Edebiyat tarihi kitapları

Türk edebiyatı tarihlerinin hiçbir zaman vazgeçilemeyecek olanı şüphesiz ki Ahmet Hamdi Tanpınar'ın On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi'dir. Bundan sonra da ne kadar edebiyat tarihi yazılırsa yazılsın, Tanpınar'ın verdiği hükümler kültürümüzdeki yerini koruyacak niteliktedir. Çünkü Tanpınar eserinde sadece malzemeyi nakletmekle yetinmemiş, içinde yaşadığı 'devri anlamaya' ve anlatmaya çalışmıştır. Ordünaryüs Profesör Fuad Köprülü'nün Türk Edebiyatı Tarihi adlı bu şah eseri, sahasında yeni bir çığır açmış temel eserlerden biridir. Orhan Okay, eserinde 19.yüzyılda yenileşen, batılılaşan edebiyatı ve o edebiyatın zihniyetini ve 'toplumsal değişimlerini ele alır. 2005 yılında Dergâh Yayınları'ndan çıkan ve genel kronolojik iskeleti kaybetmeyen ancak isimler bazında tek tek bir döküm özelliği göstermeyen bu çalışmanın belki en önemli özelliklerinden biri, yazarının dönem ile ilgili çeşitli ilmi makale ve ansiklopedi maddelerinin tasnifi, terkibi ile oluşturulmuş olmasıdır. Batılılaşma Dönemi Türk Edebiyatı ile ilgili edebiyat tarihi çalışmalarına bu eseriyle kıymetli bir katkı sağlamıştır. Eserin alt başlığı, 'fikirler-türler-topluluklar- temalar' olarak verilmiştir. Daha isimden anlaşılacağı üzere de yazar eserinde 1859 ile başlatılan Batılılaşma Devri Türk Edebiyatını tarihsel akış takibiyle vermemiş fikirler, türler, topluluklar ve temalar üzerinden batılılaşma ve değişimi takip etmeye göstermeye çalışmıştır. Türk edebiyatının İslam medeniyeti kadrosu içinde doğmuş olan Divan Edebiyatından sıyrılarak Avrupai bir karaktere bürünmeye başlaması XIX. asrın ikinci yarısına rastlar. İslami edebiyatın bütün özelliklerine sahip olabilmek için XI. asırdan XV. asra kadar uzun bir intibak devresi geçirdikten sonra XIX. asrın ortalarına kadar gelişip kökleşerek Türk aydınlarının gözündeki değerini koruyan Divan Edebiyatı, bu asrın ikinci yarısında yetişen idealist, çok kabiliyetli yazarlarla şairlerin çok dinamik ve sürekli çabaları ile, kırk yıl gibi kısa bir süre içinde, yerini hızla batılı bir edebiyata bıraktı. Banarlı, eserinde sözlü edebiyat ve destanlar devrinden başlayarak asır asır XIII-XIX. yüzyıllar arası Anadolu, Çağatay ve Âzerî sahaları da dahil olmak üzere bütün Türk edebiyatı, Batılılaşma tesiri altında ortaya çıkan Tanzimat, Servet-i Fünûn ve Fecr-i Âtî edebiyatları ile millî edebiyat ve 1950'li yıllara kadar Cumhuriyet devrini şahıslar kadrosu itibariyle bir bütün halinde ele alıp incelemektedir. Yeni bilgiler ilâvesiyle genişletilerek 1971'de Millî Eğitim Bakanlığı'nca tekrar yayımlanmaya başlanan eserin baştan ancak yedi fasikülü müellifin hayatında basılmış, onun vefatı üzerine sondan bazı kısımları yarım kalan bu kitap ve yayım, kendisinin ilk baskıya yaptığı ilâve ve notlardan faydalanılarak Nermin Suner Pekin tarafından tamamlanmıştır. Eserin bir özelliği de kuru bir ilim dili yerine sohbet üslûbuyla kaleme alınmış olmasıdır. Eserin bu ikinci baskısı üzerine Hikmet İlaydın eser hakkında bir seri tenkit yazısı neşretmiştir. Kocatürk, Orta Asya'dan günümüze kadar edebiyatımızı ele aldığı bu kitabında Türk edebiyatını 14. yüzyıla kadar Orta Asya ve Anadolu şeklinde coğrafyaya göre irdelemiştir. Bu tarihten sonra ise yüzyıllara göre sınıflandırdığı bölümlerde tür ve eser merkezli olarak ilerler. Tanzimat'tan günümüze kadar gelen eserleri ve yazar/şairleri ise Tanzimat, Edebiyat-ı Cedide, Fecr-i Ati, Milli Edebiyat (Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı) başlıkları altında tiyatro, şiir, roman ve hikâye türlerine göre ayırır. Merhum Prof. Dr. Faruk Kadri Timurtaş, 'Osmanlı Türkçesine Giriş', 'Osmanlı Türkçesi Grameri', 'Osmanlı Türkçesi Metinleri', 'Eski Türkiye Türkçesi', 'Şeyhi'nin Hüsrev-ü Şirin'i',' Yunus Emre Divanı', 'Mevlid', 'Türkçemiz ve Uydurmacılık' ve 'Yeni Kelimeler Sözlüğü' gibi çok kıymetli eserin sahibidir. Prof. Dr. İnci Enginün, uzun yıllar yaptığı inceleme ve araştırmaları daha önce Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Mukayeseli Edebiyat, Araştırmalar ve Belgeler adlı üç kitapta toplamıştı. Çalışmalarının sonuçlarını şimdi de iki ciltlik bir edebiyat tarihinde ortaya koymaktadır. Bu geniş çalışmanın ilk ürünü olan Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı'nı, Yeni Türk Edebiyatı - Tanzimat'tan Cumhuriyet'e (1839-1923) takip etti. 'Edebiyat tarihimizin birçok noktaları henüz karanlıktadır. Bugüne dek adları bilinmeyen ya da adları bilindiği hâlde kendileri bulunmayan bir çok değerli eserler, kitaplıklarımızda el sürülmemiş hâlde durmaktadır. Bunlar ancak sistemli ve sürekli çalışmalarla ortaya çıkarılabilir.' diyerek edebiyat tarihi konusunda ciddi eksikliklerin bulunduğuna dikkat çeken Agâh Sırrı Levend, bu eksiklikleri gidermek adına çalışmalar yapmış, eserler meydana getirmiştir. Eski edebiyatımızın tam bir özeti ve 'envanter defteri' değerindedir. Kitapta eski edebiyat ve kültür tarihimizin seyri içerisinde rol alan şair, yazar ve eserler kronolojik bir sıralamayla özlü olarak kısaca anlatılmış ve okuyucunun önünden adeta film şeridi gibi geçirilmiştir. Eser bu yönüyle gerek öğrencilerin gerekse konu ile ilgilenen okuyucular için tam bir kaynak ve müracaat kitabı değerindedir.

Edebiyat tarihi kitapları

Ahmet Hamdi Tanpınar- On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi