Türkiye ve Rusya Ayvazovski’nin tablolarında buluştu

IVAN KONSTANTİNOVİCH AİVAZOVSKY: ERMENİ ASILLI RUS AKADEMİK KLASİK VE ROMANTİK RESSAM Küçük yaşlardan itibaren resme ilgi göstermiş olup 1887 tarihli bir resminde kendisini küçük bir çocuk olarak Feodosiya'ya hâkim bir yükseklikten şehri resmederken tasvir etmiştir. Resmin üzerinde '1825'te Aivaz' yazmaktadır. Hayatının çok erken bir döneminde, henüz 8 yaşında resme duyduğu ilgiyi ortaya koyan bu resim, aynı zamanda Feodosiya'nın onun üzerinde bıraktığı etkinin de güzel bir ifadesidir. Feodosiya, tarihi ve coğrafi özellikleriyle Aivazovsky'nin sanatçı kişiliğinin gelişmesine önemli ölçüde etki etmiştir. On dokuzuncu yüzyılın Rus İmparatorluğu topraklarında Akdeniz iklimine yakın olan bölgede bulunmaktadır. Ivan Konstantinovich Aivazovsky'nin yetiştiği şehir; Tatarlar, Türkler, Ermeniler, Ruslar, Yahudiler ve Arapların iç içe yaşadığı bir şehirdi. Dolayısıyla Aivazovsky, günlük hayatta farklı kültür ve dillere aşina olmuştu. Feodosiya; şehrin toplumsal yapısına, mimarisine ve yaşayışına yansıyan kozmopolit yapısı dışında, bir deniz şehri olmasıyla da Aivazovsky'nin üzerinde derin izler bırakmıştır. Çocukluk döneminden itibaren Aivazovsky burada, kimi zaman süt liman kimi zaman fırtınalı, gün doğarken ve gün batarken, denizin tüm değişen hallerini gözlemleyebilme fırsatına erişmiştir. AYVAZOVSKİ'NİN ST. PETERSBURG YOLCULUĞU Resimleri şehrin yöneticisi Kaznaachev'e gösterilmiş, Kaznaachev, Aivazovsky'e destek vermiş ve görevi gereği Kırım'ın daha büyük bir şehri olan Simferepol'e taşınırken onu da yanında götürmüştür. Burada, St. Petersburg'la bağlantıları olan zengin ve asil Naryshkin ailesinden Natalia Feodorovna Naryshkin, onun resimlerini beğenerek St.Petersburg İmparatorluk Akademisi'ndeki ressam arkadaşı Tonci'ye yollamıştır. Bunun sonucunda Aivazovsky altı yıllık bir burs kazanmış ve 1833'te 15 yaşındayken St. Petersburg'a, ülkenin başkentine gitmiştir. İMPARATORLUK AKADEMİSİ Ülkenin sadece siyasi değil, kültürel başkentidir St. Petersburg. Uzun zamandır Katolik Batı'dan farklı çizgide bir kültürel gelişim süreci içerisinde olan Rusya, 18. yüzyılda batıdaki gelişmeleri yakinen takip etmeye başlamış ve bu yüzyılda Fransa, İtalya ve Almanya'dan pek çok sanatçı, Rus sarayının siparişlerine yanıt vermek üzere St.Petersburg'a gelmiştir. Onların sanatsal üretimleri ve uzmanlıklarıyla sağladıkları katkılara istinaden, 1757'de İmparatorluk Akademisi kurulmuştur. Okul resmi ve akademik tarzda bir eğitim veren kurum, 19. yy. başlarında St. Petersburg'un merkezinde bulunduğu bu kültürel değişim süreci resim alanında ilk meyvelerini vermeye başlamıştır. Pek çok Rus ressam yetişmekte ve St. Petersburg'un sanat ortamına dâhil olmaktadır. Aivazovsky'nin akademide devam ettiği manzara sınıfının başında bulunan Vorobiov, atmosfer koşulları üzerinde duran ve açık hava resmini savunan bir ressam olmuştur. Sanat yaşamı boyunca eserlerinde atmosfer koşulları ile oldukça çok ilgilenen Aivazovsky'nin, hocasından etkilenmiş olduğu, en azından var olan ilgilerinin hocasının yaklaşımıyla örtüştüğü eserlerinden de gözlenebilmektedir. Öğrenciyken Akademi Başkanı Olenin'in tavsiyesi üzerine akademide açılacak sergi için deniz ve atmosfer koşullarını konu alan 'Deniz Üzerinde Hava Çalışması' adlı resmi yapması, kariyerinin başında olan bu ressamın sanatsal çizgisinin şekillenmeye başladığını ortaya koymaktadır. Resim, akademi sergisinde yer almış ve büyük bir başarı göstererek gümüş madalya kazanmıştır. Bu başarı, Aivazovsky'nin İmparator I. Nicholas'ın takdirini kazanmasına ve onunla tanışmasına olanak sağlamış; imparator, Baltık