Üstün zekalı çocukları anlama ve hayata hazırlama kılavuzu

Dünyada ve Türkiye'de üstün zekâ potansiyeli gösteren bireylerin sayısı, nüfusun %2-%3'ü olarak ifade ediliyor. Çocukların akademik başarılarından yola çıkarak Türkiye'deki üstün zekâlı çocuk sayısının ortalama 650 bin olduğu tahmin ediliyor. Elbette ki bu sadece tahmin. Sebebi de henüz bu güne kadar gerçek anlamda ve tam kapsamlı bir tarama testi yapılmamış olması. Terimsel anlamıyla üstün zekâlı çocuk, 'yüksek zihinsel, yaratıcı, sanat, liderlik kabiliyeti veya belirli akademik alanlarda yüksek performans gösteren çocuklardır. Yani üstün zekâlı bireyler, potansiyelini yaşıtlarından veya standartlarından daha iyi bir şekilde kullanabilen kişilerdir. Üstün zekâlı çocukları normal çocuklardan ayıran birtakım biyolojik farklar bulunur. Bu çocukların beynindeki öğrenme yaşantısı da denilen sinaptik bağ oluşumları diğer çocuklara göre daha fazla ve etkindir. Üstün zekâlıların beynindeki nöronlar, biyokimyasal olarak daha çok görünür ve sonuç olarak gelişen bilgi işleme merkezi daha karmaşık düşünceleri işleyebilir. Yine, üstün zekâlıların beyninde daha fazla bilgi ve içgüdüsel düşünmeye yol gösteren, prefrontal korteks aktivitesi görülür. İnsan beynindeki alfa dalga aktivitesi, üstün zekâlı çocuklarda normal çocuklara göre daha fazladır. Onlar sadece normal çocuklardan daha hızlı alfa dalga aktivitesine sahip olmakla kalmaz, bu dalgaları da daha uzun sürdürür. Bu da daha büyük kapasite bellek ve daha rahatlamış ve odaklanmış öğrenmeye olanak sağlar. Üstün zekalı çocuğun beyin ritmi daha sık ortaya çıkar ve bu durum da çocuktaki konsantrasyon, dikkat, araştırma ve soruşturmaya imkan vermek demektir. Üstün zekâlı çocukların ortaya çıkarılması kadar onların özel yöntemlerle geliştirilmesi ve yönlendirilmesi de bir hak ve ihtiyaç olarak kabul edilmelidir. Özellikle gelişmiş ülkeler bu meseleye oldukça önem verir. Gelişmiş halkların üstün zekâlı çocuklar için her yıl milyonlarca para harcamaları, yüzlerce kitap, binlerce makale ve onlarca dergi çıkarmaları tüm toplumları bu konuda düşünmeye davet etmelidir. Çünkü üstün zekâlı çocuklar, sahip oldukları üstün özellikleriyle iyi bir çevrede yaşar ve güçlü bir eğitim görürlerse yıllar sonra o toplumların dâhisi olarak karşımıza çıkacaktır. İşte, üstün zekâlı çocukları keşfetmemizi sağlayacak belirgin özellikleri: Bebeklikten itibaren el-kol-bacak hareketlerinin sıklığı görülür. Yani üstün zekâlı çocuklar bebeklik dönemlerinde aşırı hareketlidirler. Aile bireylerini bebekliklerinin çok erken dönemlerinden itibaren tanırlar. Ağrılara karşı fazla tepkililerdir. Sürekli enerjik, neşeli ve hareketlilerdir. Üstün zekâlı çocukların anlama kabiliyetleri ileri seviyededir. Siz leb demeden onlar leblebiyi anlarlar. Ayrıca bu çocuklar, yeni ve pratik anlama yöntemleri geliştirir ve bu yöntemleri uygularlar. Bu tip çocukların bilme ve kavrama kapasiteleri yüksektir. Var olan durumları yeni durumlarla karşılaştırırlar. Karşılarına çıkan yeni problemlerde bu karşılaştırmayı kullanma yeteneğine sahiplerdir. Problemleri önceden görebilir ve bu problemleri alışılmadık