Alışılmış yalnızlığın ters köşesindeki yazar: Yusuf Atılgan

Yusuf Atılgan, 25 Ağustos 1921'de Manisa'nın Göktaşlı mahallesinde dünyaya geldi. Yazarın kendi ifadesine göre bu tarih, ay itibariyle gerçeği yansıtmaz. Gerçek doğumu 27 Haziran. Bu durum da yazarımızın resmi tarih kayıtlarının aksine iki ay daha uzun yaşadığını gösterir. 1922 yılında Manisa Yunan işgali altındadır. Atılgan ailesi işgalden hemen sonra Manisa'nın 20 km uzağındaki Hacırahmanlı köyüne yerleşirler. Bu verimli topraklar, yazarın hayatına ve romanlarına mekân olan ve yaratıcı gücünü kuşatan topraklar olacaktır. Nüfus cüzdanındaki adı Yusuf Ziya Atılgan'dır. Babası Hamdi, annesi Avniye'dir. Babası Hamdi Bey, Manisa İdadisi mezunudur ve Düyun-u Umumiye idaresindeki kolculuk görevinden ayrılıp bakkallığa başlayarak ailesinin geçimini bu yolla sağlamaya başlar. Tarihsel soyağacını geriye götürdüğümüzde 1847 savaşında Yunanistan'dan göç etmiş bir aileye mensup olan Yusuf Atılgan'ın Turgut adında bir de küçük kardeşi vardı. Aynı zamanda Turgut Atılgan'ı, daha sonra ağabeyinin hikayelerini yarışmaya bizzat gönderen kişi olarak tanıyacağız. Hacırahmanlı Köyü Atılgan'ın eğitim hayatına ilk adım attığı yerdir aynı zamanda. İlk üç yılı burada okuyup son iki sınıfla ortaokulu Manisa'da okumuş ve liseyi Balıkesir paralı yatılı okulunda bitirir. Atılgan, 1939 yılında lisenin edebiyat bölümünden mezun olur. Ailesi Tıbbiye'de okumasını istemesine rağmen o, öğretmen olabilmek arzusuyla Edebiyat Fakültesi'ni seçer. Babası, ilk sene para gönderir ancak daha sonraki seneler para göndermeyeceğini belirterek oğluna başının çaresine bakmasını öğütler. Bunun üzerine Atılgan, askeriyeye başvurur ve başvurusu kabul edilir. Artık fakülteye askeri kıyafetle gelip gider. Atılgan'ın fakültedeki hocaları, onu oldukça etkilemişti. Dil bilgisini Reşit Rahmedi Arat, Halide Edip Adıvar, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Caferoğlu, Ali Nihat Tarlan, Fahir İz hocalarıdır. Özellikle Ahmet Hamdi Tanpınar'ın öğrencisi olmaktan büyük bir kıvanç duyardı. Akşehir'deki Maltepe Askeri Lisesi'ne öğretmen olarak atanır. Ancak bir yıl daha dolmadan bir yığın soruşturmaya maruz kalır. İleri Gençlik Birliği adındaki bir örgütle ilişkisi olan Atılgan, dönemin Sıkıyönetim Mahkemesi'ne çıkarılır. Mahkeme sonunda ordudan ihracına karar verilir. Altı aylık cezasını, on aydan daha fazlasıyla çeker ve öğretmenlik hakkı da elinden alınır. Bu olay onu fazlasıyla üzmüştür. Hapishaneden çıkar çıkmaz köyüne geri döner ve geçimini çiftçilikle sağlar. (Yusuf Atılgan fotoğrafta, oturan oyuncularda soldan ikinci) Futbol, edebiyat ve sinemadan sonra üçüncü tutkusudur.1950'de Yusuf Atılgan köyün gençlerinden bir takım oluşturup Hacırahmanlıspor futbol kulübünü kurar. Aynı zamanda kulübün başkanı, takımın da forvetidir. Manisa ve çevresinde çeşitli maçlara çıkarlar. Atılgan her maç sonrası takımın formalarını eşine yıkatır ve bir sonraki maça hazır olmasını sağlar. Kulübün finans, seyahat ve saha işlerinin tümüyle ilgilenir. 