Donanması ile Finlandiya Körfezi'ne deneme seferi yapacak olan oğlu Grandük Konstantin Nikolaievich'e eşlik etmesini istemiştir. Bu deneyim, Aivazovsky'nin deniz üzerindeki yaşantıyı ilk elden görmesi ve imparatorluk donanması ile hayatı boyunca sürecek olan yakın ilişkinin başlangıcı olması açısından önemlidir. SERGİDE ÜNLÜ RUS ŞAİR PUSHKİN'LE TANIŞMA FIRSATI Ivan Konstantinovich Aivazovsky, 1836'da açılan akademi sergisine yedi resimle katılmıştır. Bunlardan birisi üç yıldır görmediği Feodosiya şehrini betimlemektedir. Aivazovsky, resimlerini doğrudan doğadan çalışarak üretmemektedir. Yaptığı ön çizimlerden ve hafızasından yararlanmaktadır. Aivazovsky, bu sergide ünlü Rus şair Pushkin'le tanışma fırsatını da bulur. Pushkin ve onun şiirleri Aivazovsky'i etkileyen diğer unsurlardan biridir. 1837 yılında, deniz manzarası resmindeki dikkat çekici başarısından dolayı altın madalya ile ödüllendirilen Aivazovsky, akademiden mezun olmuş ve Rusya'nın deniz görünümlerini resmetmek üzere iki yaz için Kırım'a yollanmıştır. İTALYA SEYEHATİ VE GOGOL İLE BİRLİKTE BİR YOLCULUK Ivan Konstantinovich Aivazovsky, Kırım'ın güney sahillerine yaptığı gezi dışında, Karadeniz donanmasının askeri seferlerine katılmış ve iki yıl içerisinde gerçekleştirdiği çalışmaları akademiye sunup ardından 1840'ta İtalya'ya gitmiştir. Rönesans'ın doğduğu topraklarda çeşitli yerleri ziyaret etmiş, burada tanıştığı ünlü Rus yazar Gogol ile birlikte yolculuk etme fırsatı bulmuştur. Ayrıca, Roma'da İngiliz romantik ressam Turner'la tanışmış ve ünlü ressam onun resimlerinden etkilenerek onun hakkında 'Sizin sanatınız yüksek ve güçlü; çünkü siz dehadan ilham alıyorsunuz' diye yazmıştır. ONU DÜNYADA EN FAZLA ETKİLEYEN ŞEHİR İSTANBUL OLMUŞTUR 1892'de Batı resim sanatının iki önemli merkezi, İngiltere ve Hollanda'yı ziyaret etmiş ve bu ülkelerdeki deniz resmi geleneğini incelemiştir, kendisi de deniz konusu üzerine çalışmıştır. Aynı yılın Paris sergisine katılan tek Rus sanatçı olarak, sanat çevrelerinden büyük övgüler almıştır. Paris'e yerleşip Fransız vatandaşlığına geçeceği dedikoduları üzerine, 1844 yılında St.Petersburg'a geri dönmüştür. Burada büyük bir coşkuyla karşılanmıştır. Bu süreçte, donanma ile ilişkileri resmiyet kazanmış ve Rusya'da denizciliğin tarihine ve genel olarak donanmaya adanmış bir seri resim yapmakla görevlendirilmiştir. İngiltere'den İtalya'ya, Hollanda'dan Portekiz'e Avrupa'nın pek çok ülkesini, Mısır'ı (1869) ve ABD'yi gezmiş, buralardan çeşitli birikimler edinmiş ve ününü dünyanın her köşesine yaymıştır. Ama onu dünyada en fazla etkileyen şehir İstanbul olmuştur. Aivazovsky, 1845 yılında, Grandük Konstantin Nikolaievich ile birlikte Anadolu, Ege Adaları ve Doğu Akdeniz'e yapılan bir geziye katılmıştır. Gezinin durakları arasında İstanbul ve Truva da vardır. Geziden hemen sonra 1846'da Feodosiya'da düzenlediği sergi ile ilgili belgelerden birinde şu satırlar yer almaktadır: 'Üç küçük manzaradan en çok Truva'yı beğendim. Onda bir tür hüzünlü şiirsellik var ki herşeyden önce bunu ifade etmek istiyorum.' İstanbul'a ilk ziyaretini içeren bu gezinin ardından, 1846'da Karadeniz donanmasıyla bazı manevralara katılmıştır. Bu dönemde doğduğu şehir olan Feodosiya'ya yerleşmiştir. Sanatçı doğduğu şehre hayatı boyunca bağlı kalmış ve sarayla olan bağlantılarını da kullanarak Feodosiya'ya bir liman, tren yolu ve arkeoloji müzesi gibi çok sayıda katkıda bulunmuştur. Şehrin merkezi kişiliği ve adeta gayrı-resmi yöneticisi olmuştur. Bu arada St. Petersburg ve sarayla ilişkilerini hiçbir zaman koparmamış, hatta imparatorluk ailesini kendi evinde ağırlamıştır. İSTANBUL'A TOPLAM SEKİZ DEFA GELDİ 1845 yılında ilk defa geldiği İstanbul'da, aynı zamanda kendisi de bir ressam olan Sultan Abdülmecit tarafından Beylerbeyi Sarayı'nda kabul edildi. 