CHP, Necip Fazıl’ın hakkını nasıl gasp etti?

Cumhuriyet Halk Partisi, 1946'nın yaz aylarında Sanat Mükâfatı Piyes Müsabakası açar. Sonuçlarını da 23 Şubat 1947'de yani Halkevlerinin 15'inci kuruluş yıl dönümünde ilan edileceğini duyurur. Yarışma birincisine 3 bin lira mükâfat verilecektir. Ayrıca dereceye giren eserler bastırılacak, Halkevlerinde ve Halkodalarında temsil ettirmek hakkı CHP Genel Sekreterliği'ne ait olacaktır. Ancak yazarı isterse eserini Halkevi dışında da temsil edebilecektir. Yarışmaya katılma şartları Akşam, Tanin gibi gazetelerle Halkevlerinin yayın organı olan Ülkü dergisinde yayımlanır. Buna göre, yarışmaya '1940 yılından sonra yazılmış ve basılmış veya basılmamış, oynanmış veya oynanmamış yalnız telif eserler' kabul edilecektir. Ne var ki yarışmaya beklenenin çok altında eser gönderilir. Bunun üzerine parti yönetimi Basın ve Yayın Genel Müdürlüğü'nden 'başvurunun 15 Ocak'ta sona ereceğinin birkaç gün ara ile dört beş defa radyoda duyurulmasını' da talep eder. Yarışmaya gönderilen eserleri değerlendirecek jüride yer alacak isimler, CHP Genel Sekreterliği'nce yapılan resmî yazışmalar sonunda belirlenir. Bu isimler şunlardır: İstanbul Üniversitesi'nden Sabri Esat Siyavuşgil, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'nden Kenan Akyüz ve Bedrettin Tuncel, Ankara Devlet Konservatuvarı'ndan Afif Obay, İstanbul Şehir Tiyatrosu'ndan İ. Galip Arcan, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı'ndan Ali Süha Delilbaşı ile Millî Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosu'ndan Lütfi Ay. Başvuru şartları yüzünden daha çok heveskârların katıldığı, başarılı eserlerin yarışma dışında kaldığı ve alınan sonucun partinin sanat görüş ve sevgisine tam tercüman olmadığı anlaşılınca, roman müsabakalarında uygulanan usulün şiir ve piyes yarışmalarında da uygulanması için Behçet Kemal Çağlar ve Suut Kemal Yetkin imzalı talimat o günlerde yürürlüğe girmiştir. Yarışmaya yedi yıl içinde yayımlanmış eserlerle, isteyenlerin parti adresine jüri toplantısından iki ay öncesine kadar göndereceği henüz yayımlanmamış eserlerin de kabul edilmesinin benimsendiği yönetim kurulu toplantısı kararlarının birinci maddesinde müsabakanın asıl amacı şöyle ifade edilmiştir: 'Amatörü rastgele teşvikten ziyade gerçek sanatkârı ağırlamak.' Şartnamede yapılan değişiklik sonuç verecek, yarışmaya yetmiş dokuz eser sahibi başvuracaktır. Dikkate değer isimlerinin başında, o günlerde basında fırtına gibi esen Necip Fazıl Kısakürek gelmektedir. Büyük Doğu 'nun kapatıldığı ve kendisine ait olmayan bir matbaanın da mühürlendiği günlerde, evinde otururken Ankara Radyosu'nda 'CHP Piyes Mükâfatına ait müsabaka müddeti birkaç hafta daha uzatılmıştır' şeklinde geçilen bir haber, Necip Fazıl'ın içinde 'manalı bir duygu' belirmesine yol açar. Oturup CHP Genel Sekreterliği'ne hitaben bir mektup yazan Necip Fazıl, bu mektubunda şunları söylemektedir: 'Dünyanın her yerinde sanat ve edebiyat mükâfatlarını saran şartlara uygun olarak bu müsabakanın belli başlı zaman ve mekân içinde hayata ve edebiyata takdim edilmiş her eseri kucaklayıcı bir eleme mikyası belirtmesi lazımdır. Roman için de az çok böyle yaptınız. Fakat şiirde ve tiyatroda bir Türkçe mualliminin talebelerine vazife vermesi ve Türkiye'de sanat mükâfatı diye büyük bir iddia taşıyan bir kıymeti bu heveskârlara dağıtması gibi bir vaziyet doğdu. Ve tıpkı bu müsabakalara, bu şekilleriyle hiçbir imza ve