24 yıldır kapanmayan yara: Srebrenitsa ve mavi kelebekler

'Savaşta büyük zulme uğradınız. Ratko Mladic komutasındaki Sırp birlikler, 11 Temmuz 1995'te Hollandalı Birleşmiş Milletler (BM) askerlerinin koruması altındaki 'güvenli bölge' Srebrenitsa'ya girdi. Lahey'deki Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesinin (ICTY) aralarında Srebrenitsa soykırımının da bulunduğu birçok suçtan müebbet hapse mahkûm ettiği Mladic'in 11 Temmuz 1995'te yaptığı açıklama, sonraki birkaç günde olacakların habercisiydi. Mladic, Sırp Bayramı arifesinde şehri Sırp milletine hediye ettiklerini kaydederek, 'Nihayet bu topraklarda Türklerden (bölge Müslümanları için kullanılan ifade) intikam alma zamanı geldi' ifadelerini kullanmıştı. Sırplar, Srebrenitsa düştükten sonra en az 8 bin 372 Boşnak sivili katletti, çok sayıda kadın ve çocuk evlerinden sürüldü. Srebrenitsa'nın düşmesinin ardından bu şehirde yaşayan Müslüman halkın bir kısmı, bugünkü şehitliğin tam karşısında bulunan eski akümülatör fabrikasında konuşlanan Hollanda askerlerine sığınırken, bir kısmı da orman yolundan Boşnak askerlerin kontrolündeki bölgeye ulaşmayı denedi. Orman yolunu seçenlerin de Hollandalı askerlere sığınanların da kaderi aynı oldu. Yaşanan büyük katliamlar nedeniyle halk arasında 'ölüm yolu' olarak da anılan orman yolunu tercih eden binlerce Boşnak, Sırp askerlerin kurduğu pusularda yaşamını yitirdi. Hollandalı askerlere sığınanlar da eski akümülatör fabrikasındaki ilk gecenin ardından başlarına gelecekleri anladı. İlk gece fabrikaya giren Sırp askerler Boşnakların kimlik kontrolünü yapıp keyiflerine göre bazılarını götürürken, eşlerinden ya da oğullarından ayrılan kadınların çığlıkları olacakların habercisiydi. Ertesi gün Hollandalı askerlerin birkaç metre ilerisinde, kampın hemen dışında bekleyen Sırp askerler, kadın ve çocukları otobüslere bindirirken erkekleri hemen orada ailelerinden ayırdı. Ailelerinden ayrılan erkekler, daha sonra katledilip farklı toplu mezarlara gömüldü. Kadın ve çocuklar ise yıllardır yaşadıkları evlerinden sürgün edildi. Bosna Hersek'in merhum devlet başkanı Aliya İzzetbegoviç, Türkiye'ye kaleme aldığı mektupta katliamı ve bu toplu mezarları nasıl bulduklarını şu sözlerle anlatmıştı: 'Önce, hepsini sıraya dizip tek tek öldürmeye başlamışlar. Elinize kazma kürek verildiğini, bir çukur kazdırıldığını, sonra kafanıza bir kurşun sıkıldığını düşünün.' 'Biraz zaman geçince işin çok uzun süreceğini anlıyorlar. Bu kez yirmili, otuzlu, kırklı gruplar hâlinde daha büyük çukurlar kazdırıyorlar. Vatandaşlarımızı bu kuyuların içine atıp üstlerine kurşun yağdırıyorlar. Bu kez de çok fazla mermi harcandığını anlayıp başka bir yola başvuruyorlar. Çukurlara doldurulan kardeşlerimizin üstüne bomba atıp onları paramparça ediyorlar.' 'Onların mezarını biz bulmadık. Kelebekler buldu. Mavi kelebekler. Sadece toplu mezarların olduğu yerde biten bir çeşit bitkiyle beslendikleri için bazı bölgelere kümelendiklerini anladık. Nerede mavi kelebek gördüysek orayı kazdık.' Srebrenitsalı Boşnak sivillerin o dönem 'tutunacak dal' olarak gördüğü Hollandalı BM askerlerinin rolü, aradan 24 yıl geçmesine rağmen bugün de tartışılıyor. Şehrin Sırp güçlerince işgal edilmesinin ardından çekilen ve kamuoyunun da aşina olduğu görüntülerde, Hollandalı BM askerlerinin komutanı Thom Karremans'ın 11 Temmuz 1995'te görüştüğü Mladic karşısında el pençe durması gözden kaçmıyor. Şehre giren Sırp askerlerine