Ahmet Semih Mümtaz'ın Eski İstanbul Konakları kitabından alıntılar

'Çocukluğumuzda Boğaziçi bize, beni unuttular, diye küskün bir çehre göstermezdi. Sebep? Kendilerini unutmazdık zira. Kışta kıyamette de olsa, ayda bir defa olsun oradaki evlerimize gider, hatta gece misafirlikleri yapardık. Fakat bu gidiş ev halkıyla birlikte bir gidiş değildi; muhtasardı. Mesela evin hanımı veya kızı yahut gelini, kâhya kadını veya bacısı bir iki kalfayı ve halayığı beraber alır, bu misafirliği yaparlardı. Maksat? Evi temizletmek, havalandırmak, hava açıksa güneşlendirmek ve rutubetini ısıtmakla kapalı yerleri küflendirmemekti.' 'Ev aşkı eski zamanlarda o kadar kuvvetli idi ki, saraylarda senelerce oturmuş, büyütülmüş, terfih edilmiş ve ev bark sahibi edilmiş bir evin evladı gibi hüsnü muamele görmüşler bile efendi hanelerine misafireten gelip birkaç gece kaldıktan sonra mutlaka kendi evlerine, yuvalarına dönmeyi şiddetle arzu ederler, âdeta evciklerinin hasretini çekerlerdi.' ESKİ İSTANBUL SOKAKLARINDA KİMLERİ GÖRÜRDÜK? 'Bazı saraylar, konaklar ve haneler mektebe benzerdi. Birçoğunda mükemmel kütüphaneler vardı. Adliye Nâzırı İsmetpaşazade Rıza, Sadrazam Ahmed Vefik, Sadrazam Edhem Paşaların emsalinin ve Hazine-i Hassa-i Şahane müsteşarı Halis Efendi'nin, Meclis-i Maarif Reisi sudûr-ı i'zamdan Haydar Molla'nın ve Vükela-yı Saltanat-ı Seniye'den Hasan Fehmi Paşa'nın ve Çavdarlı Esad Molla Beyefendi'nin kütüphaneleri gibi. Birtakım da devrin tabir-i mahsusuyla 'ayaklı kütüphaneler' vardı. Bunlar her şeyi okuyan ve anlayan ve anlatan münevverlerdi.' 'Beyoğlu, Nişantaşı, Şişli semtinde ikamet etmek eski ricalin hayalinden geçmezdi. Bu adamlar öz İstanbul'u severler, daha millî bulurlardı. Tercihen de Marmara Denizi'ni gören arsalarda yerleşirlerdi. Midhat Paşa Konağı bunlardan biri idi. Denizi, adaları, hatta Keşiş Dağı'nı kucaklıyormuş gibi manzarası vardı. Biraz gerisinde Cezzar Ahmed Paşa Konağı (bunu sonraları Meclis-i Maarif Reisi Haydar Molla almıştı), Dâhiliye Müsteşarı Celal, Divan-ı Muhasebat Reislerinden Mucip Bey'in konakları birbirinden güzel nezaretlere sahip idiler. Hele Mucip Bey Konağı'nın mevkii muhakkak olarak emsaline faik idi. Hiç unutmam bu muhterem zat, kızını Reşad Rıdvan Bey'le burada evlendirmişti. Sonu gelmemişti fakat...' 'Konakların kalabalığı şöyle bir tarife girebilir: Evvela ev halkı, sonra hanegî, yani eve misafir olarak gelip gitmesini bilmeyenler; hakiki dostla ahbaplar ve âşinalar; konu komşu ve ekseriya davetlere gelen davetliler... Ve bunların arasına kabul edilen gençler... Bu kalabalıklar çok neşeli olurdu. Neşeli haberlerle güzel sözler ve bazen de sazlar; değil evin, mahallenin havasını tasfiye, gam ve kasaveti defederdi. Böyle günlerde ve hatta adi günlerde misafirlerin huzurunda yahut sokaktan eve girer girmez duyulmuş fena bir haber varsa onun birdenbire hele ihtiyarlara söylenmemesi bize edilen tembihlerin başında gelirdi. Böyle dikkatsizlikler 'lâ-yecuz'dur denilirdi.' 'Kimsenin canının sıkılması diye bir mevzu hatırlamıyorum. Herkesin müspet bir işi, meşgalesi vardı. Ziyaretler de sıralı ölçülü idi. Konakların birer israf yuvası olduğu da doğru değildir. Bu büyük yapılarda birçok masraflar müşterek olduğu için, hayat daha iktisadî idi. Her evin büyük hanımı, geçim mesuliyetinin ağır yükünü omuzlarına alır, bunu zevk ve muvaffakiyetle yapardı.' 'Mevsimler, başka başka dünyalar getirirdi. Fakiri, zengini, orta halis bu hayat nizamını dışında değildi. Herkes kendi haline göre idi. *Tecessüs hem ayıp, hem günahtı. Servet tezahürleri ve gösterişlerini hoş görmemek, hatta bunlara rastladıkça mâni olmak, İslâmî bir ananeydi. Kendini bilen, zaten böyle hafiflikler yapmaz, yapamazdı. Bu telakki münhasıran hariçte değildi, evlerin içinde de aynı idi.' *Tecessüs: Bir kimsenin öğrenilmesini istemediği özel durumunu merak etme, araştırıp soruşturma anlamında ahlâk terimi. 