Osmanlı'nın kadim geleneği: Mevlid alayları

📌 Mevlid, ilk kez hicretten yaklaşık üç yüz elli yıl kadar sonra Mısır'da, Fâtimî Devleti döneminde kutlandı. Fâtımîler zamanındaki törenlerde, önceden gerekli hazırlıklar yapılır, Rebîülevvel ayının 12. gününde sabahtan başlamak üzere öğleye kadar 300 tepsi helva görevlilere dağıtılırdı. 📌 Halife maiyetiyle birlikte gelir, selam verir ve tören Kur'an tilâvetiyle başlardı. Ardından sırasıyla Enver (Hâkim), Ezher ve Akmer camileri hatipleri birer hutbe okuyup halife için dua ederlerdi. Bu sırada tilâvet sürdürülürdü. Hutbelerden sonra halife törendekileri tekrar selamlayınca resmî kutlama tamamlanmış olurdu. Mevlid Kandili'nin anlamı ve önemi 📌Eyyübiler döneminde birçok tören kaldırılsa da Mevlid Kandili, Erbil Atabegi Begteginli Muzafferuddin Kökböri tarafından yeniden kutlandı. 📌 Erbil Beyliği olarak da adlandırılan Beğteginliler, bir Türk komutanı olan Ali Küçük tarafından 1132 yılında kuruldu. Erbil, Şehrizor, Hakkâri, Tikrit, Sincar, Harran, Urfa ve civarında hüküm sürdü. 📌 Haçlılar ile mücadelesiyle tarihe geçen hükümdar Muzafferüddin Kökböri, Peygamber Efendimizin doğum yıldönümlerinde muhteşem mevlid törenleri düzenlemesi ona İslam dünyasında büyük bir şöhret kazandırdı. Bundan sekiz asır önce Irak'ta hüküm süren Beğteginli Beyi Kökböri'nin düzenlettiği muhteşem mevlid törenleri bütün İslam ülkelerine örnek oldu. 📌 Hükümdarın ilmi desteklemesinden dolayı başkent Erbil, Muharrem ayından Rebiülevvel'e kadar, üç ay boyunca İslam dünyasından gelen âlimlerle dolup taşardı. 📌 Mevlid Kandili'nde akşam namazından sonra sema yapılır büyük fener alayı ile kaleden şehre inilirdi. Vaazlar verilir, sufiler elleriyle halka giyecek dağıtırdı. Törene katılanlara yemekler ikram edilirdi. 📌 İlk mevlid kitapları da Kökböri döneminde kaleme alındı. İbn Dihye el-Kelbî'nin 'Kitabü't-tenvir fî mevlidi's-sirâci'l-münir' adlı eseri de bunlardan biriydi. Peygamberimizin kutlu doğumunun edebiyata yansıması: Mevlid 📌Mevlid törenlerinin büyük bir coşkuyla kutlandığı devletlerden biri de Osmanlı'ydı. İmparatorlukta ihtişamlı mevlid alayları ile bu mübarek gün ihya edilirdi. 📌 Osmanlı'da III. Murad döneminde, mevlid kutlamaları başlatıldı. Fakat resmî olmasa da imparatorlukta kutlamaların bundan önceki dönemlerde de yapılırdı. 📌Adeta bayram gibi büyük bir coşkuyla ihya edilen Mevlid Kandili'ne yönelik resmî hazırlıklar, İstanbul kadısının hilalin görüldüğünü, yani Rebiülevvel ayının girdiğini bildiren ilâmının Bâbıâli'ye takdim edilmesiyle başlardı. 📌 Hacıların selametle Şam'a vardıklarına dair emirülhacın mektubunu ve Mekke şerifinin nâmesini (mektup) getiren müjdeciler, İstanbul'a ulaşırdı. *Emirülhac: Haccın kurallarına uygun şekilde ve emniyet içinde edâ edilmesini sağlamak üzere görevlendirilen kimse. Peygamber Efendimizin doğumu ve çocukluğu 📌 Mevlid alayları, Osmanlı'nın en önemli merasimlerindendi. Topkapı Sarayı'ndaki törenlerin bazen Ayasofya Camii'nde bazen de Ağalar Camii'nde, sonraki yıllarda ise başta Sultan Ahmed Camii olmak üzere Eminönü Vâlide Sultan, Eyüp Sultan, Beyazıt, Nusretiye ve Yıldız camilerinde gerçekleştirildi. ▶Mevlid alayları, belirli program ve protokollere bağlıydı. 📌 Mevlid Kandili'nden birkaç gün önce padişaha hangi camiye ve saat kaçta gideceği sorulurdu. Sultanın cevabına göre de törene katılacak kişilere uygun pusula gönderilirdi. 📌 Padişahın herhangi bir sebeple kandile katılamaz ya da müjdecilerin şehre gelmezse resmî tören uygun zamana ertelenir yalnızca umumî kutlamalarla yetinilirdi. Osmanlı'nın ihtişamlı saltanat geleneği 📌 Vazifeli devlet erkânı atlarına binerek, sarayın büyük kapısında düzen içinde bekleyip, padişahı karşılar ve camiye kadar refakat ederlerdi. 