Bir eski zaman efendisi İbnülemin'in rüya kitabı

İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Sadrazam Yusuf Kamil Paşa'nın yirmi yedi yıl mühürdarlığının yapan ve Mühürdar lakabıyla bilinen Mehmed Emin Paşa'nın devrinde, bir akademi niteliğinde olan Sarı Konak'ta dünyaya geldi. İlmi hayatı kadar şahsi hayatıyla da kendine özgü karakteriyle, o dönemin büyük isimleri arasında eşine az rastlanır kimliklerinden bir tanesiydi. Tanpınar'ın 'cihan kaynanası' sıfatına layık gördüğü İbnülemin, maziyle bağlarını bütün bütün koparma azminde olan Cumhuriyet'ten yakın mazinin gizemli dünyasına açılan bir pencereydi. Birçok özelliğiyle devrindeki ilmi şahsiyetlerden ayrılırdı. Onun entelektüel dünyasında mazinin tüm renkleri bir gökkuşağı edasıyla karşımıza çıkardı. Zira bilim ve sanatın içerisine sığan her şeyin İbnülemin'de az çok bir karşılığı vardı. Süleyman Nazif onun için, 'fazlı faslından, faslı fazlından baskın olan' tabirini kullanırdı. İbnülemin, bize unuttuğumuz birçok niteliğiyle mazinin nüfuz edilmesi gereken derinliklerini hatırlatan gür bir sesti. Bu ses, kimi zaman zühd ve takvadan dem vuran segâh veya hüseynî, kimi zaman da ciddiyeti, cesareti hatırlatan rast veya çârgâh; bazen hakiki aşkı anlatan, uşşâk ve bayatî, bazen de hüzünde ifadesini bulan hicâz ve hüzzam makamları gibiydi. Şehir Üniversitesi Taha Toros Arşivi'nde bulunan ve kendisinin el yazısıyla yaklaşık 70 varaktan ibaret olan İbnülemin'in Rüyaları, İbnülemin'in psikobiyografisine kaynak niteliğindedir. İbrahim Öztürkçü'nün hazırlamış olduğu İbnülemin'in Rüyaları Dergâh Yayınları'ndan çıktı. Eserde İbnülemin'in 1895-1927 yılları arasında gördüğü rüyalar iki kapak arasına toplanmış. Eserin aslı İstanbul Şehir Üniversitesi Taha Toros Arşivi'nde olduğu kitabın önsözünde belirtiliyor. Kitapta İbnülemin'in rüyaları, 'İbnülemin'in Sadaret ve Vezaret Rüyaları' başlığı altında anlatılmaya başlanmış. Kitabı incelemek veya satın almak için tıklayınız... Hafta mecmuası adına kendisiyle röportaja giden Oğuz Özdeş'in rüya görüp görmediğini ve rüyaya inanıp inanmadığını sorması üzerine İbnülemin sinirlenmiş ve kendisini azarlamıştı. 'Rüyaya inanmamak kabil midir?' dedikten sonra da şöyle devam etmişti: 'Her şeyden evvel, hayatımın rüya olduğuna kâniim. Diğer insanlar gibi ben de rüya görürüm. Bilhassa kedere müncer olan rüyalarım ekseriyetle tahakkuk eder.' İbnülemin'in rüyalarının genellikle 'kedere müncer' olmasının hikmetini, aynı röportajda 'ağlamak ve gülmek' konusunda sorulan suale verdiği cevapta buluyoruz: 'Kalbim pek rakîktir. Her şeyden müteessir olurum. Kendi hüznüm derecesinde başkasının hüznüne de üzülürüm. Bu sebeple, ağlayışım gülüşümden fazladır.' Ailesinden, yakın çevresine, hususi hayatından ve kaygılarından, beklentilerine; ruh dalgalanmalarından kişilik bozukluğunu ihsas edecek isteklerine, saplantılarından nefretlerine; anne, baba ve kardeş sevgisinden bir yuva kurma özlemine, devletin üst makamlarında arzuladığı, fakat nail olamadığı görevlerden Efendimiz ve âl'ine duyduğu büyük hürmet ve muhabbete varıncaya kadar hayata ait her şey bu rüyalarda resm-i geçittedir. Rüyaların merkezinde, İbnülemin'in içinde bir ukde olduğu anlaşılan 'Sadâret, vezâret, nezâret, Mabeyn Başkâtipliği, Hilafet Başkâtipliği, Meşihat mektupçuluğu' gibi rütbelerden