Edebiyat nedir? Edebiyat çeşitleri ve özellikleri hakkında bilgiler...

Edebiyat, Arapça 'edep' sözcüğünden türetilen bir kavramdır. İlk kez Şinasi tarafından günümüzdeki anlamıyla bir sanat türünün adı olarak kullanılmıştır. Edebiyat, bir coğrafya veya milletin (Avrupa edebiyatı, Türk edebiyatı), bir devrin, bir sanat veya edebiyat mektebinin edebî mahsullerinin bütününe verilen isimdir. Batı'da literatür kelimesi aynı zamanda, genel olarak herhangi bir alanda yazılmış eserlerin bütünü için kullanılmaktaysa da Türkçe'de edebiyat bu anlamda yaygın değildir. Onun yerine Türkçe'de de literatür kelimesi tercih edilir. Peki edebiyat çeşitleri nelerdir? Türk edebiyatının umumi gelişimi içinde, nazarî ve estetik esaslarını İslâmî kültürden alarak meydana gelen ve özellikle örnek kabul ettiği Fars edebiyatının her yönden kuvvetli ve sürekli tesiri altında şekillenip belirgin örneklerini vermeye başladığı 13. yüzyıl sonlarından, 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar, bünyesini sarsıcı ve zayıflatıcı bir tepki ve değişikliğe uğramadan Arapça-Farsça kelimelerin geniş ölçüde yer aldığı bir dille varlığını altı asır sürdürmüş bir edebiyat geleneğidir. Eski toplumumuzun düşünüş, yaşayış ve sanat sevgisini günümüze taşıyarak klasikleşen edebiyatımız, kültür hafızamızda önemli bir yer edindi. Öyle ki asırlar öncesinde yazılmasına rağmen günümüzde de her kesimden insanın ilgisini çeken ve 'kendine mahsus' olan divan edebiyatını Abdülhak Şinasi Hisar, 'edebiyatımızın bir has bahçesi' şeklinde tanımlar. Klasik edebiyat da denilen divan edebiyatı, İslam medeniyetinin tesiri altında inkişaf edip insanların belleğinde yer edindi. Divan şairleri, tefsir, hadis, fıkıh gibi ilimleri ilham alarak eserlerinde kullandı. Divan edebiyatının kaynakları arasında dinî ve felsefî bilgiler, Kur'an ve hadis, kıssalar ve mucizeler, tarih, ilim, günlük hayatta olan olaylar yer alır. Saçlarından isteyen derdim bu gönlüm hatemin Türklerin 11. yy'dan başlayarak yurt edindikleri Anadolu'da sözlü geleneğin bir devamı olarak günümüze kadar sürdürülen sözlü edebiyata, halk edebiyatı adı verilir. Kaynağını geleneklerden, halkın kültüründen alan halk edebiyatı, İslamiyet öncesi sözlü edebiyatın uzantısıdır. Halkın duygu ve düşüncelerini, yaşama ve dünyaya bakışını yansıtır. Dil, biçim, konular, duyarlıklar bakımından halk kültürüne sıkı sıkıya bağlıdır. Halk edebiyatı, ortaya konan ürünlerin gösterdiği biçim ve içerik özelliklerine göre üç bölüme ayrılır: 1) Anonim (Ortak) Halk edebiyatı 1) Anonim (Ortak) Halk edebiyatı Söyleyeni belli olmayan, halkın ortak malı sayılan ürünlerin oluşturduğu, sözlü geleneğe dayalı edebiyattır. Sözlü olduğu için, ürünler; halk arasında dilden dile geçtikçe zaman, kişi, yer unsurlarına bağlı olarak değişikliğe uğramıştır. 2) Âşık Edebiyatı Halk diliyle ve hece vezniyle meydana getirilen, saz eşliğinde söylenen şiirlerden oluşan geleneksel edebiyatımızın adıdır. Bu geleneği sürdüren şairlerimize Âşık denildiği için bu edebiyata da Âşık Edebiyatı denilmiştir. 3) Tekke (Tasavvuf) Edebiyatı Tasavvuf edebiyatı şairleri, yalın bir dille, hece ölçüsüyle ya da aruzun heceye yakın yalın kalıplarıyla eserler vermişlerdir. Şairleri hecenin yanında aruzu, dörtlüğün yanında beyiti de kullanılmıştır. Bu edebiyatın düzyazı biçimini ise evliya menkıbeleri, efsaneler, masallar, fıkralar ve tarikat büyüklerinin yaşamlarını konu alan yapıtlar oluşturur. Arapça - Farsça sözcükler, Halk edebiyatının en çok bu bölümünde kullanmıştır. Bunların bir bölümü tasavvuf terimleridir. Fantasik edebiyat, gerçeğe dayalı olmayan yazılı anlatım tarzıdır. Genelde hikâye, roman, oyun ve drama gibi yazım biçimlerini içerir. Klasik fantezi edebiyatının en tanınmış örnekleri arasında Alis Harikalar Diyarında yer alır. Modern fantezi edebiyatının tanınmış örnekleri arasında J.K. Rowling'in Harry Potter, J.R.R. Tolkien'in Hobbit, Yüzüklerin Efendisi gibi eserleri sayılabilir. Bilimkurgu da fantezi edebiyatı tarzının en yakın yan türüdür. Bu tür, genelde gelecek bir zaman diliminde geçen olayları veya bugün olmayan bilim ve teknoloji unsurlarını temel alır. 1800'lü yılların sonundan milenyum yılına 2000'lere geldiğimizde fantastik roman en büyük sıçrayışını yaptı. J.R.R. Tolkien'in The Lord of the Rings (Yüzüklerin