şöhret iştirak etmedi. Nitekim tiyatro müsabakasında jüri geçen sene mükâfata layık hiçbir eser bulamadığı hükmünü verdi.' Mektubunu, 'Eğer bu defa da böyle kayıtlarla çevrili değilseniz buyurunuz size hepsi birden basılmış ve çoğu temsil edilmiş bütün eserlerimi gönderiyorum' diye bitiren Necip Fazıl, aslında bu yarışmaya kazanamayacağını bilerek girer. Fakat CHP'nin gireceği çıkmazdan nasıl sıyrılacağını merak ederek 1936-1941 yılları arasında yayımlanan ve Şehir Tiyatroları'nda oynanan Sabır Taşı isimli piyesinin yanında Tohum, Bir Adam Yaratmak, Künye gibi piyeslerini de başvuru dosyasına ekler ve beklemeye başlar. CHP'nin kendisini müsabaka dışı bırakacağını veya herhangi bir bahane ile eserlerini almadığını iddia edeceğini, alsa bile jüriye vermeyeceğini, en fena ihtimalle yarışmayı kazandırmayacağını düşünmektedir. Jüri, CHP Genel Sekreterliği binasında 3 Şubat 1947 tarihinde saat 14.00'te başladığı çalışmalarını aralıksız on gün süren toplantıların ardından 13 Şubat Perşembe akşamı tamamlar. Toplantıda, şartnamenin birinci maddesindeki süreden sonra gönderilen eserlerin incelenip incelenmemesi meselesiyle üçüncü maddesindeki '1940 yılından sonra yazılmış, basılmış veya basılmamış, oynanmış veya oynanmamış eserler' kaydından yazılma, basılma veya oynanma keyfiyetleri için aranılacak başlangıç tarihinin tayininde farklı fikir ve kanaatler ortaya çıktığından Halkevleri Bürosu Şefi ve Bingöl Milletvekili olan Tahsin Banguoğlu'ndan görüş istenir. Banguoğlu, jürinin bu konularda karar verme yetkisine sahip olduğunu bildirince jüri, iki madde üzerinde ayrı ayrı görüşür. Bu görüşmeler sonunda, 'meselenin bir sanat mükâfatına layık eserleri seçmek olduğuna göre, müsabakaya iştirak şart ve imkânlarını daha geniş tutmak amacıyla şartnamenin birinci maddesinde tayin edilmiş olan müddetten sonra, fakat jürinin ilk toplantısından önce gönderilmiş olan eserlerin de müsabakaya kabul edilerek incelenmesinde bir mahzur olmayacağı' ve '1940 yılından sonra' kaydının yer aldığı maddenin de '1 Ocak 1940' olarak değiştirilmesi ikiye karşı beş oyla kabul edilir. Bütün üyelerin katılımıyla yapılan toplantılarda yetmiş dokuz eser yüksek sesle okunup incelenmiş ve değerlendirilen her eser üzerinde jüri üyelerinin ayrı ayrı görüşleri alınmış; sanat bakımından değerli olduklarına oy birliği veya oy çokluğuyla karar verilen eserler arasında birincilik, ikincilik ve üçüncülük ödülüne layık görülenlerin tespiti için de gizli oy kullanılmıştır. Bu yolla yapılan derecelendirme sonunda, birinciliği oy çokluğuyla Necip Fazıl Kısakürek'in Sabır Taşı, ikinciliği (iki defa oylamaya gidilerek) bire karşı üçer oyla ve eşitlikle Ahmet Muhip Dıranas'ın Gölgeler 'i ve İlhan Tarus'un Bir Gemi 'si, üçüncülüğü ise (iki defa oylamaya gidilerek) Bekir Büyükarkın'ın Dökmeci isimli eseri kazanır. Ayrıca İsmet Kür'ün Kurbanlar 'ı oybirliğiyle, Samime Aydoğmuş'un Burgu 'su ise oy çokluğuyla teşvik ödülüne layık görülür. Jürinin yarışma sonuçlarıyla ilgili olarak CHP Genel Sekreterliği'ne gönderdiği 17 Şubat 1947 tarihli raporu, 21 Şubat 1947'de Genel İdare Kurulu'nun yaptığı toplantıda şöyle değerlendirilmiştir: 'Müsabakaya iştirak şart ve imkânlarını daha geniş tutmak, müsabakanın tertibinde göz önünde alınabilecek bir mülahaza olmakla beraber şartnamesi ilan edilmiş bir müsabakanın şart ve imkânlarını sonradan genişletmek Parti Genel İdare Kurulu'nca yerinde görülmemiştir. Buna mukabil