birinin kendisine tevcih edilme beklentisiyle alakalı meseleler bulunuyor. Bu makamlar, rüyalarda ya aileden birinin veya bir tanıdığının veyahut velâyet sahibi insanların söylemleriyle ifade edilmiş veya müjdelenmiştir. Rüyalardan bazıları da ayrıntılara girilmeden bu beklentilerinin kısaca yazıya dökülmüş hâlidir: '1334 Şevvâli'nin 20'inci gecesi: Vezir olmuşum. Fakat tafsilâtını unuttum. Hayırdır inşallah.' veya '1340 Saferi'nin 5'inci Cuma sabahı: Sadâret müsteşârı olmuşum. Tafsilâtını unuttum.' örneklerinde olduğu gibi. Rüyaların görüldüğü vakitler, genellikle sabah, sabaha yakın, sabah namazından sonra, geceleyin gibi 'evkât-ı mahsusa'lardı. Rüyaların görüldüğü hicri tarihler '1328 Rebîülevveli'nin 29'uncu Pazar gecesi' şeklinde günü gününe belirtilmiş. Bazılarında 'Ne vakit görüldüğü mazbût değildir.' ifadesi yer almıştır. İbnülemin'in rüyalarında sık sık bulunan şahısların başında biraderi Ahmed Tevfik Bey gelir. İbnülemin, diğer kardeşi Mehmed Selim Bey'le birlikte Rauf Yekta Bey'in de bir rüyasını nakleder. Rüyalarda görülen şahıslar arasında, padişahlar ve devlet ricali başta olmak üzere dinî, ilmî, edebî şahsiyetler ve sanatkârlar yer alır. Başta Peygamber Efendimiz olmak üzere diğer peygamberler, sık sık Hulefâ-yı Raşidîn, Ezvâc-ı Tâhirât, Ashâb-ı Kirâm (Hazret-i Hâlid); padişahlar (sıklıkla Sultan Abdülhamid, Mehmed-i Hâmis), şehzadeler (Veliahd Abdülmecid Efendi, Selim Efendi), şeyhler ve veliler (Şeyh İzzi Efendi, Behçet Efendi, Kemaleddin Efendi, Niyazî-i Mısrî Hazretleri, Gümüşhaneli Şeyh Ahmed Efendi), devlet ricalinden sadrazamlar ve paşalar (Sadrazam Said Halim Paşa, Ali Rıza Paşa Yusuf Kâmil Paşa, Şerif Paşa, Arnavut Ferid Paşa, Sadrazam ve Harbiye Nâzırı Mahmud Şevket Paşa, Gazi Muhtar Paşa, Hüseyin Hilmi Paşa, Mustafa Kemal Paşa…), şeyhülislamlar (Cemaleddin Efendi, Hayri Efendi, Musa Kâzım Efendi), müsteşarlar (Âdil Bey, Ali Fuad Bey, Emin Bey), nâzırlar (Hariciye Nâzır-ı Esbakı Gabriel), şâirler ve edibler (Mehmed Âkif), musikişinâslar (Rauf Yekta Bey), hattatlar (Hacı Kâmil Efendi) İbnülemin'in rüyalarında yer alan kişilerden başlıcalarıdır. Tanınmış kimseler dışında Erzurumlu Alay İmamı, Giresun ayanından Hafız Efendi, Raifzâde Şefik, Mektubcu Rıfat, Hoca Sırrı Efendi, Miralay Rıza Bey, Hüseyin Remzi Bey, Nüzhet Bey, Miralay mütekâidi Kaşsız Hasan Bey, Meşihat-i Sicil Müdîri Şeref Bey, Sadaret Müsteşarlığı Odacısı Abdullah Bey, vilâyet-i Mümtâze Müdiri Kemal Bey gibi sıra dışı tipler de bu rüyalarda karşımıza çıkar. Ayrıca, İbnülemin, kendi rüyaları dışında zaman zaman kendisinden iki yaş küçük olan biraderi İbnülemin Ahmed Tevfik Bey'in rüyalarını 'O gece birader de görmüş ki' başlığıyla ayrıca zikretmiştir. Rüyaların geçtiği mekânlar da çeşitlilik arz eder. Genellikle İbnülemin'in baba ocağı Sarı Konak, rüyalara mekân olurken, camiler (Sultanahmet, Ayasofya), Topkapı Hırka-i Saâdet dairesi, tekyeler, dergâhlar, konaklar, devlet daireleri, şehirler (İstanbul, Edirne), semtler (Aksaray, Bayezid, Yakacık, Üsküdar), vapurlar, berber dükkânları, tiyatrolar ve çeşitli mahaller İbnülemin'in rüyalarının birer sahne dekorudur. Ayrıca, rüyalarda şahıslar, -bilinçaltının verdiği imkânlara müsait olarak- bildiğimiz görevlerinin dışında farklı makamların temsilcileri olarak ve suret itibariyle değişik kılık