Faruk Nafiz'in edebiyatçılarla tanışma anıları

1913'te daha on beş yaşındayken ilk şiiri olarak tespit edilmiş Temâşâ-yı Zulmet'i 'Peyâm' gazetesinde yayımlayan Faruk Nafiz, Cumhuriyet dönemi şiirinin mimarlarından biri olarak kabul edilir. Küçük yaşlarında büyük isimlerin arasına anılan Faruk Nafiz, Servet-i Fünun dergisinde de şiirler yazmaya devam etti. Savaş yılarına denk gelen on yedi ile yirmi yaş aralığında devrin önemli yazar ve şairleriyle bir araya gelme fırsatı buldu. Faruk Nafiz, Yedigün dergisinde 'Nasıl Tanıdım?' başlığı altında devrin şöhretli edebiyatçılarına dair hatıralarını kaleme aldı. 1941 yılında yayımlanan bu yazılarda her sayıda bir şahsiyete yer verdi: Ahmet Haşim, Süleyman Nazif, Abdülhak Hamit, Mehmet Akif, Ömer Seyfettin, Mithat Cemal, Celal Sahir ve Yahya Kemal ile nerede ve ne zaman tanıştıklarını anlatır. Birinci Dünya Savaşı zamanında bir akşam vakti Tepebaşı Bahçesi'nde Yahya Kemal ve Faruk Nafiz bir araya gelir. İki büyük ismin sohbetleri Ahmet Haşim'in yanlarına gelmesiyle yarım kalır. Faruk Nafiz, Yahya Kemal'i daha önceden de tanıdığı için dikkatinin daha fazlasını Ahmet Haşim'e yöneltir. A. Haşim'in 'O Belde' şiirinin konuşmasından sinirli ve vehimli olduğu anlamak zor değildir. Faruk Nafiz, o akşam, biri devrini kapayan öteki yeni bir devir açan iki üstadı dinlemekten konuşmaya fırsat bulamaz. Nihayet bir gün Halik Fahriyle Kadıköy vapurundayken Ahmet Haşim ile karşılaşırlar. Hürmet ettikleri şairin keyifli bir anına denk geldikleri için bir çay sohbetine imkan bulurlar. Faruk Nafiz'in Süleyman Nazif'le tanışması, yine aynı yıllarda bir konferans sırasında gerçekleşir. Süleyman Nazif'in Darülfünun konferans salonunda, 'İran edebiyatının Türk edebiyatına tesiri hakkında' konferans vereceğini duyan Faruk Nafiz, Servet-i Fünun şairiyle tanışmak için bu fırsatı kaçırmaz. Mehmet Emin Yurdakul'un şeref konuğu olduğu salonda, vakit kaybetmeden dinleyiciler arasında yerini alır. Tüm dikkatiyle Süleyman Nazif'in konuşmasını takip etse de dinleyicilerin kelimelere dökülen 'hoşnutsuzluk alametleri' konferansı verimsiz kılar. Ancak bu konferanstan bir yıl sonra, Mütareke yıllarına rastlayan 23 Ocak 1920'de, Süleyman Nazif yine aynı salonda hatta aynı kıyafetlerle kürsüdedir. Pierre Loti için düzenlenen anma toplantısında konuşan Süleyman Nazif, işgal kuvvetlerine karşı sert bir dil kullanarak Türk milletinin beklediği ses olur. Dinleyiciler arasında bulunan Faruk Nafiz, 'Nefeslerin ve nabızların sayısı mutlaka bir misli yükselmişti.'