İslam biliminin Avrupa’ya aktarımı nasıl son buldu?

Bu süreçte geçmişten ve farklı kültürlerden miras alınan bilgi, tecrübe, teori ve teknolojiler, kullanılmaya ve geliştirilmeye devam etti. Ayrıca yeni buluşlar ve yeni bilgi alanlarının oluşturulmasıyla bilim dallarının ilgi alanları genişletildi ve önemli bir seviyeye ulaştı. İslam uygarlığının 'altın çağı' olarak adlandırılan 7 ila 17'inci yüzyıllar arası, farklı kültürden birçok âlim yeni buluşlara imza attı ve dünyayı değiştirecek buluşlar gerçekleştirildi. İspanya'dan Kuzey Afrika'ya, Orta Doğu'dan Endonezya ve Çin'e kadar üç kıtaya yayılmış olan İslam uygarlığı, astronomi, matematik, tıp, teknoloji, mimarlık, felsefe, eczacılık, kimya, fizik gibi daha birçok dalın ilerlemesini sağladı. Bu buluşlar daha sonra Müslümanlar aracılığıyla pek çok farklı yolla dünyaya ulaştı. İber Yarımadası, 20 yıl içerisinde büyük bir bölümü Arap egemenliğine girdi. Orada âlimler tarafından sonraki 150 yıl boyunca sürdürülen bilimler, İslam dünyasının merkezinde sürdürülenlerin büyük ölçüde aynısıydı. İslam uygarlığında gelişen bilim Avrupa'ya nasıl ulaştı? Bu konuda, 999 yılında II. Silvester lakabıyla papa seçilen Aurillaclı Gerbert, öncü rol oynadı. O yıllarda Arap rakamlarının Latin alfabesindeki karşılığı verilmeye başlandı. Usturlaplar ile ilgili eserlerin Latince çevirileri gerçekleştirildi. Harizmi ve Fergani'nin eserlerinin doğrudan Latince tercümeleri yapıldı; hatta bu eserleri tercüme eden Avrupalılar, bu eserleri kendi risaleleri olarak sundular. Bilim İslam coğrafyasından Avrupa'ya ulaşma yolculuğunda önemli ikinci güzergâh Güney İtalya üzerinden gerçekleşti. Bu yolculuk İspanya, Fransa ve İngiltere üzerinden devam etti. Kuzey Afrika'da yoğun bir şekilde geliştirilen tıp bilimi, İslam idaresi döneminde Sicilya'ya, Sicilya'dan da Kıta Avrupa'sına sıçradı. Bilimin Avrupa'ya uzanmasında üçüncü yol ise Bizans aracılığıyla gerçekleşti. Bilim, İslam dünyasının merkezinden ve doğusundan Bizans'a oradan da Avrupa'ya uzandı. Arapça ve Farsça eserler Bizans Yunancasına tercüme edildi. Bu anlamda 16. ve 17. yüzyıl, az sayıdaki istisnaların yanı sıra bilim dünyasında gerçek bir duraklamanın yaşandığı dönem oldu. Bilimlerin gelişiminde kaynaklara gösterilen saygı, hassasiyetle alıntılama, bilimsel terminolojiler yaratma ve olanı genişletme çabası, teori ile pratik arasındaki denge, İslam uygarlığında bilginliğin karakteristik özelliklerindendi. İslam uygarlığı hakkında 20 ilginç bilgi Avrupa'nın İslam bilimi ile ilgili eserleri tercüme etme ve özümseme akımı, 10. yüzyıl itibariyle başladı ve 5 asır boyunca sürdü. Ortaya yeni fikirler ve bilimsel çalışmalar koyabilmeleri ise 16. yüzyıl itibariyle gerçekleşti ve 100 yıl sonra bilimler tarihinde önderlik rolünü üstlenmeye başladı. İslam bilim tarihçisi Prof. Dr. Fuat Sezgin, İslam biliminin gelişim evreleri şu şekilde tespit etti: 📌 İslam'ın erken döneminde Müslümanlar, manevî uyanışın etkisiyle bilgiyi öğrenmeye ve aramaya susamış haldeydiler. 📌 İslam dini, bu anlamda bilimleri engellemediği gibi teşvik ediyordu. 📌 Emevi, Abbasi hanedanları bilimin gelişmesini desteklediler. 📌 Müslümanlar fethettikleri yerlerde, diğer dinlerin kültür taşıyıcılarına karşı iyi davrandılar ve değer verdiler. 📌 İslam uygarlığında öğrenci-öğretmen ilişkisi oldukça verimliydi. Öğrenciler kitapların yanı sıra hocalardan da güvenilir bilgiye ulaşıyordu. 📌 Doğa bilimleri ve felsefe, filoloji ve edebiyat başlangıçtan itibaren dini değil, dünyevi bir anlayışla yapıldı ve sürdürüldü. Bu nedenle sadece din adamlarına değil; herkese açıktı. 📌 Arap yazısının karakteri, Arapçanın kolay ve hızlı yazılmasına imkân tanıyordu ve böylelikle kitaplar çok geniş bir yayılma alanı bulabildi. 