ve tiplere bürünerek karşımıza çıkar. Rüyaların sonları genellikle bir dua ile bitirilirken, birçoğunda 'tafsilât ve teferruâtı vardı, unuttum.' ifadesi yer alır. Bazı rüyalar ise, sıcağı sıcağına, uyanır uyanmaz hemen yazıya geçirilmiştir. Cemil Meriç'in ifadesiyle irfan medeniyetinin, Osmanlı'nın bakiyesi olarak Cumhuriyet dönemini idrak eden nesil içerisinde İbnülemin, hafızasını kaybeden bir insanın hastalığına şifa bulmaya çalışan bir doktoru andırır. Tedavi şekli ise içinde yetiştiği medeniyetin hususiyetlerini Cumhuriyet'e intikalden ibarettir. '1329 Recebi'nin 24'üncü Cuma gecesi: Vefat etmişim. Kitabe-i seng-i mezarımı yazıyordum. Şöyle idi: 'İbnülemin Seyyid Mahmûd Kemal'in cism-i (yahud vücûd)-ı fânisinin medfûn olduğu kabirdir (Yahud: fânisinin fenâya inkılâb ettiği mahalldir.) Her kemâlin zevâli var mutlak. Külli şey'in yezûlü ille'l-Hak.' Cenab-ı Hak selâmet-i imânla ve hüsn-i hâtime ihsan buyursun, âmîn. '1328 Zilkadesi'nin 14'üncü Çarşamba gecesi: Yakacık kabristanında imişiz. Valide ve birader de beraberdi. Vefat etmişim yahud etmek üzere imişim. Mezar kazılıyordu. Biz de başında oturuyorduk. Mezarın kapağı gibi muntazam bir toprak kütlesini bir tarafa koydular. O sırada bir tabut getirdiler. İçinde ben varmışım. Kefeni açıyorlardı. Fakat kefen boş gibi idi. Aklım başımda iken mezarda nasıl kalacağımı düşünüp istiğfar ve hüsn-i hâtime istidâ etmekle meşgul olduğum hâlde ölmekten, mezara girmekten vazgeçtim. İleride İstanbul'da vefat edip pederin civarına defnolunabileceğimi biradere söyledim. Pek tahattur edemiyorum, biri mi söyledi ne olduysa, dört sene sonra, yani 1332'de yahud on iki sene sonra yani 1340'da vefat edeceğime hükmedildi. 'Öyle ise evleneyim.' dedim. Sonra 'Madem öleceğim niye evleneyim!' dedim. Daha başka şeyler ve sözler olduysa da unuttum.' Cenab-ı Hak ism-i âzâm hürmetine hüsn-i hâtime ihsan buyursun, âmin. 1331 Rebîülevveli'nin 8'nci Cumartesi gecesi: 'Enver Bey Sadrazam olmuş. Bir kısmı tahrirât kalemine, bir kısmı bizim kaleme âid bir müsvedde ile yanına gittim. Şefik Bey de orada idi. Hizmet-i kitâbette mi imiş, yoksa bir yazı mı götürmüş pek iyi bilemiyorum. O müsveddeye dair görüştükten sonra 'İstanbul'a geldiğiniz vakit, Bingazi'deki hizmetlerinizden dolayı elinizi öpmeye azmetmiştim.' dedim. O, gözlerini süzerek 'Estağfirullah' dedi. 'Ben hulûskâr değilim, bana İbnülemin Mahmud Kemal derler. Beni ve ahlâkımı herkes bilir.' dedim. Daha başka şeyler söyledim. Şefik bu sözlere kahkaha ile güldü. Sonra Enver Bey yavaşça 'Bizim haremin hemşiresi mi yahud akrabasından mı (Burasını iyi zapt edemedim.) bir kız var, onu al.' dedi. Almağa pek niyet etmeyerek 'Baktıralım da alırız' meâlinde cevap verdim. Sonra ne oldu hatırlamıyorum.' Allah hayırlar ihsan buyursun. 1334 Zilhiccesi'nin 28'inci Perşembe gecesi: 'Bir mecliste Enver Paşa'yı gördüm. Ben elimi başıma koyarak laubâliyâne oturuyordum. Onun elinde ya önünde Divan-ı Yahyayahud Finten gibi bir kitap vardı. Orada bulunan galiba Rauf Yekta beni takdim etti. Paşa pek ihtiram göstererek temennâ ettiğinden ben elini öpmeye davrandım, o da kemâl-i ihtiramla elimi öptü. Elimde yahud yüzümde tükürüğü kaldı. Bugün komisyonda mevzû-ı bahsettiğim Plevne tarihini tab' ettireceğimizi söyledim. Paşa değerli bir şey olduğunu söyledi. Daha başka