Edebiyatımızın çınarı Ahmet Hamdi Tanpınar'ın film eleştirileri

Ahmet Hamdi Tanpınar, 23 Haziran 1901'de Kadı Hüseyin Fikri Efendi ile Nesime Bahriye Hanım'ın oğlu olarak İstanbul'da dünyaya geldi. Adını ilk kez 1920'de 'Altın Kitap' dergisinde yayınlanan 'Musul Akşamları' şiiriyle duyuran Tanpınar'ın eserleri, Dergâh, Milli Mecmua, Hayat, Görüş, Ülkü, Varlık, Oluş, Kültür Haftası ve Aile dergilerinde okuyucuyla buluştu. Ahmet Hamdi Tanpınar, lise öğrencisiyken şiirlerinden tanıdığı Yahya Kemal Beyatlı'nın etkisiyle 1919'da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'ne girdi. Beyatlı ile Mehmed Fuad Köprülü, Cenab Şahabettin, Ömer Ferit Kam ve Babanzade Ahmet Naim'in derslerine devam eden başarılı edebiyatçı, 1923'te Şeyhi'nin 'Hüsrev ü Şirin' başlıklı mesnevisi üzerine yazdığı lisans teziyle Edebiyat Fakültesinden mezun oldu. Şiir zevkinin oluşumunda özellikle Beyatlı ile Ahmet Haşim'in etkisi olduğunu yazılarında da aktaran Tanpınar'ın, 1926'da Milli Mecmua'da 'Ölü' adlı şiiri, 1927 ve 1928'de ise Hayat dergisinde yedi şiiri yayımlandı. Usta edebiyatçının ilk yazısı ise 20 Aralık 1928'de yine Hayat dergisinde çıktı. Usta kalem, şiir dışında ikinci bir çalışma alanı olarak çeviriye de başlayarak, 1929'da E.T.A. Hoffmann'ın 'Kremon Kemanı' ile Anatole France'tan 'Kaz Ayaklı Kraliçe Kebapçısı' adlı kitapları çevirdi. Ahmet Kutsi Tecer ile 1930'da Ankara'da Görüş dergisini çıkarmaya başlayan Tanpınar, 1932'de Kadıköy Lisesi'ne, 1933'te ise estetik mitoloji dersi vermek üzere Sanayi-i Nefise Mektebi'ne atandı. Ahmet Hamdi Tanpınar, 1939'da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde yeni kurulan '19. Asır Türk Edebiyatı Kürsüsü'nde profesör olarak görev aldı. Tanzimat'tan sonraki Türk edebiyatının tarihini yazmakla görevlendirilen yazar, İslam Ansiklopedisi'ne de maddeler yazdı. İlk kez 1944'te tefrika halinde yayınlanan 'Mahur Beste' adlı romanı, 1975'te basılan Tanpınar, eserini Lale Devri'nin ünlü hanende ve bestekarı Eyyübi Ebubekir Ağa'ya ithaf etti. Tanpınar'ın 1948'de tefrika halinde yayımlanan 'Huzur' eseri, 1949'da kitap haline getirilerek okuyucuyla buluştu. Bir süre Milli Eğitim Müfettişliği de yapan Tanpınar, 1949'da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde yeniden görev yapmaya başladı. Usta edebiyatçının, Türk insanının doğu ile batı arasında bocalamasını irdeleyen 'Saatleri Ayarlama Enstitüsü' eseri 1961'de yayımlandı. 'Mahur Beste' ve 'Huzur' eserleriyle birlikte üçleme oluşturan, Anadolu'da süren Kurtuluş Savaşı ve İstanbul'daki aydınlarla birlikte halkın değişik kesimlerinden insanların farklılaşan hayatları ve bu mücadeleye dahil oluşlarını işleyen 'Sahnenin Dışındakiler' kitabı ise 1950'de tefrika edilip, vefatından sonra 1973'te basıldı. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın tamamlanamamış ve öldükten sonra notları içerisinden toparlanarak yayına hazırlanan romanı 'Aydaki Kadın' 1987'de Adam Yayınları tarafından basıldı. İstanbul, Bursa, Ankara, Erzurum ve Konya şehirlerini doğal, tarihi ve kültürel yapılarıyla anlattığı 'Beş Şehir' isimli eseri de kaleme alan Tanpınar, romanlarında gerçekçi ve sosyal sorunlara eğilen tarzıyla dikkati çekti. Geçirdiği kalp krizi nedeniyle 23 Ocak 1962'de İstanbul'da vefat eden