'Misafir yatak takımlarını muhafaza eden odalarındaki dolaplar hesapsızdı. Ve bu misafirlere yetişmek için ayrıca bir servis ekibi vardı: Yatakçı baş kalfaları ve maiyeti gibi... Bunları doyurmak da bir mesele idi. Hemen her büyük bir kalfanın odasına tahsis edilmiş tablalar, birkaç tane misafir sofrası, hanımefendinin yemek odasındaki muhteşem sofra ve her takımda altı yedi türlü yemek; sabah akşam kurulan sofralarda ev halkına ve misafirlere takdim olunurdu. Bu da vardı; bu yemekler kemal-i neşe ve inşirahla ekl olunurdu. Hele Zeynep Hanımefendi'nin bir âdeti vardı: Yemeğe otururken ve kalkarken eller açılır, Cenab-ı Hakk'a şükredilirdi.' 'Bebek'te güzel kayıkhaneler de vardı. Bazıları yalıların alt katlarında, bazıları da Bebek Koyu'nda yerleşmişlerdi ve şuna buna ait idiler. Oracıkta bazı ufacık yalılar vardı. Soğancızade Ali Bey'in yalıcıkları hep burada idiler ve meşhur bostanın ön tarafındaki kıyılarda bina edilmişlerdi.' 'Konaklarda selamlık daireleri derecelerine göre hizmetlere ayrılan ağalara, uşaklara teslim olunarak bunlara başağa ve hepsine kâhya efendi nezaret ederdi. Bu böyle olduğu gibi, küçük konaklar ve orta halli evlerde dahi eğer bir uşak ve bir ayvaz varsa, selamlığın bütün işlerini görürlerdi. Aşçılar mutlaka erkekti. Haremde yapılan yemekler fevkalade faslından ma'dud ve muhteremdiler. Halayıkları, uşakları var olmayan hanelerde de bu hizmetleri evin hanımı yapardı ve zevcinden eve yalnız erzak getirmesini isterdi. Pazarlardan sebzeleri, etleri efendileri alır getirirlerdi ve her ay kilerlerini doldurarak, kolayca halli dava ederlerdi. Bunların hepsi demekti ki evvel zaman içinde bir aile meşgalesi vardı ve bu herkesi evine sımsıkı bağlardı. Amma istisnası yok muydu? Elbette vardı. Fakat bunlar o bağların aralarından birer kaçamak mahiyetinde kalırlardı. Ekseriyetle işin ucu kaçırılmazdı.' 'Bizim çocukluğumuzda oturduğumuz, gördüğümüz, misafirliklerinde bulunduğumuz evlerde evvela zaman taksim edilmişti; kronometre gibi işlerdi. Kalkmak, yatmak, kahvaltı etmek, yemek yemek vakitleri muayyendi.' 'Okumak zevki ve gururu haremde de vardı. Hanımefendiler, evdeki yaşlı kadınlar, hatta bacılar Kur'an-ı Kerim okurlardı. Okuttukları kızlara namazın erkânını ve surelerini öğretir; ezberletirler; masal gibi yazılmış kitapları okurlardı. Ve sıra ile nöbetle okurlardı; ötekiler de dinlerlerdi.' 'Eski evlerdeki topluluklarda böyle şiir okumaklar, biz çocuklara da ezberletmekler vardı. Ve muvaffak olursak aferinler vardı.' 'Konakların şahı bence Çapa'daki Derviş Paşa Konağı'ydı. Hele bahçesi, bahçe meraklılarını imrendirecek derecede tertipli idi. Havuzlar, fıskiyeler, şelaleler, laleler, serler, ufak mandıra; inekler, koyunlar, atlar, arabalar, ahırlar dolu bu konakta bahçenin geniş bir bostanı da vardı. Müteaddit kuyu ve çeşme ayrıca çilek tarlaları vardı. Koca konak bunlar sayesinde kendi yağıyla kavrulurdu, kendi sütünü içerdi. Sözün kısası çiftlik gibi bir şeydi. Bugün [1946] yalnız selamlık dairesi yerinde duruyor ve Çapa'da Selçuk Enstitüsü'nün binası olarak kullanılmaktadır.' 'Hâlâ hatırımdadır. Emirgân rıhtımına yanaştığımız vakit biz rıhtımda sarayın haremağaları karşılarlar; harem kapısına kadar beraber yürürler; kapılar açılınca bizi diğer ağalara teslim ederler; onlarda karşımıza çıkan nöbetçi kalfalara kadar yanımızdan ayrılmazlardı.' Ahmet Semih Mümtaz'ın eski İstanbul'un konak yaşantısına ait hatıra ve izlenimlerine ait yazılarının derlenmesinden oluşan Eski İstanbul Konakları'nda; bugün artık tarihe karışıp hayal olmuş eski konaklardaki üç kuşağı bir arada tutan gelenekler, harem ve selamlık anlayışı; kadın ve çocukların dünyası; eski İstanbul'daki ünlü paşa konakları; buralarda yaşayan rical-i devletin şakaları, değişik alışkanlıkları gibi hususi hayatlarıyla ilgili bilinmeyen tarafları; eski Boğaziçi'ni süsleyen şimdi bir kısmı yıkılıp gitmiş yalılar; Çamlıca ve Kadıköy taraflarındaki köşkler, akıcı ve hoş bir anlatımla okuyucuya sunulur. KİTABI İNCELEMEK İÇİN TIKLAYIN