şeyler gördümse de unuttum.' Allah hayırlar buyursun, âmin. 1341 Cemaziye'l-âhiresi'nin 27'nci Perşembe gecesi: 'Peder merhûmun me'mûriyetle bulunduğu bir mahallde imişiz. Galiba merhuma âid olan güzel, tüvânâ, al bir at getirdiler, bindim. Galiba hat boyundan Kızıltoprak'a doğru geliyorduk. Birader ve başkaları da vardı. At, âdeta insan gibi lakırdı anlıyordu. Gayet mûnis ve mutî idi. Mûnisliğinden dolayı orada bulunanlara 'Bu sinn ü sâlinde memlekete hüsn-i hizmet eden bir adamın (yani pederin) atı olduğu için böyle itaat ediyor!' meâlinde bir şeyler söyledim. Esnâ-yı râhda karşımızda zuhûr eden duvar gibi bir şeyin ortasında fırın ağzına müşâbih bir deliğe tesadüf ettik. Oradan nasıl geçeceğimizi düşünürken galiba attan indim. At kemâl-i suhûlet ve sürat ile vücudundan beş on misli dar olan- o delikten geçti. Arkasından ben de kemâl-i suhûletle geçtim. Galiba orada yahud diğer bir mahallde binek taşı gibi bir şeyin önüne atı yanaştırdılar. Ters geldi. Binmek üzere iken 'ters geldi amma zararı yok, binerim, çevirmeyiniz.' dedim. At, bu sözümü anlayıp derhal doğru tarafa döndü, bindim. Hayvan meserret gösteriyordu, hafif hafif oynuyordu. Tafsilâtını unuttum.' İnşallah saâdet-i mahzadır, karîben zuhûr ve bizi mesrûr eder. 1331 Rebîülâhiri'nin 23'üncü Salı sabahı uyandım. Biraz sonra dalmışım, o sırada rüyâ-yı âtîyi gördüm, fakat layıkıyla zapt edemedim. 'Şeyhülislam Esbak Musa Kazım vesâire ile aşağı katta bir odada oturuyormuşuz. Âkif'in gazetelere yazılan faziletinden ve âlem-i İslâmiyet'e hizmetinden filandan bahsederek 'Musa Kâzım vesâire gibi adamlar dururken ona öyle denilir mi?' meâlinde sözler söyledim. O da cevaplar verdi ise de hatırlamıyorum. Diğer oda da bir zat gördüm ki beyaz enli yüzlü, seyrek sakallı idi; başında sarık, sırtında cübbe vardı. Ashâb-ı kirâmdan imiş. Bir şeyler söyleştik amma tahattur edemiyorum. Sonra bulunduğumuz binanın üst katına çıkmışım. Herkes eşyasını alıyormuş, ben de eşyamı arayıp alıyor imişim. Fakat orada kimse yoktu. Bulunduğum yer sofa gibi bir mahall idi. Hafif sakallı, zaîf, sarık ve cübbeli bir zata tesadüf ettim ki o da ashâbdan imiş. 'Resûlullah Sallalahu Aleyhi Vesellem Efendimiz'in pederim merhuma yazdıkları mektupta bir levha gönderdikleri gösterilmişti, o levhayı bulamadım.' dedim. O zat, 'Kendinlerine söyle yahud kendilerine sor!' diye beni, büyük ve loşça, müzeyyen bir odaya götürdü ki saray odalarına benziyordu. Odanın kıble tarafında4, arkası kıbleye doğru bir zat oturuyordu. Aynen peder merhum idi, yalnız yüzü daha semiz ve büyük, sakalı daha siyah, vücudu daha büyük idi. Münevver ve mehîb idi. Başında ne vardı farkında değilim. Ben de daha zaîf, daha genç ve yüzüm ve vücudum daha küçük ve ince bir halde idim. Galiba üstümde entari ve uzun hırka ya cübbe, başımda sarık vardı. Yanına takarrüble levha meselesini arz ettim. Tebessüm buyuruyordu. Bu sırada cezbe-nâk oldum. Ağlaya ağlaya önlerinde yüzü koyu yattım. Biraz beriye gelip oturdukları yerde elleriyle arkamı ovuşturarak bir şeyler söylemeye başladılar. Yalnız 'Keştî-i' kelimesi hatırımda kaldı. Müteâkiben uyandım.' Cenâb-ı Hak hayırlar ihsan ve dâreynde bizi şâdân buyursun, âmin, bi-hürmeti Nebiyyü'l-emîn Aleyhisselam. (Derlenmiştir.)

Bir eski zaman efendisi İbnülemin'in rüya kitabı

EŞİNE AZ RASTLANIR BİR KİMLİK