müsabakanın başlangıç ve bitiş tarihlerini belli eden tarihler sarih bulunmuştur. Şartnamenin bu hükümlerinin harfi harfine tatbiki için raporun jüriye iadesine Genel İdare Kurulu'nca karar verildi.' Öyle anlaşılıyor ki, Necip Fazıl'ın yarışmaya katılmasından çok, jüri heyetinin onu birincilikle ödüllendirmesi CHP ileri gelenlerini, özellikle Behçet Kemal Çağlar'ı şaşkına çevirmiştir. Necip Fazıl gibi sıkı bir muhalifin birinciliğe layık görülmesini kabul edemeyen Behçet Kemal Çağlar'ın parti kurullarında kulis yaparak jürinin kararını değiştirmeye çalıştığı, şartnamedeki bazı teknik ayrıntıları ileri sürerek sonucu etkilediği görülüyor. CHP Genel Sekreterliği ile jüri arasında cereyan eden soğuk savaş bir yana, yarışma sonuçlarının Halkevlerinin kuruluşunun 15. yıldönümü olan 23 Şubat 1947'de açıklanacağı duyurulmuş olmasına rağmen, bırakın resmî bir açıklamayı, kutlama törenlerinde bile söz edilmez, aksine kutlamalar 'nutuk, zeybek, hora' içerisinde geçer. Ulus gazetesi de susmayı tercih etmiş, ancak Akşam ve Tanin gazetelerinde yarışma sonuçları duyurulmuştur. CHP Genel Sekreterliği'nden herhangi bir resmî açıklama yapılmayınca Vatan gazetesi Necip Fazıl'a başvurarak işin içyüzünü öğrenmek ister. Necip Fazıl'ın gazeteci refleksiyle ileri sürdüğü bu iddiaların doğruluk payı bulunuyor. Kulağı delik ve meraklı bir gazeteci olan Necip Fazıl'ın CHP Genel Sekreterliği koridorlarında konuşulan olaylardan haberdar olması dikkat çekicidir. Necip Fazıl, 'Bu hâdise bir sanat ve edebiyat hâdisesi değil, bir politika hadisesidir. CHP'nin bütün iş ve telâkki ölçüsünü açığa vuran bir politika dâvası olarak hakikatlerin bilinmesi lâzımdır,' diye söze başlar. Jürinin kendisini 'muhteşem bir mikyasta ve müstakil olarak birinci seçtiğine' inanmaktadır. Ayrıca bütün memleket şöhretlerinin iştirak ettiği bu müsabakada ikinciliği iki ayrı yazar arasında paylaştırmalarına rağmen sonuçların açıklanmamasını 'parti umumî idare heyetinin sırf mükâfatı kendisinin kazanmaması için jüri kararını bir şartname bahanesiyle iptal ettiğini, şartnamede 1940'dan sonraki eserler kaydının 1940 yılına şamil olamayacağını ve başlangıç olarak 1941 yılının kastedildiğini iddia ederek birinciliğini onaylamadığını' söyler. Necip Fazıl'ın Sabır Taşı eserini oy çokluğuyla birinci seçen jürinin aksine CHP yönetimi, 'birinciliği kazanan eserin şartnamede istenilen vasıfları ve şartları' taşımadığı için iptal eder ve gerekçe olarak yarışmaya gönderilen eserlerin '1941 yılı içinde yazılmış olmasını' öne sürer. Oysa 14 Şubat 1947 tarihli jürinin yaptığı toplantıda, '1940 yılı' kabul edilmiştir. CHP yönetimi, jürinin aldığı kararı bozmuş, yeniden görüşülmek üzere raporu jüriye şu cümlelerle iade etmiştir: 'Cumhuriyet Halk Partisi Sanat Mükâfatı Piyes Müsabakası neticelenmemiştir. Jüri heyetince bu hususta hazırlanan rapor, Parti Genel İdare Kurulu tarafından incelenmiş ve bazı eserlerin şartnameye uygun olmayarak müsabakaya katıldığı görülmesi hasebiyle şartnamedeki esaslara göre yeniden tetkikat yapılmak üzere rapor jüriye iade olunmuştur.' Genel Sekreterliğin gönderdiği ve jüride soğuk duş etkisi yapan bu yazıdan sonra, Ali Süha Delilbaşı jüri başkanı sıfatıyla 25 Mart 1947'de ve saat 15.00'te jüriyi olağanüstü toplantıya çağırır. Belirlenen tarihte Sabri Esat Siyavuşgil dışında toplanan heyet, bir önceki toplantılarda yaptıklarının haricinde inisiyatif almamış ve sorumluluğu CHP yönetimine