1949'da annesinin isteğiyle Sabahat Hanım'la evlenir. Sabahat Hanım, yoksul bir köylü kızıdır. Bu evlilik fazla uzun sürmez ve boşanmayla neticelenir. Yusuf Atılgan, boşandıktan sonra kendini edebiyata daha çok verir. Tercüman Gazetesi'nin açtığı öykü yarışmasına kardeşi Turgut'un ısrarları üzerine iki öyküsünün gönderilmesine izin verir. Turgut Atılgan, 'Kümesin Ötesi' adlı öyküsünü Ziya Atılgan imzasıyla ve 'Evdeki' adlı öyküsünü de Nevzat Çorum imzasıyla yarışmaya gönderir. Yarışmaya gönderilen 800'e yakın öykü arasından 'Evdeki' öyküsü yarışmada birinciliği, 'Kümesin Ötesi' öyküsü ise yedinciliği kazanır. Yusuf Atılgan tüm olup bitenleri köyünden izlemektedir. Ne ortaya çıkıp, 'Aradığınız o meçhul kahraman benim' der ne de ödülünü almaya gider. Onun için hikâyelerinin dereceye girmesi yeterlidir çünkü. 'Birinciliği kazanan Nevzat Çorum'un resmi hâlâ gazetemize gelmediği için kendisini memleket efkârına henüz tanıtabilmiş değiliz. Gönderdiği hikâyeye adresini de koymadığı için şimdilik meçhul bir kahraman olarak kıymet kazanmış bulunmaktadır. Bu değerli arkadaşın, bir an evvel kendisini tanıtmasını rica etmekteyiz.' (Gazete ilanı) Ta ki 1958 yılında Yunus Nadi Roman Ödülü'nü kazanıncaya kadar... 1958 yılında Yunus Nadi Roman Ödülü'ne katılmanın son günü ve saati 'Aylak Adam' romanıyla başvurur. Ve 28 Haziran 1958. Seçici kurul, Halide Edip Adıvar, Azra Erhat, Sabahattin Eyuboğlu, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Orhan Kemal, Behçet Necatigil, Vâlâ Nureddin, Haldun Taner ve Cevat Fehmi Başkut'tan oluşmakta. Cumhuriyet gazetesi, Yunus Nadi Roman Ödülü'nü kazananları ilan ediyor: Birinciliği, Fakir Baykurt'un Yılanların Öcü; ikinciliği, Yusuf Atılgan'ın Aylak Adam'ı, üçüncülüğü ise Ömer Sakıp'ın Ne Ekersen adlı romanları. (Ömer Sakıp'ı elbette ki kimseler tanımayacaktır. Sonradan birçok eser verecek olan Mehmet Şeyda, bu yarışmaya Ömer Sakıp takma ismiyle katılmıştı.) Gazetede, kazanan eserlerle ilgili olarak jüri üyelerinin görüşleri yayımlanır. Herkes Baykurt'un eserinden söz ederken Necatigil, 'Birincilik için oyumu Yusuf Atılgan'ın Aylak Adam'ına verdim' der. Orhan Kemal pek sevmemiştir Yusuf Atılgan'ın Aylak Adam'ını, şöyle der: '...O da güzel roman doğrusu. Oğlanın romancı dokusu var. Kumaş iyi kumaş. İşçilik güzel. Beliriyor. Ama romanın meselesi ne? Getirdiği yorum ne? (...) Romanın kapağını kapatınca bana vermek istediği, bana duyurmak zahmetine katlandığı mesaj ne? Kaypak bir mesajı var ama bir roman için, hem de iyi bir roman için bu yetmez...' 1959'da Varlık Yayınları tarafından kitaplaştırılır. 'Aylak Adam' romanı, Atılgan'ın hayatını bundan sonra devam ettireceği kadınla tanışmasına da vesile olur. Ankara Devlet Konservatuarı öğrencisi ve henüz 17 yaşındaki Serpil Gence, roman kahramanlarından 'B'yi kendine oldukça yakın bulmaktadır. Atılgan'ın adresini bularak ona mektup yazar. Mektuplaşmaya ve sonrasında Manisa'da ve Ankara'da görüşmeye başlarlar. 