Efendisi) ve J.K. Rowling'in Harry Potter serisinin ilk eserlerinin beyaz perdeye aktarılmasıyla fantastik roman önem kazandı. Hem yazar hem de okur açısından tercih edilen türler arasında fantastik roman, geç de olsa hak ettiği yeri almıştır. Türk edebiyatının önde gelen araştırmacıları fantastik romanı, 'Bilinen, kabul edilen sosyal, siyasi, tarihî, bilimsel kuralların, genel geçer gerçekliğin dışına olağanüstü, doğaüstü unsurlarla alegorik anlamdan, düş, hayal, sanrı, delilik gibi psikolojik/psikiyatrik vakalardan tamamen arınmış bir hayal gücü ile çıkmayı mitos, efsane, destan, menkıbe, halk hikâyesi, masal vb. beslenerek ancak bu türlerin formatında değil, romana has unsurlarla sunan anlatı türü.' şeklinde tanımlarlar. MUTLAKA OKUMANIZ GEREKEN 10 FANTASTİK ROMANI ÖĞRENMEK İÇİN TIKLAYIN 2. Dünya Savaşı'nın sonlarında Almanya ve Fransa'da yeşermiş ve bütün Avrupa'ya yayılmıştır. Varoluşçuluk, 19. yüzyılın ikinci yarısında başlamış, ancak 1930'lu yıllarda yaygınlaşmıştır. 2. Dünya Savaşı'nın sonlarında Almanya ve Fransa'da yeşermiş ve bütün Avrupa'ya yayılmıştır. Felsefi özünü Jean Paul Sartre kazandırmıştır. 'Varoluşçuluk' adlı eserinde akımın ilkelerini ortaya koymuştur. Sartre, natüralizmin bilimsel kaderciliğini reddettiği gibi Batılı romantiklerin savunduğu, insanı tanrılaştırılan duygusal yaklaşımların karşısındadır. Varoluşçuluk akılcı bir felsefedir. Sartre, insanı bir bütün olarak görmüştür. Zaman akışı içinde; korku, polisiye, bilimkurgu ve yeraltı edebiyatının da altyapısını oluşturan gotik edebiyat metinlerinde, olayın geçtiği mekânlar ve bu mekânlar içinde oluşan atmosfer, metin içi korku duygusunu üretir. İlk olarak mimaride kullanılan gotik kavramı zamanla kapsamını genişletmiştir. Bu kavramın edebiyata ulaşması 18. yüzyıla denk gelir. Oğuz Atay'ın tespitiyle; modern dünya, korkuların yaşandığı bir dünya olmaktan çok, korkunun üretildiği ve en geniş anlamıyla 'korkunun beklendiği' bir dünyadır. Gotik tür, edebiyatta kendisini korku arka fonu ile gösterir. Bu korku, fantastik hikayeler ile ve kimi zaman da doğa üstü olaylar ile ortaya çıkmaktadır. Gotik türde hakim olan kavram, karanlık ve derin kişilik çatışmalarıdır. Kimi yazarlar hiçbir olağanüstü olaya yer vermeden kişiyi sadece kendi fikirleri ile kendi kişilik çatışmaları ile vererek bir derin bir korku kavramı oluştururlar. Bunun en modern örneğine Edgar Allan Poe'nun öykülerinde rastlamak mümkündür. 'Kuzgun' ve 'Annabel Lee' şiirleriyle tanıdığımız Edgar Allan Poe, gerek yaşam öyküsü gerekse edebi anlayışıyla dünya edebiyatındaki en dikkat çekici isimler arasında yer alır. Gotik edebiyat türünün en önemli temsilcilerinden biri olan Poe, dönemindeki baskın edebiyat anlayışından sıyrılarak özgün duruşuyla ayakta kalmaya çalıştı. POE HAKKINDA ÇOK ŞEY ÖĞRENEBİLECEĞİNİZ 10 SORU VE CEVABI ÖĞRENMEK İÇİN TIKLAYIN Postmodern roman, bir anlamda söylemsel olarak mimaride başlayıp gelişen, kurumsal, kuramsal ve düşünsel alanlarda hızla yayılan ve 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren edebiyat dünyasında da kendisini gösteren postmodernizmin ürünüdür. Postmodern yazın modern anlayıştan farklı olarak öz ve biçimde yeni bir yaklaşımı beraberinde getirmiştir. Buna göre tür ayrımı ortadan kalkmıştır. Modern yapıtta yorumlanabilirlik sınırlandırıldığı halde, postmodern yapıtta okuyucu, okuduğu sırada metni yeniden yazma durumuna geçer. Modernlikte yapıt anlamlılık taşımaktayken, postmodern yapıt söz söyleme sanatıyla (retorik) bezenmiştir. Dil oyunlarına geniş yer verme ve zaman-yer bütünlüğünden uzaklaşma görülür. Postmodern yazarlara, Franz Kafka, Umberto Eco, Albert Camus ve Oğuz Atay'ı örnek verebiliriz. Yeraltı edebiyatı, 19. yüzyılın ortaları ile 20. yüzyılın başlarında oluşmaya başlayan edebiyattır. Birçok edebiyat kalıbını hiçe sayan yeraltı edebiyatına Charles Bukowski'yi ve Chuck Palahniuk'un, Dövüş Kulübü adlı eseri örnek verilebilir. İktisadi edebiyat ile okuyuculara iktisadi ve istatistiki veriler ışığında bilgiler verme amaçlanır. Bugün günümüzde kişisel gelişim kitaplarının çoğunun konusu haline gelen iktisadi edebiyat, edebiyatın ticari yönü ile ilintili yapıtların ortaya konulduğu edebiyat türüdür.

Edebiyat nedir? Edebiyat çeşitleri ve özellikleri hakkında bilgiler...

EDEBİYAT NEDİR?