tarzda çözebilirler. Garip, alışılmadık ve farklı bağlantıları görebilme yetenekleri vardır. Çabuk öğrenirler ve öğrendiklerini hemen kullanabilirler. Tecrübelerini göz ardı etmezler. Gerektiği durumlarda tecrübe bilgilerini kullanabilirler. Fizyolojik ve psikolojik özelliklerini şahsi ve sosyal gelişimde etkin kullanırlar. Mekanik becerileri, buluşçuluk yönleri, sanat becerisi ve fiziki kabiliyetleri oldukça gelişmiştir. Fizikötesi olayları düşünmeyi çok erken yaşlarda edinirler. Felsefi tavırları ve garip düşünceleri vardır. Bilgi birikimleri çok fazla olmasına rağmen öğrendiklerini unutmazlar. Alışılmadık seviyede farklı konularda ilgi ve merakları vardır. Çok soru sorarlar. Hızlı düşünürler, çabucak sonuca ulaşırlar ve hızlı ilerleme yetenekleri vardır. Genelleme yapabilme, sonuçları hissetme, soyut düşünme ve alternatifler konusunda erken ve hızlı gelişirler. Geçmişteki ve bugünkü keşiflere özel merak ve ilgileri vardır. Zihin egzersizleriyle esnek düşünme yeteneklerini geliştirirler, olmayacak senaryoları hakkında çok sayıda çözüm üretme kabiliyetleri oldukça gelişmiştir. Belli eğitim almış olmasa da bu çocuklar müzik, resim, şiir gibi güzel sanatlardan birine mutlaka yetenekli olurlar. Kendilerine aşırı güvenleri vardır. Korkusuzca risk alabilirler. Derin bir tefekkür kapasiteleri vardır. İlginç, orijinal ve faydalı buluşlar ortaya koyarlar. Farklı fikir ve çözümler üretme becerileri vardır. Farklılıklara kolayca uyum sağlayabilirler. 5N1K (ne, niçin, ne zaman, nasıl, nerede, kim) sorularının doğru cevaplarını arayıp bulma becerileri gelişmiştir. Dili güzel kullanırlar. Dil yeteneğinde üstünlükleri vardır. İstatistiklere karşılaştırmalı, eleştirici ve tahlil edici bir gözle bakabilirler. Belli bir konuda uzun süre düşünebilirler. Yerinde, kaliteli ama bazen başkasını rahatsız edecek derecede espri yaparlar. Muhataplarının söylediklerinin yanı sıra gerçekte söylemek istediklerini de çabucak anlayabilirler. Empati duyguları gelişmiştir. Kendisini karşısındakinin yerine koyarak düşünebilir. İnsanlarla çok yönlü iletişim kurabilirler. Başarılı olmuş kişileri tanıma be onların başarı sırlarını öğrenme merakına sahiplerdir. İnatçı, kararlı, hedefe dönük, bazen maceracı, disiplinli, bağımsız ve çoğu zaman isyankar davranışlar sergilerler. Çabucak sıkılabilirler. Bu süreçte hemen yapacak başka bir şey bulurlar. Boş duramazlar. İlgi beklerler. Takdir edilmekten hoşlanırlar. Belli derslerde veya alanlarda olağanüstü başarı gösterirler. Duyularında aşırı hassasiyet bulunur. Renkleri, sesleri veya kokuları daha çabuk ayırt edebilirler. Sık sık düşüncelere dalarlar. Hayal güçleri kuvvetlidir. Zaman zaman kendisiyle yüksek sesle konuşur. Kendi yaşlarından büyük arkadaşları tercih ederler. Liderlik, grup kurma, ekip oluşturma ve yönlendirme becerileri gelişmiştir. Toplumun adalet, güzellik, doğruluk gibi yüksek ihtiyaçlarıyla ilgilenirler. Haksızlığa ve hukuksuzluğa asla tahammül edemezler. Yüksek ahlaki özellikler sahiplerdir. Üstün zekâlı çocukların eğitimi diğer çocuklardan farklı olmalıdır. Çünkü zekâ geliştiği sürece devamlılığını sağlar. Üstün yetenekli