'Dedim ki ben bu adamı bulacağım. Körse de topalsa da fark etmez. Ondan sonra da ne olur ne biter bilemem. Aylak Adam'da da içten içe hissedersiniz; 'hem çok hoş biri, hem tekin değil bu adam' dersiniz. Korkutucu bir yanı vardır. Belki yaklaşabilirsiniz, belki ele geçirebilirsiniz ama sonuna kadar da problem olacak biri olabilir. Çok rasyonel şeyler değil tabii. Sadece sezgiler. Ama aradım. Üç ay kadar Ankara'da iz sürdüm. Bulamadım.' 'Kalktım İstanbul'a geldim. Bir arkadaşımın yardımıyla bir yayın evinden Manisa'nın bir köyünde yaşadığını öğrendim. Oturdum mektup yazdım. Çok gençtim, İstanbul'a gelmem bile sorundu. Manisa'ya gidemedim. O sırada Aylak Adam çok popüler olmuş, o da beş yüze yakın mektup almış. Hiç sevmezdi o tür şeyleri. Mektuplara baksın, cevaplar yazsın; ilgili değildi hiç. Bir tek bana cevap vereceği tutmuş. Sonra bir yıl kadar mektuplaştık. Sonra geldi İstanbul'da buluştuk.' 1973'de Bilgi Yayınları arasında çıkan ikinci romanı 'Anayurt Oteli'nin yayımlanmasından sonra Serpil Atılgan ile on dört sene süren görüşmeleri, evlilikle neticelenir. 'Zebercet' karakteriyle bir nevi kendisini yansıtmış olan Yusuf Atılgan, büyük bir tutkuyla bağlandığı Serpil Gence'ye yalnızca ikisinin çözebileceği türden şifrelerle dolu bu romanı ithaf eder. Serpil Gence, bu sırada Arena Tiyatrosu'nda oyunlarda oynamaktadır ve bu yüzden İstanbul'a taşınmıştır. Romanı bir kitapçıdan alır. Ancak romanı bitirmeden doğruca Manisa'nın yolunu tutar. Yusuf Atılgan, Serpil Gence ile 1976'da evlendikten sonra artık İstanbul'a yerleşir. 1979 yılında oğlu Mehmet dünyaya gelir. Oğluna fazlasıyla düşkündür ve oğluna daha iyi bir gelecek sunabilmek adına 1980'de Milliyet (sonra Karacan) Yayınları'nda danışmanlık ve çevirmenlik; sonrasında ise Can Yayınları'nda redaktörlük yapar. 'Babam öldüğünde 10 yaşındaydım. Sonuçta çocuktum elbette. Herhangi bir eserini de okumuş değildim o zaman. Gerçi 'Ekmek Elden Süt Memeden'i okumuştum ama o kadar. Gündelik hayatında nasıl biriydi diye sorarsanız, bana karşı çok sevgi dolu, şefkatli, ilgili bir babaydı. Annem kadar, hatta dönem dönem annemden daha fazla benimle ilgilendiğini hatırlıyorum. İkisinin ayrı ayrı çalıştığı dönemler vardı. Karacan ve Can Yayınları'nda benim dört yaşıma kadar olan dönemde mesaili çalışıyordu. Bu yüzden çocukluğumun hatırlayabildiğim döneminin oldukça uzun bir zamanını babamla geçirdim diyebilirim. Belediye otobüsüne binip alakalı alakasız yerlere giderdik. Ya da gittiği yerlere beni de alır götürürdü. Çalıştığı dönemlerde beni Karacan Yayınları'na götürdüğünü, orada esnaf lokantalarında yemek yediğimiz zamanları da hatırlıyorum. Küçük Çamlıca'yı çok severdi. Orada, tepede bir melengeç ağacı vardı. Ona 'koca melengeç' derdi, altında oturup çay içerdik. Vapura binmeyi çok severdi. Bütün vapurların ismini, nerede yapıldığını falan bilirdi mesela. Özellikle daha eski vapurlar, İnkılap gibi, Sarayburnu gibi... Bu isimlere dikkatimi çeker, 'bak bu İskoçya'da yapılan vapurlardan o yüzden bizim burada Haliç'te yapılanlara oranla daha derindir' derdi. Beni daha o yaşta şehirde gezdirerek bende bir kent bilinci oluşturmaya çalışıyor gibiydi. Şehrin dokusu, kültür mirasıyla ilgili ufak tefek şeylere dikkatimi çekmeye çalışırdı.' 