Bir seyyahın kaleminden Osmanlı hazinesine dair bilinmeyenler

Paris'te harita tüccarı olan babasının dükkânında enteresan hikâyeler dinleyerek büyüyen Jean Baptiste Tavernier, uzun hayatının en büyük bölümünü dünyayı gezmekle geçirir. Daha 22 yaşındayken Fransa, Polonya, Macaristan, İngiltere, Almanya, İsviçre ve İtalya'yı gezmiş olan seyyah, sıranın Doğu'ya geldiğine karar verir. Doğu'nun kapılarını aralamaya bir liman şehri olan İstanbul'dan başlar. Buradan bir kervanla Anadolu'ya geçerek Safevi topraklarına gider. Orada ticaret yapıp epeyce zengin olduktan sonra geri döner. Ancak gezileri bu seyahatle sınırlı kalmaz. 1638-1663 yılları arasında Doğu'ya beş yolculuk daha yapar. Döndüğünde Paris'te evlense de yerinde duramaz. 1663 yılında yaptığı bu seyahatinde, İsfahan'a kadar gider. Dönüşünü yine bir kervanla ilk yolculuğundaki gibi Erzurum ve Tokat üzerinden İstanbul'a yapar. Böylece 37 yıl önce İstanbul'da başladığı Doğu seyahatine yine İstanbul'da son verir. Paris'e tekrar döndüğünde hatıralarını basmaya karar verir. Tavernier'nin altı Doğu yolculuğunun hikâyesi iki cilt halinde yayımlanır ve 1682'ye kadar dört baskı yapar. 1685'te Fransa'da Protestanlığın yasak edilişi Tavernier'yi yeniden yollara düşürür. Yerleşmiş olduğu İsviçre'den 1687'de, 82 yaşındayken, Rusya üzerinden İran yolculuğuna çıkar; ancak Moskova'da hastalanarak ölür. Neredeyse bütün dünyayı gezen Tavernier, Nouvelle relation de l'interieur du serrail du grand seigneur ismiyle yayınladığı ilk kitabını İstanbul'a ayırır. Çünkü yaşadığı dönemde Batılı okuyucuların en çok ilgilendiği ve merak ettiği konu, gizemli Osmanlı sultanının sarayında nasıl bir hayat olduğudur. Kitabına aldığı bilgiler daha çok Osmanlı saray ve devlet düzenine, sarayda bulunan çeşitli vazifelere ve onların vazifelerine yöneliktir. Saraya ait bu bilgileri, orada elli yıldan fazla içoğlanlığı yapıp hazinedarbaşılığa kadar yükseldikten sonra gözden düşerek Bursa'ya sürgün edildiğini, oradan Hindistan'a kaçtığını söyleyen Sicilyalı bir devşirmeden ve yine sarayda 15 yıl içoğlanı olan bir Parisliden dinlediklerine dayanarak kaleme almıştır. Jean Baptiste Tavernier, kaleme aldığı anılarında şu sözlere yer verir: 'Hazinenin dördüncü odasında, padişahın gizli hazine ya da iç hazineye (Hazine-i Hassa) girme olanağı veren, demir levhalar ve çubuklarla sağlamlaştırılmış bir kapı var. Bu kapı yalnızca padişah oraya girmek istediğinde açılıyor ve ancak sadrazam, zamanı geldiğini ve büyük miktarda paranın içeriye konulması gerektiğini haber verdiğinde buraya gidiliyor. Önce, meşalelerin ışığında on-on iki basamak iniliyor; daha sonra yedi-sekiz adım yürünüyor ve tıpkı ilk kapı gibi demir levhalarla donatılmış, çok daha küçük olan ve ancak eğilerek geçilebilen ikinci bir kapıya ulaşılıyor. Kapı açılıp bir gişenin altından geçer gibi geçilince, büyük bir tonozun altına ulaşılıyor. Burada, biraz önce ayrıldığımız odadakilerle aynı büyüklükte birçok sandığın sıra sıra dizildiği görülüyor. Altın dolu torbalar iç hazineye şöyle konur: Saraya giren bütün altın ve gümüş sikkeler önce hazine odasına götürülür ve hazırlanmış özel sandıklara ayrı ayrı yerleştirilir. İki yüz keseyi (on sekiz bin lira eder) dolduracak kadar altın varsa, sadrazam hemen padişaha haber verir; padişah da bunların iç hazineye taşıtılması için bir gün belirler. Günü geldiğinde, Türklerin en saygın kişilerinden hazinedarbaşı solda, silahdarağa sağda, padişahı koltuklayarak hazine odasına götürürler. Burada, el pençe divan durup odanın kenarlarına tek sıra halinde dizilmiş altmış içoğlanı padişahı bekler. Padişah önünde beyaz balmumundan şamdanlarla odaya girip iç hazinenin birinci kapısını açtırır. İçoğlanları ikişerli nizamda yürüyerek tonoz altındaki bölüme kadar padişahı izler. İpek kordonla bağlanmış torbalar buraya getirilir. Düğümün üstüne bir parça yumuşak, kırmızı balmumu konur ve padişah bu mumun üstüne mührünü basar. Padişahın mührü, tahttaki padişahın adıyla birlikte daha önce belirttiğim sözleri içeren, altın bir yüzük biçimindedir. Daha sonra, torbalar ikişer asma kilit vurulmuş sandıklara yerleştirilir. Tonoz altındaki odadan çıkmadan önce hazinedarbaşı padişaha övgüler düzer: 'Saadetlü padişahım ümiddür ki bu bendeleriniz üzre ihsan-ı şerifinuzü izhar idesiz.' Başka bir deyişle, 'Padişahım biz kullarınızdan ihsanlarınızı esirgemeyeceğinizi umuyoruz.' Padişah o gün keyfi yerinde ise kendisine eşlik edenlere yirmi otuz kese dağıtılmasını buyurur. Padişah hazineye geldiğinde, sadrazama ve saray ricaline değerli taşların ve koşum takımlarının bulunduğu hazine odasına girme izni verilir, ama daha ileriye, iç hazineye gidemezler. Padişah dördüncü odada, tonozlu bölümün çıkışında bekler.

Bir seyyahın kaleminden Osmanlı hazinesine dair bilinmeyenler

HAYATININ BÜYÜK BÖLÜMÜNDE DÜNYAYI GEZDİ