(…) 'Sözün müthiş kudretini orada gördüm.' diyerek büyük hatibin konuşmasından etkilendiğini hissettirir. Mithat Cemal Kuntay'ın evinde Faruk Nafiz ve Süleyman Nazif bir araya gelir. Evde misafir olan kimler yoktur ki… Abdülhak Hamid, Mehmet Akif, Samipaşazade Sezai, Cenap Şahabettin gibi dönemin önemli edipleri, Mehmet Akif'in Âsım kitabının yayımlanması şerefine verilen davet üzerine bir araya gelmişlerdir. Faruk Nafiz eve girdiğinde, 'başköşede Abdülhak Hâmit ve etrafında diğer ediplerin' oturduğunu görür. Salonda 'Mehmet Âkif'ten daha mütevazı ve daha terbiyeli oturmanın' imkânını bulamayınca da ilk gördüğü koltuğa yerleşir. Bir projektör gibi yaşananları süzdüğü o gün, Âsım şiiri okunduktan sonra, salondakiler tarafından Abdülhak Hamit'e 'bir hayranlık hücumu[nun]' başladığını fark eder. Zira Şair-i Azam o gecenin en değerli konuğu olarak Mithat Cemal'in evini şereflendirmiştir. Faruk Nafiz, Âsım kitabı için verilen daveti Abdülhak Hamit'le ilgili yazısında anlatırken Mehmet Âkif'e ayrı bir yazı ayırmayı tercih eder. Buna rağmen Mehmet Âkif'le ne zaman ve nerede tanıştığını hatırlayamaz. Demek ki Mithat Cemal'in evindeki davetten daha önce karşılaştıklarının farkındadır. Faruk Nafiz'in Mehmet Âkif'le ilgili aklında kalan ilk sahne, Kadıköy'de Hale Sineması üstünde, Şark Musiki Cemiyeti'nin provasıdır. Musiki Cemiyeti'nin reisi Ali Rıfat, Mehmet Âkif'in 'Bülbül' ve Süleyman Nazif'in 'Daüssıla' şiirlerini besteler. Yakın zamanda halka takdim edilecek bu eserlerin provasını takip eden Mehmet Âkif ve Süleyman Nazif'i de Faruk Nafiz izler. O gün Mehmet Âkif'in 'Bülbül' şiirinin bestesini beğenmediği her hâlinden bellidir. Sohbet ortamında yöneltilen 'Nasıl buldunuz, hazret?' sorusunu, başını sallayarak geçiştiren Âkif'in imdadına, konuyu değiştirerek Süleyman Nazif yetişir. Faruk Nafiz, Ömer Seyfettin'le de ne zaman ve nerede karşılaştıklarını hatırlayamaz. Tanıştıkları güne dair aklında kalan en önemli sahne, kendisine ait birkaç mısraı Ömer Seyfettin'in ezberden okumasıdır. Buna rağmen Ömer Seyfettin'in hikâyelerinden bir iki cümle okuyamaması, Faruk Nafiz'in unutamadığı mahcubiyetleri arasındadır. İki ismin bir diğer karşılaşması savaş yıllarında vapurda gerçekleşir. Ömer Seyfettin, Faruk Nafiz'i Mithat Cemal Kuntay'la tanıştırarak önemli bir görevi yerine getirir. Mithat Cemal, daha ilk görüşmelerinde, Çanakkale Savaşı'ndan ilham alarak yazdığı 'Yirmi Sekiz Kanunu Evvel' başlıklı manzum tiyatrosunu Faruk Nafiz'e hediye eder. Mithat Cemal'in en yakın dostlarına bile eserlerini kitapçılardan tedarik ettirdiği düşünülürse bu hediye oldukça kıymetlidir. Tanıştığı ediplerden genellikle övgü dolu sözler duyan Faruk Nafiz'in Celal Sahir'le görüşmesi bu kanaatin aksi bir örneğidir. Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında bir mecmua idarehanesinde iki şair bir araya gelir. Faruk Nafiz'in Celal Sahir'den ilk duyduğu şu cümleler, moralini bozar: 'Okuduğum hazin şiirlere göre, karşımda ak saçlı, aksakallı bir şair bulacağımı sanıyordum.' Faruk Nafiz, Celal Sahir'in bu sözlerle özeleştiri de yaptığını düşünerek teselli bulur. Zira onun 'Kitab-ı hayât-ı güzeşte' ile gençlik çağına ilk adımını atarken mazi defterinden üzüntü ile bahsettiğini anımsar. Bunun yanında Celal Sahir'in Edebiyat-ı Cedide'den Fecr-i Âti'ye, Fecr-i Âti'den Millî Edebiyat'a nasıl geçiş