📌 Sultanlar, büyük bir alayla mevlid okunacak selatin camiye giderdi. Padişahın geçeceği yol güzergâhına kum dökülürdü. 📌 Davetiye gönderilen devlet ricâli ise belirtilen saatte tören kıyafetleriyle caminin önünde alay düzeni alıp padişahı beklerdi. Davetiyesi olmayanlar ise sabahın erken saatlerinden itibaren caminin önünde beklerdi. Devlet erkanının tören kıyafetleri şöyleydi: Sadrazam başına kallâvi adı verilen kavuk mevsime göre erkân kürk veya ferace, şeyhülislam örf mevsimine uygun ferve-i beyzâ (ferve-i samur) veya ferâce-i beyzâ, büyük vezirler kallâvi ve mevsim gereği erkân kürk ya da ferace, ulema ve müderrislerin tamamı muvahhidî kürkler, defterdârlar kethüda, reîsü'l-küttâb, şıkkayn efendiler ve çavuşbaşı Selîmî kavuk ve mevsim icabı erkân kürk veya ferace giyerdi. 📌 Devlet erkânı camide yerlerini alınca sadrazam, onun yokluğunda sadaret kaymakamı, Bâbıâli ricâliyle birlikte alayla gelir, mihrabın içindeki seccadeye oturur, diğerleri onun etrafında halka şeklinde yerleşirlerdi. 📌 Mevlid alayı camiye yaklaştığında müezzin mahfilinde Fetih suresini okunmaya başlardı. Sure tamamlandığı sırada, padişahın geldiğini belli etmek için kafesin küçük penceresi açılırdı. 📌 Herkes ayağa kalkar, sadrazam ve şeyhülislâm padişahı selamlar, kafes tekrar kapanır ve herkes yerine otururdu. Fikriyat Kur'an-ı Kerim uygulamasından Fetih suresini okumak için tıklayın 📌 Ayasofya, Sultanahmet ve nöbetçi şeyhler sırayla kürsüye çıkıp vaaz verirdi. Bu sırada cemaate şerbet ve buhur dağıtılırdı. Vaazlar bitince mevlidhânlar mevlid okumaya başlarlar, ikinci mevlidhânlar 'Geldi bir ak kuş kanadıyla revân/Arkamı sığadı kuvvetle hemân' beytini okuyunca cemaat ayağa kalkardı. 📌 Sadrazam, Mekke şerifinin nâmesi (mektup) ile emirülhacın mektubunu müjdecibaşıdan alıp, reisülküttap eliyle padişaha gönderirdi. Reisülküttap, mektubu padişahın huzurunda yüksek sesle okuyup, tekrar eski yerine dönerdi. Haremeyn nâzırı olan Dârüssaâde ağasına samur kürk, reîsülküttâb ile müjdecibaşıya hilat giydirilirdi. *Hilat: Halife ve hükümdarlar tarafından verilen şeref elbisesi. Medine'den padişaha gönderilen hurma, sadrazamdan başlamak üzere devlet ricâline ikram edilirdi. 📌 Sadrazam, birkaç hurma alıp bir ikisini şeyhülislâma verirdi. Kalan ise vezirlere ve diğer devlet erkânına dağıttırırdı. Bu iş tamamlandıktan sonra peşkir ağasına bir miktar bahşiş verilirdi. 📌 Üçüncü mevlidhân da kürsüye çıkınca, sadrazam, şeyhülislam, vezir ve ulemânın önlerine şeker dolu tabaklar koyulurdu. Mevlid bittikten sonra tabaklar kaldırılır, padişah saraya dönerdi. Bunun arkasından cemaat de önlerine bırakılan şekerleri alarak dağılırdı. 📌 Tören tamamlandığında ise sadrazam ve yüksek rütbeli devlet ricâli camiden çıkıp atlarında binerdi. Ardından abdest çeşmelerinin önündeki alanda padişahı selâmlamak üzere beklerlerdi. 📌 Padişah camiden çıktıktan sonra at üstünde bekleyenler tarafından selamlanır çavuşlarının alkışlarıyla uğurlanırdı. Ardından alayla beraber geldiği yoldan saraya geri dönerdi. 📌 Sadrazam, şeyhülislam ve diğer büyük devlet büyükleri kendi maiyetleriyle küçük törenlerle konaklarına dönerdi. 📌 Mevlid merasimleri, Mekke-i Mükerreme'de de muntazaman icra edilirdi. Peygamber Efendimizin dünyayı teşrif buyurdukları ev ziyaret edilerek, sokaklar kandiller ve sancaklarla donatılırdı. Halka helva ve şerbetler ikram edilir, Mevlid Kandili neşe ve heyecanla kutlanırdı.

Osmanlı'nın kadim geleneği: Mevlid alayları

İLK MEVLİD TÖRENLERİ