'Anayurt Oteli' Ömer Kavur tarafından aynı adla sinemaya aktarılır. Türk Sineması'nda önemli ve ayrı bir yeri olan bu film, Antalya Altın Portakal, Uluslararası Sinema Eleştirmenleri Federasyonu, Venedik, Valencia ve Nantes, Üç Kıta Film Şenliği ödüllerini alır. Atılgan; önce 'İşkence' adını koyduğu 'Canistan' adlı romanını tamamlayamamıştır. Ancak tamamlanmamış bu roman, 2000 yılında Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanır. 'Duruşma, yargıç, tanık ve sanık' adlı dört bölümden oluşan kitap, eski bir hesaplaşmayı anlatır. Atılgan bu dönemde zorlu bir yazım süreci geçirir. Bir keresinde Enis Batur'a 'Çok düzayak gidiyor' diyerek sıkıntısını aktarır. Bir süre sonra, kitabın 'sanık' bölümünü tamamlayamadan aramızdan ayrılır. 'Sustu. Konuşmak gereksizdi. Bundan sonra kimseye ondan söz etmeyecekti. Biliyordu; anlamazlardı.' 1989 senesi Atılgan'ın hastalıklarla boğuştuğu ve öldüğü senedir. Böbrek taşı düşürür, fıtık ameliyatı olur, beynindeki kan pıhtısını aldırmak için bir operasyon geçirmek zorunda kalır. 9 Ekim'de de bir kalp krizi sonucu hayata gözlerini yumar. Bugün mezarı Üsküdar Bülbül Deresi'ndedir. İlk romanı 'Aylak Adam'la modern Türk edebiyatı içinde çok önemli bir yere sahip olan Yusuf Atılgan, özellikle yabancılaşma ve bunun zorunlu sonucu yalnızlık temasını başarıyla işleyen bir yazar olarak tanındı. 'Anayurt Oteli'nde iletişimsizlik, yaşamın anlamsızlığı, olayların rasyonel bir biçimde açıklanamayacağı, davranışların nedeninin bilinemeyeceği bir tezi işledi. Yusuf Atılgan ilk romanı Aylak Adam'da klasik anlatı yöntemlerinden yararlanırken Anayurt Oteli'ni daha değişik bir yöntemle 'saçma kavramının göstergesi olarak ' kurmaya çalışmıştı. Tek öykü kitabı 'Varlık' ve 'a' dergilerinde yayımladığı, gene çağdaş bireyin yalnızlık ve açmazları çerçevesinde örülmüş ağırlıklı olarak iç gözlem ve deneyime yaslanan öyküler toplamı olan 'Bodur Minareden Öte' adlı kitaptı. 'Ekmek Elden Süt Memeden' adlı bir de çocuk kitabı bulunuyor. Çağdaş bireyi aşk ve yalnızlık temaları çerçevesinde ve dildeki yalınlığının çarpıcılığıyla ileten Yusuf Atılgan, ele aldığı konular kadar o konulara yaklaşım biçimi ve işleyişiyle de farklılaşır ve Türk romanında modern anlatının öncüleri arasında yerini alır. Cumhuriyet dönemi edebiyatına yeni bir soluk getiren isimdir Yusuf Atılgan... Aylak Adam, Anayurt Oteli gibi romanlarıyla kitapseverlerin gönlünde taht kurmuştur. Ancak edebiyat tarihinin arka sayfaları onun da sırlarını saklamaktadır. O, iyi bir roman yazarı olduğu kadar bir de şairdir. 'Yusuf Atılgan'ın Ortaya Çıkan İlk Şiirleri' haberimize ulaşmak için tıklayınız...

Alışılmış yalnızlığın ters köşesindeki yazar: Yusuf Atılgan

YUSUF ZİYA ATILGAN, 27 HAZİRAN 1921