yaptığının şaşkınlığını yaşar. Faruk Nafiz'in Celal Sahir'e yönelik şaşkınlığı, Yahya Kemal'le ilk defa bir şiir vesilesiyle gazetedeki odasında yapılan görüşmenin yanında basit kalır. İki şair karşı karşıya oturduğunda Yahya Kemal, Türk edebiyatının büyük ediplerini eleştirmeye başlar. Faruk Nafiz, 'Bize bütün kitaplarını ezberleten şairler, hikâyeciler, Yahya Kemalin bir hamlesiyle, can evinden yaralanarak düşüyordu.' diyerek hayretini gizleyemez. Son bir gayret ile Abdülhak Hamit'in Makber'i hakkındaki görüşlerini sorar ve 'Makber'de beğenilecek yirmi yedi mısra var!' cevabını alır. Faruk Nafiz, şair ve yazarlarla nasıl tanıştığını anlattığı 1941'de yayınlanan Yedigün'deki hatıralarına, 1948'te Hürriyet gazetesinde 'Cenab Şahabeddin'i Nasıl Tanıdım?' başlıklı yazısını ekler. Faruk Nafiz'le Cenap Şahabettin'in tanışması, Servet-i Fünun şairinin Kadıköy'de Mühürdar'a giden caddenin sağında yer alan evinde gerçekleşir. Faruk Nafiz'in belirttiği üzere, Diyorlar Ki'nin yayımlandığı tarihlerde gerçekleşen bu tanışma, 1917-1918 yılına tekabül eder. İki şairin o günkü yegâne sohbet mevzusu Tevfik Fikret'tir. Aslında sohbetten de öte Faruk Nafiz'in dinleyici olduğu Cenap Şahabettin'in de sürekli Tevfik Fikret üzerine konuştuğu bir görüşmedir. Cenap Şahabettin, öncelikle Tevfik Fikret'le Rıza Tevfik'in tesadüfen kendi evinde bir araya gelmelerini anlatır. Cenap Şahabettin'in 'Bundan yirmi sene evveldi.' sözlerinden anlaşılacağı üzere bu karşılaşma 1897-1898 yıllarındadır. Evinde Rıza Tevfik'i bekleyen Cenap Şahabettin, bir anda karşısında Tevfik Fikret'i görüp telaşa kapılır. Zira iki şair bu dönemde kısa süreli bir dargınlık yaşar. Cenap Şahabettin'e göre bu dargınlığın altında yatan sebep 'ilim ve edebiyat münakaşası'dır. Tevfik Fikret, edebiyatı müdafaa ederken Rıza Tevfik, ilmin kıymetini öne sürer. Bu fikir ayrılığının yanı sıra iki şairin dargınlığında, Rıza Tevfik'in lisan ve edebiyat dersleri verdiği Nureddin Ferruh'un heves edip bastırmış olduğu Şafak Sadaları adlı şiir kitabı rol oynar. Bu kitap devrin edipleri tarafından eleştirilir; tabii müdafaa görevi de Ferruh'un hocası Rıza Tevfik'e düşer. Bu süreçte Rıza Tevfik, Tevfik Fikret'le arasındaki dargınlığın fitilini ateşler. Alıntıladığımız cümleler, kabahatini peşinen kabul eden Rıza Tevfik'in münakaşaya nasıl yol açtığının kendi ağzından itirafıdır: 'Günün birinde bir terslik ve hatta bugün itiraf edersem pek yüzüm kızarmaz; çünkü kabahatimi teslim etmiş oluyorum, demektir. Evet, bir gün ben, durup dururken kavga çıkarmak istedim. Merhum Fikret -ki çok takdir ettiğim bir adamdı ve zaman geçtikçe en çok sevdiğim ve hürmet ettiğim en kıymetli dostlarımdan biri olduydu- (Servet-i Fünun)da (Manzum Musahebeler) yazmağa başladı. Birinci musahabesini bastırır bastırmaz tuhaf tesadüf olacak ki o güzel, uzun manzumede ilim noktai nazariyle şair görüşü arasındaki farkı takdire temas eder bazı mülahazalar görünce onu