çocuklar yeteneklerini sergileme ve geliştirme konusunda alan bulamazlarsa köreleceklerdir. Üstün zekâ testleri özellikle çocuklara uygulanır. Bu testler kişinin zekâ potansiyelini ve becerilerini belirlemeye yönelik hazırlanır. Bu testin amacı, üstün zekâlı çocukların belirlenmesi ve özel öğretim süreçlerine tabi tutmaktır. Wisc-R zekâ testi (6-16 Yaş için uygun) Erişkinlerin arkadaşlığı Üstün çocuklar kendi yaşıtlarıyla arkadaş olmaktansa, ailedeki yetişkinlerle ya da diğer erişkinlerle iletişim içinde olmaktan mutluluk duyabilirler. Bu tür bir seçim ve bağımlılığın çeşitli sebepleri olabilir. Örneğin; üstün yetenekli/zekâlı çocuk bu niteliğinden dolayı bir huzursuzluk içindeyse erişkinlerle ilişki kurmayı yaşıtlarına yeğler ve bundan da mutluluk duyar. Hatta böyle bir çocuk, ailesini en iyi arkadaş olarak kabul edebilir. Risk almanın önemi Bazı erişkinler, çocuklarının kendilerinden daha az risk alır oluşlarını şanslı bir durum olarak görürler. Bu durum en azından fiziksel birtakım zorluklarla karşı karşıya gelindiğinde oldukça olumlu bir şekilde gözükmesine rağmen yeni bir aktivite ile karşılaşan üstün yetenekli/zekâlı çocuk bir adım geri çekilebilir ya da denemek bile istemeyebilir. Bunun sebebi bu çocukların kendilerini fazlaca eleştirmesi ve çoğunlukla kendilerinde eksik olan yönleri bulup çıkarmasıdır. Kendilerine olan güvende eksiklik yaşayan bu çocuklar, bir şey hakkında tamamen bilgi sahibi olmak ya da onun nasıl çalıştığına dair net ve kesin bir bilgiye sahip olmak ihtiyacı içindedirler. Bir söz vermeden önce onunla ilgili pek çok şeyi bilmek zorunda olduklarını düşünürler. Bazı üstün zekâlı çocuklar, yeni şeyler denemeye çekinirler; yanlış yapmaktan, hatalı olmaktan, aptal durumuna düşmekten çok fazla korkarlar. Diğer çocukları yeni şeyleri gerçekleştirirken gözlemlemeyi tercih ederler. Model alarak öğrenmeyi benimserler. Başarısız olmaya karşı aşırı bir korku geliştiren bu çocuklar kendini daha rahat ve iyi hissetmesi konusunda aileden ve öğretmenlerinden destek almaya ihtiyaç duyarlar. Bir şeyi ilk denemede yapamamak, utanılacak ve başarısız sayılacak bir durum değildir. Başarısız olmak, ya da hata yapmak, hiçbir zaman insanı güvenilmez bir kişi yapmaz. Ailenin bu gibi durumlarda olumsuz konuşmalardan kaçınması gerekir. 'Bu, asla işe yaramayacak.' gibi cümleler, çocuğun kendi hayal gücünü kullanmasını engeller. Aile ve öğretmenin çocuğun ortaya çıkardığı işi takdir etmesi gerekmektedir. 'Bunu başarmak için gerçekten çok çaba sarf ettiğini görebiliyorum.' gibi cümlelerle çocuğu cesaretlendirmek gerekmektedir. Çocuğa her zaman, denemesi ve sonuçta ne olduğunu görmesi için fırsatlar verilmelidir. Bir komedyene sahip olmak Üstün yetenekli/zekâlı çocukların genellikle espri yetenekleri oldukça gelişmiştir. Dünyayı anlama becerileri oldukça yüksek seviyededir ve bu nedenle uygun espriyi rahatlıkla yakalayabilirler. Şakalardaki önemli noktaları rahatlıkla fark ederler. Bu durum, hem duydukları hem de kendi yaptıkları şakalar için geçerlidir. Bunun yanında diğer çocuklar, bu özel noktaların bir kısmını kaçırabilirler. Böyle bir durumda