usta edebiyatçı, Rumelihisarı Aşiyan Mezarlığı'nda Yahya Kemal'in mezarının yanı başına defnedildi. Mezar taşında, kendi dizeleri olan 'Ne içindeyim zamanın/Ne de büsbütün dışında' ifadeleri yer alıyor. Tanpınar, Mahur Beste, Huzur, Sahnenin Dışındakiler, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Ay'daki Kadın romanlarını, Abdullah Efendi'nin Rüyaları, Yaz Yağmuru adlı öyküleri kaleme aldı. Ayrıca Beş Şehir ve Yaşadığım Gibi adlı deneme eserleriyle Tevfik Fikret, Namık Kemal, Edebiyat Üzerine Makaleler ve Yahya Kemal adlı inceleme ve araştırma kitaplarını okuyucuyla buluşturdu. Ayrıca bu sanat dalı üzerine fazlasıyla düşünmüş, fikir üretmiş, dahası Sergei M. Eisenstein, Charles Chaplin, Ingmar Bergman, JeanLuc Godard gibi yönetmenlerin filmleri üzerine zaman zaman sivri dilli olmaktan çekinmeyen özgün eleştiriler kaleme almış, üç de senaryo yazmıştı. İlki, kendi romanı 'Sahnenin Dışındakiler'i uyarladığı 'İki Ateş Arasında', ikincisi Nabizade Nâzım'ın romanı 'Zehra'yı uyarladığı 'İki Sevgi Arasında', üçüncüsüyse daha en baştan sinema için yazılmış olan orijinal polisiye hikâye 'Yüzük'tü. (Kaynak: Sinema dergisi Rabarba, Ekim sayısı) 'Üsküdar ve Kuzguncuk iskelelerinde kamera vapurun içinde girenler, çıkanlar üzerinde çalışacak, Beylerbeyi iskelesinde bu çalışma daha geniş tutulacaktır. Yolcular: Memurlar, küçük esnaf, daktilolar, bir-iki düşkün kadın, genç talebeler, fakir insanlar. Kamera vapurun salonunda ve iskelede ayrı ayrı çalışacak; tipik çehre, yorgunluk, eve girmek korkusu, evine erişmek saadeti gibi ifadeler arayacaktır. Bir küçük çocuk tespit edilir. Rejisör ve operatör bu iskelede karanlık sudan bir manzara yakalamağa çalışacaktır. Bu manzara sembol gibi filmin jeneriğinde de kullanılacaktır. Bu manzaranın ifadesi, bilinmez dediğimiz şey ve onun emrindeki insan kaderidir. İskelenin iki yanında Beylerbeyi kahvesinin önünde birkaç sandal. Rıhtımda bir yerde balık ağları.' 'Çok uzun. Üç saat sürüyor. Barbar, zengin hatta açgözlü, hiçbir ekonomisi olmayan, romantik bir eser. İhtilal nazariyesi, tarih hatası, iyi niyet, hesaplı romantizm, hakiki deha ve buluş gırla gidiyor. Teferruatının hemen hepsi güzel başka film bilmem var mıdır? Fakat Ivan'ın şahsiyetinin mübalağası ve o romantik jestler hepsini mahvediyor. Sanki herif 'Queen Christina'nın Garbo'suna imrenmiş. 'Bu geceyi 'Orfee'de geçirdim. Film tam manasıyla Cocteau idi. Picasso ve Stravinsky müziği, bir İspanyol takımı. Hülasa fantastik bir yığın sabun köpüğü, asır başı modernizmi, kendi havası, kendi deseni. Komik sahnelerine, insicamsızlığına, irreel taraflarına rağmen insanı yakalıyor. Cocteau'nun kitapları gibi, her an bırakabilirsiniz. Fakat bırakmıyorsunuz. Sonunda da Cocteau'nun yalan ve hakikati tek probleminiz oluyor. Ne reddedilecek tarafı, ne kabul imkânı var. Elma gibi, herhangi bir şey gibi.' 'Modern bir 'Romeo ve Juliet'. Fena değil hatta belkemiği çarpık olmasa harikulade tarafları var. Camus'nün 'Etranger'sinin başka türlüsü. Belki de hiç benzemiyor. Fakat entelektüeller modern hayatı bu gözle görmeyi tercih ediyorlar. İlla ki bütün değerleri iflas etmiş olsun! Mamafih dediğim gibi fena değildi.'

Edebiyatımızın çınarı Ahmet Hamdi Tanpınar'ın film eleştirileri

AHMET HAMDİ TANPINAR KİMDİR?