vesile ittihaz ettim. Ve derhal ertesi günü Fikret merhumun o musahabe-i manzumesine pek uzun bir manzum cevap ile mukabele ettim.' Rıza Tevfik, yazdığı manzumeden dolayı Tevfik Fikret'in kendisine sinirlenip sitem ettiği hâlde katiyen gücenmemiş olduğunun altını çizer. Ancak Faruk Nafiz, onların birbirlerine dargın olduklarını ve konuşmadıklarını iddia eder. İki şairi aynı evde tesadüfen buluşturan Cenap Şahabettin'in telaşlanmasında da şairler arasındaki bu dargınlık rol oynar. Korktuğu kadar da vardır; Tevfik Fikret, Rıza Tevfik'i görünce yerinden kalkıp eski dostuna ağır bir ithamda bulunur. Üstüne üstlük eline geçirdiği iskemleye sımsıkı sarılarak kavgaya hazır bekler. Kendisini kaybeden şairin karşısında Rıza Tevfik, sakin konuşmasıyla Tevfik Fikret'i yatıştırır. Bu soğukkanlı davranışıyla eski dostunun kalbini tekrar kazanmayı da başarır. Rıza Tevfik bu dostluğun nişaneleri olarak Tevfik Fikret'in ölümünün ardından konferanslar verip makaleler yazdığı gibi 'Tevfik Fikret'in Necîb Rûhuna' şiirini kaleme alır ve Tevfik Fikret kitabını yayımlar. Faruk Nafiz'le Cenap Şahabettin'in Tevfik Fikret hakkındaki bir diğer sohbet mevzusu, Ruşen Eşref Ünaydın'ın devrin edipleriyle yaptığı röportajlardan oluşan 'Diyorlar Ki' ile ilgilidir. Cenap Şahabettin, Tevfik Fikret hakkında konuşurken Ruşen Eşref tarafından sinirli olarak yansıtılmasına çok kızmıştır. Ruşen Eşref'in 'Servet-i Fünun edebiyatı ne yaptı efendim?' sorusuna verilen cevabın ilgili kısmı şöyledir: 'Servet-i Fünun devrinin bütün başarılarını Fikret'e mal edenler büyük, ama pek büyük, kaba ve ağır bir şekilde edebiyat tarihimizi yanıltmış, zedelemiş oluyorlar. (Gözleri parlıyor, kenarlarındaki buruşukluklar artıyordu. Yüzüne hafif bir hararet kırmızılığı çıkmıştı.) Gençlerin hiçbiri Fikret'i ve Fikret zamanını benim kadar tanımış olduklarını iddia edemezler. (…) Fikret'in büyüklüğüne, hepinizden fazla inanmış olduğumu, ona dair yazdıklarım ve söylediklerim ispat eder.' Cenap Şahabettin'in Ruşen Eşref'le ilgili serzenişi, parantez içinde geçen cümlelerden kaynaklanır. Tevfik Fikret'le ilgili olumsuz bir söz söylediğinde gözlerinin parlaması, göz kenarlarındaki buruşukluklarının artması, yüzüne hararet kırmızılığının gelmesi, Cenap Şahabettin'in anlam veremediği cümlelerdir. Zira Cenap Şahabettin bu röportajda Ruşen Eşref'le karşı karşıya gelmediğini şu cümlelerle ifade eder: 'Sinirlendiğimi, yüzümün kızardığını nerden görmüş? O, bana suallerini tahrir olarak verdi. Ben de cevaplarını tahriri olarak gönderdim.' Anlaşılacağı üzere Ruşen Eşref, Cenap Şahabettin'le yüz yüze konuşmuş gibi sorularla cevaplar arasına ilaveler yaparak röportaj yazısını neşreder. Cenap Şahabettin'in Faruk Nafiz'le sohbetinde konuyu ısrarla Tevfik Fikret'e getirmesi de besbelli, edebî mülâkatının uyandırdığı akislerden ileri gelir. (Türk Edebiyatı dergisi)

Faruk Nafiz'in edebiyatçılarla tanışma anıları

BÜYÜK OTORİTELERLE TANIŞMA ÖYKÜSÜ