bırakmıştır. Ek raporda şöyle denilmektedir: Ek raporun gönderilmesinin ardından nihayet CHP Genel Sekreterliği kamuoyunun uzunca süredir merakla beklediği sonuçları açıklar. Buna göre: Yarışma ilanında 'gönderilecek eserlere rumuz konulmamasını, aksine eser sahiplerinin açık isimlerini yazmasını' açıkça belirten CHP yönetiminin yarışmayı Necip Fazıl'ın kazanamayacağına dair güçlü bir öngörüde bulunduğu, sonuç onların istedikleri gibi olmayınca bağımsız jüriyi etkileyerek sonucu değiştirdiği görülüyor. Hâlbuki CHP Genel Sekreteri Hilmi Uran, çalışmalara başlamadan önce heyete verdiği bir ziyafette, 'işe asla siyaset karıştırılmayacağını, ölçünün saf ve gerçek sanat olduğunu' söylemiş ve Necip Fazıl'ın eserleri 1940'dan önceki piyesleri ayrılıp sadece şartnameye uygun bulunan Sabır Taşı jüriye teslim edilmiştir. Necip Fazıl, 'Cihan kuruldu kurulalı bütün politika ve particilik tarihinde, acemilik ve şaşkınlıkta, haksızlık ve ölçüsüzlükte bu kadar acı bir manzara görülmemiştir.' diyerek üzgün oluşunu ve öfkesini belirtir. Vatan gazetesine verdiği beyanatta CHP'yi mahkemeye vereceğini belirterek şunları söyler: 'Borçlar Kanunu, gazeteler ve radyolarla ilân edilip vaat edilen ve jüri tarafından kazandırıldığı sabit olan bir mükâfatın zimmet teşkil ettiğini yazdığı için, bu mevzuda ilk işimin CHP'yi dava etmek olacağını bildirir ve çok haysiyetli insanlardan mürekkep olduğunu bildiğim jürinin bundan sonraki toplantısında, bu hususta hiçbir şeref teri dökmeksizin vaziyete uymasını dilerim.' Olayın içyüzünü Son Posta gazetesine de bir mektupla anlatan Necip Fazıl, 'Ankara'da alakalı herkesin birincilik mükafatını görülmemiş bir mikyasta kendisinin kazandığını bildiğini' söyler. Parti genel idare heyetine mensup kişiler de dahil herkesin bildiği basit bir formalite meselesi yüzünden netice ilan edilmemiştir. Tuhaf olan, bu gerçeği CHP'nin yayın organı olan Ulus 'un da bilmesi ve ressamını Necip Fâzıl'a gönderip yarışma sonuçlarının ilan edileceği gün basılmak üzere resmini yaptırmasıdır.' demiştir. 23-27 Şubat 1947 tarihlerinde bir açıklama beklediğini söyleyen Necip Fâzıl, sonucun açıklanmadığını, bunun da 'partinin mükâfatı kendisine vermemek vaziyetinde jürinin hükmünü iptal için çareler aradığını' söylemektedir. 'CHP Genel Sekreter Muavini Faik Ahmet Barutçu ile önemli bir bakanın, her ne olursa olsun partinin jürinin kararını uygulayacağını söylediğini' de dile getiren Necip Fazıl, parti yönetiminin aksi bir karar alması üzerine Ankara'da çok yüksek bir makam sahibinin bir sözünü de nakletmiştir: 'Anlamıyor musun ki, senin eserin 1947 tarihli olsaydı, Parti 1948 tarihini, yani henüz gelmemiş olan bir zamanı kastetmiş olduğunu söyleyecekti.' 'Cumhuriyet Halk Partisi Sanat Mükâfatı Piyes Müsabakası hikâyesi burada bitmektedir' diyen Necip Fazıl, aslında yarışmaya katılarak kazanması ve ödülün kendisine verilmesi halinde, CHP'nin bütün dünyaya politika işleriyle sanat meselelerini birbirine karıştırmayan parti olduğunu göstermiş olacağı, ancak Halk Partisi'nin bu fırsatı kaçırdığı kanaatindedir. Bu düşüncesini mektubunda şöyle anlatır: 'Her ne söylesem sükûtumdan daha az güzel olacak olan bu mevzuda, hüküm ve takdir, gazetenizin ve okuyucularınızındır. Sadece birkaç kelime: Acaba ben, Necip Fâzıl Kısakürek, böyle bir vesileyle mükâfat bana verilecek olsaydı 'Bakın biz hiç politika ile bir fikir ve sanat hakkını birbirine karıştıracak bir parti miyiz?' gibi