Bilim ve düşüncenin arka planındaki başrol

Filozof, matematikçi, fizikçi, yazar, çevirmen olan bilim ve düşünce kadını Émilie du Châtelet, Gabrielle-Émilie Le Tonnelier de Breteuil ismiyle 17 Aralık 1706 yılında dünyaya geldi. Evlendikten sonra soyadını değiştirdiği için eserlerini Madam la Marquis du Chastellet adıyla yayınladı. Daha sonrasında bilim dünyasında da tanınacağı şekliyle Émilie du Châtelet oldu. Daha ufak yaşlarında İtalyanca, Latince ve İngilizce biliyordu. Babası yüksek rütbeli bir memurdu. Bu sebeple de dönemin önde gelen bilim adamları ve matematikçileri evlerine sık sık ziyarette bulunurlardı. Émilie, eve gelen misafirlerinden adeta büyüleniyordu. Annesi kızının bilimle ilgilenmesinden ne kadar rahatsız olsa da babası kızını bu konuda destekledi. Émilie'nin en büyük talihsizliği ise kadınların bilim ve eğitimden yoksun bırakıldığı dönemde doğmuş olmasıydı. 1725 yılında yani 19 yaşındayken 15 yaş büyük Auxois valisi Marquis Florent du Chatelet ile evlendi. Henüz genç yaşta evlenmesi ve ilk evliliğinden olan çocukları ile hayatı ne kadar zorlaşsa da matematikten hiç kopmadı. Vali olan eşinin sayesinde dönemin ünlü yazarlarından biri olan Voltaire ile yakından dostluk kurdu. Voltaire ile birlikte felsefe ve bilim üzerine araştırmalar yapıp yazılar yazdı. Evliliği ve çocuk sahibi olması bile bilime karşı duyduğu sevgiye engel olamadı. Dönemin önde gelen matematikçilerinden özel dersler aldı. Sosyal hayatında geniş bir bilim çevresine sahip olduğu için bilgisine bilgi kattı. Fizikçi ve matematikçi yönüyle daha çok tanınsa da bunun yanında bir filozof ve düşünür tarafı da vardı. Doğa felsefesi, tanrı, din konularında kendisine ait birçok felsefi kitap ve makale yayınladı. Ayrıca çekim yasasından yola çıkarak Dünya ile Ay arasındaki ilişkide yorum yapabilecek astronomik bilgiye de sahipti. Émilie'nin vurguladığı en önemli şey bilginin deneyimle doğrulanması gerekliliğidir. Onun için insan bilgisini ve eylemini ön planda tutan evrensel ilkeler evrensel bir varlığın gerekliliğidir. Çünkü böyle bir başlangıç yoksa tüm bilgimiz görecelidir. Enerjinin korunumu kanunu, maddenin de bir enerji formu olduğu göz önüne alınarak, evrendeki toplam enerji miktarının değişmesinin imkansız olduğunu söyleyen yasa anlamına gelir. Enerjiyi ilk olarak Gottfried Wilhelm Leibniz vis viva (yaşam gücü) cinsinden tanımladı. Pek tabi birçok farklı görüşü de yanında getirdi. O dönemde meşhur vis viva tartışmaları da düzenlendi. Bu tartışmalara sadece erkekler katılabiliyordu. Émilie de erkek kostümleri giyerek tartışmalara gizliden katılıyordu. Hatta bu tartışmalara katılan ilk kadın da oydu. Leibniz, kütleyle hızın karesinin çarpımının, gücün (enerjinin) gerçek ölçüsü olduğuna inanıyor ve savunuyordu. Isaac Newton'a ise hızın kendisi ile orantılı olduğunu savunuyordu. Bu iki bilgiyi yorumlayan Émilie, Leibniz'i savunurken birçok tepki de aldı. Émilie, bir gün evinde kurşundan yapılmış ağır topları kil yatağına attı. Kile iki katı hızla vuran topların, kilin içine dört kat daha fazla girdiğini gördü. Hızın üç katı olan toplar ise dokuz kat daha büyük derinliğe battı. Böylece Émilie, Leibniz'in teorisini kanıtlamış oldu. Yani Émilie, Einstein'in ünlü E=mc² formülünü tam 150 yıl öncesinde keşfetmiş oldu. 1740 yılında Newton'un 'Philosophiae Naturalis Principia Mathematica' adlı eserini çevirmeye başladı. 1749 yılında uykusuzluk ve yoğun çalışmalarıyla kendi yorumunu da katarak tamamladı. Kitabı tamamladığı 10 Eylül 1749 yılında hayata gözlerini yumdu. Çeviri tamamlanan kitap, ancak on yıl sonra basılabildi. Bu kitap Newton'un Fransa'da tanınmasını sağladı. Ayrıca Newton'un çalışmalarını anlatan bu kitap, en iyi çeviri ve temel kitap olarak gösterilir. Filozof Bernard de Mandeville tarafından yazılmış 'Arıların Masalı'nı İngilizce'den Fransızca'ya çevirdi. Tercümenin ön sözünü kendisi yazan Émilie, kadınların eğitimden mahrum bırakılarak sanat ve bilim alanında itibar kazanmasının önlendiği üzerine cesur bir yazı yazmıştır. ''Bizi evrensel olarak bilimlerden dışlayan önyargının tam ağırlığını hissediyorum. Hayatın her zaman beni şaşırttığı çelişkilerden biri, yasaların büyük ulusların kaderini belirlememize izin verdiğini görüyoruz, ama düşünmemiz gereken bir yer yok. Yüzyıllar boyunca hiçbir zaman, iyi bir trajedi, iyi bir şiir, saygın bir öykü, güzel bir resim, fizik üzerine iyi bir kitap, bir kadın tarafından üretilmemiştir. Niçin anlayışı erkeklerinkine benzer her şekilde göründüğü bu varlıklar, karşı konulmaz bir güç tarafından durdurulmuş gibi görünmektedir? Ancak onlar yapana kadar, kadınların eğitimlerini protesto etmek için bir sebebi olacaktır. Pek çok kadının, eğitimindeki bir hatadan dolayı yeteneklerinden habersiz olduklarına ya da entelektüel cesaret istemek için önyargıları nedeniyle onları gömdüklerine ikna oldum. Benim kendi deneyimim bunu doğruladı. Şans, bana arkadaşlık elini uzattıran mektuplarla tanıştırdı. Sonra akıllı bir varlık olduğuma inanmaya başladım ...'' (Derlenmiştir.)

Bilim ve düşüncenin arka planındaki başrol

ÉMILIE DU CHÂTELET