1845-1890 yılları arasında İstanbul'a toplamda sekiz defa geldi. 1874'te yaptığı ziyarette Mimarbaşı Sarkis Balyan'ın Kuruçeşme Adası'nda (Galatasaray Adası) misafir olarak kaldı. Sultan Abdülaziz'in Dolmabahçe Sarayı için sipariş ettiği tabloları burada hazırladı. 1890 yılında, son ziyaretinde Sultan II. Abdülhamid'e iki tablo hediye etti. Abdülmecit, Abdülaziz ve II. Abdülhamit kendisini himayelerine alarak kendisine Saray Ressamı ünvanını bahşetmişlerdir. Türkiye'de 30 kadar eseri Dolmabahçe Sarayı, Sakıp Sabancı Müzesi , Deniz Müzesi, Askeri Müze, Fener Rum Patrikhanesi ve İstanbul Kumkapı Ermeni Patrikhanesi'nin koleksiyonlarında bulunmaktadır. TÜRKİYE VE RUSYA AYVAZOVSKİ'DE ORTAK PAYDADA BULUŞTU Osmanlı sultanları ve Rus çarlarının takdirini gören Rus resim sanatının dünyaca ünlü ismi İvan Ayvazovski'nin İstanbul üzerine yaptığı tablolardan oluşan koleksiyon sergilendi. Ayvazovski'nin doğumunun 200. yılı anısına ve aynı zamanda St. Petersburg Rus Müzesi'nin açılışının 120. yıl kutlamaları çerçevesinde 'Ayvazovski'nin İstanbul'u' performansı St. Petersburg Rus Müzesi'nde gerçekleştirildi. Cumhurbaşkanlığı himayesinde, Dışişleri Bakanlığı, Yunus Emre Enstitüsü, Lichnost Peterburga Tarih ve Kültür Vakfı, Türk Hava Yolları (THY) ve Türk Telekom'un desteği ile gerçekleşen etkinliğe Rus siyasi, sanat ve iş çevrelerinden geniş katılım oldu. BUGÜNE KADARKİ EN GENİŞ AYVAZOVSKİ KOLEKSİYONU Etkinlikte, Ayvazovski'nin dönemin insanlarını, manzaralarını yansıtan İstanbul üzerine yaptığı resimler, dev perdeye yansıtılarak gösterildi. Bugüne kadarki en geniş Ayvazovski koleksiyonunu günümüz teknolojileri ile buluşturan projenin sunuş konserini dünyaca ünlü besteci-piyanist Anjelika Akbar gerçekleştirdi. Rus ressam İvan Ayvazovski'nin tablolarını müzik diline tercüme ederek 'Ayvazovski Rapsodisi' besteleyen Akbar, konserde seslendirdiği eserinde Ayvazovski'nin seyahatleri sırasında duyduğu Osmanlı müziği, doğduğu Feodosya'dan çocukluğunda öğrendiği Kırım Tatar temalarını, Ermeni kökenli olmasından dolayı Ermeni ve Kafkas tınılarını, eğitim aldığı ve yaşadığı St. Petersburg'da dinlediği Rus müziklerini kullandı. Performansta Rus viyolonsel sanatçısı Danila Popov ve Türkiye'den perküsyon sanatçısı Berkant Çakıcı da Akbar'a eşlik etti. Yaklaşık dört sene süren 'Ayvazovski'nin İstanbul'u' projesi sanatçının İstanbul'a ait tabloları başta olmak üzere Rusya müzeleri ve koleksiyonerlerden toplanan 500'e yakın tablonun görüntüsünden oluşuyor. Genel sanat yönetmenliğini Murat Öneş'in gerçekleştirdiği, 50 dakika içinde yaklaşık 500 Ayvazovski tablosunun izleyicilerin gözü önünden geçtiği canlı performansta, müzik, görsel sanatlar, ortam sesleri tarihi görüntülerle birleşti. Besteci Anjelika Akbar yaptığı konuşmada, bu proje ile izleyicilerin kendilerini Ayvazovski ile birlikte dünya seyahatine çıkmış gibi hissettiğini belirtti. Akbar, 'Bu projenin Rusya'da halka açık bir şekilde birçok sahnede yer almasını kalbimden arzu ediyorum. Rusya ve Türkiye'yi bu duygusal ortak paydada buluşturan Ayvazovski'nin muhteşem tablolarının müzik ile yolculuğu devam etsin.' dedi. Rus Çarlığı döneminde donanmanın resmi olarak ressamlığını yapan ünlü sanatçı İvan Ayvazovski, Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz dönemlerinde sıklıkla İstanbul'a giderek sayısız tablo yaptı. İstanbul'un dünyanın en güzel şehri olduğunu yazdığı anılarında defalarca tekrarlayan Ayvazovski, üç Osmanlı sultanı ve dört Rus çarının özel ilgi ve takdirini gördü.