bir civanmertlik göstermesi mümkün olan Halk Partisi'nin son hadiseler karşısında artık bütün insaf melekelerinden mahrum hale geldiğini ispat edebilmiş bulunuyor muyum?' Necip Fazıl'ın CHP'yi mahkemeye vereceğinin basında duyulmasının ardından Son Posta gazetesi konu hakkında her ikisi de avukat olan CHP ve DP'nin İstanbul il başkanlarının görüşlerine başvurur. Demokrat Parti İstanbul İl Başkanı Kenan Öner, 'İşin yapıldığını, muvaffakiyet elde edildiğini, jürinin bunu tasdik ettiğini belirterek partinin vaat ve ilan ettiği parayı ödemesi gerektiğini' söyler. Kurnaz ve politik bir cevapla işin içinden sıyrılmayı deneyen CHP İstanbul İl Başkanı Mekki Hikmet Gelenbeğ ise, 'Almanya'da bir profesörü yol üstünde tutup ihtilaflı bir mesele hakkında fikrini sormuşlar. Profesör şu cevabı vermiş: 'Ben kanun adamıyım, kanunla konuşmadan sizinle konuşamam'. İşte ben de şimdi bu vaziyetteyim, kanunu incelemeden bir şey söyleyemem' diyecektir. Necip Fazıl, avukatı Arif Hikmet Yamanoğlu'nun vekâletinde İstanbul 11. Asliye Hukuk Mahkemesi'ne başvurarak CHP aleyhinde dava açar. Jüri kararıyla birincilik ödülü kazanmasına rağmen CHP yönetiminin aldığı derecesini tanımadığı gibi hak ettiği 3.000 liralık mükâfatı da vermediğini belirten Necip Fazıl, bu paranın kanunî faizleriyle birlikte ayrıca yaptığı harcamalara karşılık CHP'den 500 lira talep etmiştir. Dâvânın açılmasının ardından CHP yönetimi partiyi savunmak için Mekki Hikmet Gelenbeğ, Faruk Dereli, Turgut Oktay'dan müteşekkil bir avukat ordusu kurar. Çok geçmeden Gelenbeğ'e bir yazı gönderen parti yönetimi, 'parti merkezinin Ankara'da olması hasebiyle bu dava rüyetinin İstanbul mahkemelerinin haricinde olduğundan bahisle' davanın İstanbul'dan Ankara'ya naklini ister. Ancak 4 Nisan günü İstanbul mahkemesine yetkisizlik isnat eden ve davanın Ankara'da açılması gerektiğini söyleyen CHP avukatı Gelenbeğ'e karşı Necip Fâzıl bütün hitabet ve belagat kudretini konuşturarak şöyle diyecektir: 'Vatanın siyasî, içtimaî, ruhî ve fikrî yol göstericisi dâvasında bir parti, kendisini herhangi bir dükkân veya müessese değil, bir bütün addetmek mevkiindedir. Türk kaza temsilciliği de, ister İstanbul, ister Ankara, ister Çemişkezek'teki örnekleriyle bir bütündür. Bu yüzden partinin, huzuruna davet edildiği ilk Türk hâkimi karşısında -eğer varsahakkını şerefle müdafaaya kıyam etmesi ve dâvayı şerefle kabul etmesi gerekirdi. Görüyorsunuz ki, bu parti, ilk mukabele adına, teslim edildiği adalet önünde, birtakım kanunî usul hilelerine başvurarak huzurunuzdan kaçmak gibi bir taktik kullanıyor! Bu ciheti vasıtanızla Türk umumî vicdanına arz ediyorum. Gerisini avukatım söylesin!' Necip Fâzıl, CHP'nin açtığı yarışmada hak ettiği ödülü alamadı; ama artık Necip Fâzıl Kısakürek Ödülleri veriliyor ve Sabır Taşı piyesi bugünlerde Devlet Tiyatroları'nda yeniden sahneleniyor. Olayın «ezeldeki mazi ve ebeddeki istikbalde» geçtiği ifade edilen piyes, ana hatlarını eski bir Türk masalından alır. Allah, rahmeti sonsuzdur. Bize bizim küçüklüğümüze, günahlarımıza göre değil, şanına ve onun hakkındaki zannımıza göre muamele edecektir. Gedalarına, kullarına, kölelerine sultanlık payesi verecektir. Hakiki sultan o' dur ve hakkında 'sultan böyle olur' dedirtecektir… (N. F. Kısakürek) Kitabı incelemek veya satın almak için tıklayınız... (Türk Edebiyatı dergisi, 495. sayı, Ocak / 2015)

CHP, Necip Fazıl’ın hakkını nasıl gasp etti?

CHP’den piyes müsabakası