özenerek, bildiğim ve becerdiğim kadar terkipli filan gazeller mazeller yazardım. Hatta Makbere Mezar adıyla bir nazire bile yazmıştım. ' Turgut Uyar'ın 1978-1984 yılları arasında Elele dergisinde yayımlanan kitap tanıtım yazıları ve söyleşileri ilk kez bir araya getiriliyor. Yayın çeşitliliği arasında kalmış okura seçeceği kitaplar konusunda yardımcı olmayı amaçlayan Uyar, dönemin önemli şair ve yazarları hakkında öne sürdüğü yorumlarla dikkat çekiyor. Aylık bir 'okuma güncesi' olarak nitelendirilebilecek yazılarında, Melih Cevdet Anday, Yaşar Kemal, Adalet Ağaoğlu, Cemal Süreya, Edip Cansever, Sevim Burak, Selçuk Baran, Ahmet Oktay, Orhan Pamuk gibi yazarların 'yeni çıkan' kitaplarını ele almanın yanı sıra yayıncılık sorunlarını, edebiyat ödüllerini, edebiyat dergilerini de değerlendiriyor. Turgut Uyar'ın 'tadla okunmasını' istediği kitaplar için kaleme aldığı yazılar, pek bilinmeyen başka bir yönünü daha görmeye imkân sağlıyor. Uyar'ın şair kimliğinin yanında, kendisi kabul etmese de, 'eleştirmen' gibi yazdığını bir şiiri sayesinde görmüştük. Elele Okuyalım'da bir araya getirilen yazılar ise, Uyar'ın yayın dünyasını neredeyse günü gününe takip eden 'sıkı okur' olduğunu gösteriyor. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın... 'Bakın bu ikide birde bozulan güneş Bu durup dururken sokan yılan Bu kırık bardaklar çöplüklerde...' Uyar'ın 1947'de 'Yad' isimli ilk şiiri Yedigün dergisinde yayımlandı. Şair, 1948'de Kaynak dergisinin açtığı bir şiir yarışmasında ikincilik kazandı. Yarışmadan sonra, seçici kurulda bulunan şair-yazar Nurullah Ataç, birincilik adayının Uyar olduğunu açıklayarak, ileride çok iyi bir şair olacağını söyledi. Uyar daha sonra şiir türünde kaleme aldığı ilk eseri 'Arz-ı Hal' isimli kitabını 1949'da Kaynak Yayınlarından çıkarttı. Turgut Uyar'ın ayrıca en samimi şiirlerinden biridir. 1952'de 'Türkiyem' adlı ikinci kitabını Nurullah Ataç'ın ön sözüyle yayımladı. Kitap, o ve sonraki dönemlerin ünlü şairlerinin kitaplarının yayımlandığı yayınevlerinden biri olan Varlık Yayınlarından çıktı. 'Dünyanın En Güzel Arabistanı' ve 'Tütünler Islak' kitaplarında gerçeküstücülüğün aykırı sanat kriterleri ön planda oldu. 'Herkesin Uyar, ilk olarak 'Arz-ı Hal' kitabında yer alan 'Yalağuz' şiirinde, 'yalnız' kelimesini 18. yüzyıl Türkçesindeki karşılığıyla 'yalağuz' olarak kullanarak, daha sonra 'kendini kalabalıkların içinde yalnız hissetme' duygusunu şiirlerinde sıklıkla işledi, kentleşme sürecinin birey üzerinde yarattığı etkilerini değişik yönleriyle gözler önüne serdi. 'Söylenir ve yarım kalır, bütün aşklar yeryüzünde, bir kaktüs bol sudan nasıl, nasıl çürürse, öyle…'