ateş açılması nedeniyle Karremans'ın adeta ifadesini alan Mladic'in, görüntülerin sonunda ise Karremans'a içki ısmarlaması ve ikilinin birlikte kadeh kaldırması dikkati çekiyor. Hollandalı askerlerin Srebrenitsa'dan uğurlanması öncesinde de Sırp komutanın Karremans ve ailesine çeşitli hediyeler vermesi de bir başka detay olarak göze çarpıyor. Görüntülere rağmen Karremans hiçbir zaman yargılanmadı. Hollanda devleti ise Srebrenitsa'daki katliamdan 'kısmen' suçlu bulundu. Kurban yakınlarınca 2007'de açılan davada, Lahey Bölge Mahkemesi, Srebrenitsa'nın işgali sırasında BM bünyesinde görevli Hollandalı askerlere sığınan 300 Boşnak sivilin Sırp askerlerine teslim edilmesinden dolayı Hollanda'yı suçlu buldu. Mahkeme, 'Hollandalı askerlerin, Sırplara teslim edilen 300 kişinin öldürüleceğini öngörmesi gerektiğini' ifade etti. Hollanda'nın Lahey kentideki Uluslararası Adalet Divanı, 2007'deki kararında, ICTY'den gelen kanıtlar doğrultusunda, Srebrenitsa ve civarında yaşananları 'soykırım' olarak nitelendirdi. Sırp komutan Ratko Mladic, ICTY'de geçen kasım ayında sonuca bağlanan davada, aralarında Srebrenitsa Soykırımının da bulunduğu birçok suçtan müebbet hapse mahkûm edildi. Aynı mahkeme, 2016'da sonuca bağladığı davada, Bosnalı Sırpların eski lideri Radovan Karadzic'e Srebrenitsa soykırımı dâhil 10 ayrı suçtan 40 yıl hapis cezası verdi. Mahkeme ayrıca, Srebrenitsa soykırımındaki suçları nedeniyle eski Sırp General Radislav Krstic'i 35 yıl, Vidoje Blagojevic'i 15 yıl, Vujadin Popovic ve Ljubisa Beara'yı ömür boyu, Drago Nikolic'i 35 yıl, Ljubomir Borovcanin'i 17 yıl, Vinko Pandurevic'i 13 yıl, Radivoje Miletic'i 19 yıl, Milan Gvero'yu 5 yıl hapse mahkûm etti. Bosna Hersek Mahkemesinde görülen davada ise 13 Temmuz 1995'te bine yakın Boşnak sivilin öldürülmesiyle suçlanan Milorad Trbic, 30 yıl hapse mahkûm edildi. Farklı mahkemelerde görülen Srebrenitsa davalarında bugüne kadar 45 Sırp, toplam 699 yıl hapis cezası aldı. Eski Sırbistan Devlet Başkanı Slobodan Milosevic de Srebrenitsa'daki soykırımla suçlanmış ancak ICTY'deki yargılanması devam ederken tutuklu bulunduğu cezaevinde yaşamını yitirmişti. Bosna Savaşı'nda Birleşmiş Milletler'in (BM) güvenli bölge ilan ettiği Srebrenitsa'da sivilleri korumakla yükümlü olmalarına rağmen katliamcı Sırp askerlerine kapıyı açan Hollandalı taburun komutanlarından Ludy de Vos, soykırımdan 24 yıl sonra itirafta bulundu. Srebrenitsa'da görev yaptığı dönemde yaşananları 'insanlık tarihinin en büyük başarısızlığı' olarak nitelendirdi. Srebrenitsa'daki son günlerinde olayların değişik bir hal almaya başladığını fark ettiğini söyleyen De Vos, 'Yakınlarda bulunan Sırp birlikleri gitgide güçleniyor ve kötü bir şeyler olacağı hissine kapılmamıza neden oluyordu' diye konuştu. Hollandalı komutan, Srebrenitsa'da son ana kadar kalamamanın pişmanlığını yaşadığını vurgulayarak, 'Srebrenitsa benim için anılarla dolu bir yer. Yıllar sonra buraya dönmek zor. Burada yaşananlar yalnızca Srebrenitsa'da görev yapan Hollandalı askerleri değil, bu topraklara adım atmamış Hollandalı askerleri de etkiledi' şeklinde konuştu. 'Ben Avrupa'ya giderken kafam önümde eğik gitmiyorum. Çünkü çocuk, kadın ve ihtiyar öldürmedik. Çünkü hiçbir kutsal yere saldırmadık. Oysa onlar bunların tamamını yaptılar. Hem de Batı'nın gözü önünde, Batı medeniyeti adına!' Aliya İzzetbegoviç

24 yıldır kapanmayan yara: Srebrenitsa ve mavi kelebekler

'UNUTULAN SOYKIRIM TEKRARLANIR!'