📌 Hızlı şekilde gelişen filoloji, yabancı dillerle ilişkiler için sağlam bir temel sağladı. 📌 Yabancı terminolojilerin alınması, bilimsel kesinlik için bakış açısını keskinleştirdi, kendine özgü Arapça terminolojinin ve bilimsel dilin oluşmasını sağladı. 📌 Yazılı aktarım, önce papirüslerle sonra ise kâğıdın üretimini sağlayan imalathanelerin kurulmasıyla ciddi biçimde desteklendi. 📌 10. yüzyılda iyi ve uzun süre kalıcı mürekkebin geliştirilmesi, yazıların solmadan uzun süre kalıcılığını sağladı. Avrupalıların Müslüman Doğu'ya gerçekleştirdiği Haçlı Seferleri, bazen yenilgi bazen zaferle sonuçlandı. Ancak Avrupalılar gerçek anlamda hep kazanan ve kârlı duruma geçen taraf oldu. Zira bu savaşlar sadece İslam dünyasını ekonomik açıdan zayıflatmakla kalmıyor, aynı zamanda bilimsel ilerlemenin akışını da zedeliyordu. İslam uygarlığında gerçekleştirilen teknolojik buluşlar O dönemde Müslümanlar hem teknikte hem de bilimlerde işgalcilerden çok daha ileri bir seviyede bulunuyorlardı. İşgalciler burada karşılaştıkları seviyede, eşdeğer herhangi yeni bir şey verebilecek durumda değillerdi. Öte yandan doğu bölgeleri de Moğol saldırıları nedeniyle büyük bir istila altındaydı. Birçok yerel kültür ve bilim merkezi tahrip edilmişti. Osmanlı, eğitim ve bilime özen göstermeye devam etti ve burada 16. yüzyılın bitimine kadar bilimsel anlamda gelişmeler sürdürüldü. 1492 yılında Granada'nın Hristiyanların eline geçmesiyle İber Yarımadası, Müslümanların elinden çıkmış; burada gerçekleştirilen büyük başarılar ve bilim merkezleri, Batı dünyasına ait hale gelmişti. İstanbul'un fethi Hristiyan dünyasında nasıl karşılandı? Osmanlı, Safeviler ve Moğol-İslam İmparatorluğu o dönemde önemli bir politik ve ekonomik güce sahiplerdi; bu üç büyük İslam devletinde bilimler yüksek seviyede ilerlemişti. Ancak Amerika'nın keşfi ve Portekizlerin Hint Okyanusu'ndaki faaliyetleri, İslam dünyasının merkezi gücünü sarsan etkenlerden oldu. Kendi döneminde bilimde önder olan bir kültür dünyası yerini, mücadelelere bıraktı. Avrupalıların sahip oldukları avantaj, kitap basım tekniğinin 15. yüzyılda gelişimiyle daha da büyüdü. Teknik çizimleri baskı ürünü olarak çoğaltılabilme imkânına sahip olmalarıyla, Avrupa'da makine üretimi ve endüstriyel gelişim uygun koşullara kavuştu. İslam dünyasında teknik kitapların el yazmalarındaki resimlerin yerleri ise çoğu sefer uygun kişiler tarafından yerine getirilmesi amacıyla boş bırakılmıştı. Fuat Sezgin'e göre kitap basım tekniği erken dönemde alınsaydı, İslam dünyasında bilimsel gelişmeler devam edebilirdi. Derlenmiştir. Prof. Dr. Fuat Sezgin, İslam'da Bilim ve Teknik, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları No: 14. 3. Baskı. Ankara, 2015. ------------------------------------------------------------------------------ ** Fikriyat.com'un ürettiği özel içeriklere ulaşmak için tıklayınız: https://www.fikriyat.com/fikriyat-ozel ***Podcast kayıtlarıyla İslam'dan fıkha, edebiyata, tarihe dair bilgiler içeren programları dinleyebilir ve güncel olayların tarihte yer alan örnekleriyle, edebiyattan sanata dair birçok içeriği de takip edebilirsiniz: https://www.fikriyat.com/podcast ***Dijital medyanın tüm mecralarında yer alan Fikriyat.com sosyal medyada da aktif olarak faaliyet gösteriyor: TWITTER: https://twitter.com/fikriyatcom INSTAGRAM: https://www.instagram.com/fikriyat/ FACEBOOK: https://www.facebook.com/fikriyat/ PODCAST'LER: https://www.fikriyat.com/podcast MOBİL UYGULAMASI https://play.google.com/store/apps/details?id=com.turkuvaz.fikriyat Ayrıntılı bilgi: https://www.fikriyat.com/kultur-sanat/2020/07/10/dijital-medyaya-yeni-bir-soluk-getiren-mecralar-fikriyatcom-ve-vav-radyo

İslam biliminin Avrupa’ya aktarımı nasıl son buldu?

İSLAM BİLİMİ FARKLI KÜLTÜRLERDEN BESLENDİ