'Şehzadebaşı Camisi'ne dair az bilinen gerçekler

Şehzadebaşı Camii, İstanbul'da Şehzadebaşı semtinde, Belediye Sarayı'nın çaprazında olup Fatih ve Bayezid külliyelerinin arasında, şehre hâkim bir düzlükte bulunur. Şehzadebaşı Camii, Mimar Sinan'ın mimarbaşı olduktan sonra tasarladığı ilk selatin camisidir. Kanuni Sultan Süleyman'ın, Saruhan Sancak Beyi iken 22 yaşında ölen oğlu Mehmet adına yaptırdığı Şehzadebaşı Camisi, 1543-1548 yılları arasında adını verdiği semtte inşa edildi. Kanuni Sultan Süleyman, Mimar Sinan'dan İstanbul'un merkezini tespit etmesini ve bu noktaya oğlu Şehzade Mehmet için bir cami inşa etmesini istedi. Suriçinde ölçüm yaparak İstanbul'un tam ortasının burası olduğunu tespit eden Mimar Sinan, buraya yeşil sütun koydu. Kanuni döneminde burası tarihi yarımadanın sıfır noktası olarak tespit edilmişti. Şehir nizamı da bu esas üzerinden yürümüştü. İstanbul'un büyük bir imparatorluk merkezi oluşundan itibaren Saraçhane sağ tarafta Haliç'e bağlı, sol tarafta Aksaray Limanı'nın tam kavşak noktasıydı. Buradan itibaren Edirnekapı'ya, Edirnekapı'dan da Sultanahmet'e giden karayolunun da kavşak noktasıydı. O kavşak noktası, Osmanlı şehirciliği içinde sıfır noktası olarak kabul ediliyordu. Mimar Sinan 'çıraklık eserim' dediği Şehzadebaşı Camisi'nde yarım kubbe sorununu ilk kez ele aldı. 4 yarım kubbeli bir yapı oluşturarak Rönesans mimarlarının rüyasını gerçekleştirdi. İlk çift eksenli ve simetrik cami olma özelliğini taşıyan kare planlı caminin üzeri, yarım küre biçiminde büyük bir kubbe ile çevresinde 4 yarım kubbeyle örtülerek inşa edildi. Bütün kubbelerin, 4 büyük fil ayağı üzerine oturduğu camide de Mimar Sinan'ın diğer eserlerinde görülen sadelik ve tezyinat göze çarpar. Şehzadebaşı Camisinin büyük dış avlusu altı kapılı inşa edilirken, cümle kapısı duvarının iki yanındaki ikişer şerefeli çift minaresi, yapının en dikkati çeken bölümleri arasında yer alır. Külliye olarak inşa edilen camide ayrıca imaret, medrese, tabhane ve türbeler bulunuyor. Dengeli tasarımı nedeniyle Osmanlı mimarisin en etkileyici örneklerinden biri olan Şehzadebaşı Camii'nin kitlesi ve avlu bölümleri birbirine eş büyüklüktedir. Caminin ana kubbesi 19 m. çapında ve yerden yüksekliği 37 metredir. Revak kubbelerinin büyüklüğü ve yükseklikleri birbirine eşit, cami planındaki köşe kubbelerle hemen hemen aynı büyüklüktedir. Bu yüzden Şehzade Cami avlusu, Bayezid Cami avlusuyla birlikte Osmanlı mimarisinin en dengeli ve güzel avlularından biridir. Avlunun ve minarelerinin kütleyle bütünlenişi de çok başarılıdır. 1990'lı yıllarda Mimar Sinan'ın 'çıraklık eserim' dediği Şehzadebaşı Camisi'nin zedelenen kemerleri için restorasyon çalışmaları başlatılmıştı. Caminin kemerlerindeki sorun, çok sayıda mimarı bir araya getirse de bir karara bağlamamıştı. Mimarlardan biri incelemeler sırasında caminin kemerlerinde bir oyuk fark etti. Bu oyuktan çıkan cam şişede gizlenmiş mektup bulundu. İncelemeler sonucu mektubun Mimar Sinan tarafından yazıldığı anlaşıldı. Büyük usta mektubunda, 'Bu notu bulduğunuza göre kemerlerden birinin kilit taşı aşındı ve nasıl değiştireceğinizi bilmiyorsunuz' diyordu. 'Bu kemeri oluşturan taşların ömrü yaklaşık 400 senedir. Bu müddet zarfında bu taşlar çürümüş olacağından siz bu kemeri yenilemek isteyeceksiniz. Büyük bir ihtimalle yapı teknikleri de değişeceğinden bu kemeri nasıl yeniden inşa edeceğinizi bilemeyeceksiniz. İşte bu mektubu ben size, bu kemeri nasıl inşa edeceğinizi anlatmak için yazıyorum' diyerek başlıyordu mektup. Daha sonra taşların nasıl onarılacağını şöyle anlatıyordu: 'Her kim bu taş eskidiğinde yenisiyle değiştirmek isterse, eski taşın yerine takılacak yeni kilit taşının iki tarafından yağlı iple taşı bir taraftan sokup öteki taraftan çeksin. Sonra ipin dışarıda kalan kısımlarını kessin.' Koca Sinan böylece çağlar sonrasına ışık tuttu. Camiyi kurtaran bu mektup şu anda Topkapı Sarayı'nda muhafaza ediliyor. Şehzade Külliyesi, Türk mimari tarihinde bir dönüm noktasıdır. Bursa ve Edirne'nin ardından İstanbul'un alınmasıyla birlikte Bizans mimarisinden etkilenen Osmanlı, Fatih Cami'yle birlikte eskiden aldıkları mimariyi aşmaya başlamıştı. Bu alanda neredeyse artık zirveye ulaştığı düşünülürken, Mimar Sinan'ın büyüklüğü devreye girdi. Çünkü Mimar Sinan, ilk kez bu projede, kendine kalan mirası yoğurup yeni bir söylem getirdi. Camiden daha önce inşa edilen Şehzadebaşı Mehmed Türbesi, Osmanlı mimarlığının en güzel mezar yapılarından biridir. Bilinçli bir bezeme endişesi görülen türbe, mermer ve pişmiş toprakla çok renkli bir kaplamaya sahiptir. Şehzade Türbesi'nin içindeki çiniler ölüm yerine yaşamı çağrıştırır. Şehzadebaşı Mehmed Türbesi'nden sonra zaman içerisinde etrafında yapılan türbelerle burası bir hazireye dönüştü. Şehzade Camii haziresi, sayı itibariyle birçok türbeyi içine almaktadır. Şehzade Mehmet Türbesinin sol tarafında yine Mimar Sinan eseri olan ve sekiz köşeli plan üzerinde tek kubbeli Rüstem Paşa Türbesi vardır. Ayrıca hazirede Şehzade Mahmut, Hatice Sultan, Fatma Sultan ve İbrahim Paşa gibi kimselere ait türbeler de yer alır.

'Şehzadebaşı Camisi'ne dair az bilinen gerçekler

MİMAR SİNAN’IN İSTANBUL'DAKİ İLK ESERİ