çocuklar diğerlerinin şakayı anlamamasından dolayı kendilerini kötü hissedebilirler. Bazı çocuklar sırf bu nedenden dolayı erişkinlerin arkadaşlıklarını tercih edebilirler. Bu çocuklar sözcüklerle oynayıp birtakım espriler üretirler. Bir aile erişkinlerin anlayabileceği esprileri çocuğunun 4 yaşından itibaren anlayabildiğini bildirmiştir. Az da olsa bazı durumlarda, üstün yetenekli/zekâlı çocukların espri anlayışları rahatsız edici bir duruma gelebilir. Bunun önüne geçilmesi için çocuğa, insanların küçük düşürülmekten veya utandırılmaktan hoşlanmadıkları söylenmelidir. Erken okuyanlar Bazı üstün yetenekli/zekâlı çocuklar okumayı kendi başlarına öğrenirler. Genellikle bu çocukların ne zaman ve nasıl okuma kodunu söktükleri konusunda herhangi bir fikrimiz olmayabilir. Bununla birlikte erken okuma hiçbir zaman üstün zekâlılığın bir göstergesi değildir. Bazı çocuklar okumasını 3 yaş gibi erken bir dönemde öğrenirler. Bu çocukların bazılarına okuma konusunda aileleri, kreşteki öğretmenleri ya da bakıcıları yardımcı olmuştur. Diğer üstün yetenekli/zekâlı çocukların ise farklı alanlarda ilgileri olabilir ve okuma onlar için öncelikli konular arasında sayılmayabilir. Ana okullarında ya da birinci sınıfta okumasını öğrenemeyen bir öğrenci üstün zekâlı olamaz gibi bir etiket kullanılmamalıdır. Benzer şekilde de okul öncesi okumayı öğrenen çocuklara üstün zekâlı etiketi konmamalıdır. Erken okuyan çocuklarda dili ustalıkla kullanma, erken çocukluk döneminde uzun süreli dikkat, sembollerin uygun biçimde kullanılması, erken neden-sonuç ilişkisini bulma becerilerinin toplamı, çocuğun üstün olduğuna dair kanımızı etkileyecek ip uçlarından sadece bazılarıdır. Çok yüksek seviyede üstün zekâlı olan çocuklar, 4 yaşın altında okumasını öğrenebilirler. Bu tür çocuklarla kurumlar, onun gelişimine ve ihtiyaçlarına bağlı olarak ayarlamak zorundadırlar. Üstün yetenekli/zekâlı çocukların bir kısmı, okul öğrenirken diğer bir kısmı ise birinci sınıfın sonunda hâlâ olabilir. Çoklu zekâ kuramından da destek alarak çocukların farklı seviyelerde oldukları söylenebilir. Okumasını geç öğrenen üstün yetenekli/zekâlı çocuğun çok daha farklı alanlarda yaşıtı bireylerden olumlu bir şekilde farklılaştığı gözlemlenecektir. • Çocuğunuzun sorduğu soruları büyük bir sabırla ve büyük zevkle yanıtlamaya hazır olunuz. • Çocuğunuzun sorduğu sorulardan yola çıkarak onu ilgilendiği konuları araştırmaya çalışan okul öncesi kendi programlarını öncesinde okumayı okumayı sökememiş belli zekâ alanlarında yönlendiriniz. • Zihinsel büyümesi kadar, fiziksel ve toplumsal becerilerini geliştirmesini teşvik edin. • Çocuğunuzun, zihinsel gelişimleri ne olursa olsun tüm diğer akranları ile geçinmeyi öğrenebilecekleri ortam hazırlayınız. • Çocuğunuzu asla, diğer çocuklarınızla veya akranları ile kıyaslamayın. • Çocuğunuzu, üstün zekâlı olduğu için değil, çocuğunuz olduğu için seviniz. • Çocuğunuz için evde uyması gereken kurallar ve ölçütleri onunla birlikte belirleyin, eşler arasında tutarlılık olmasına özen gösteriniz. • Asla evin PATRONU olmasına izin vermeyin, ancak kararları almada katılımını sağlayın ve mutlaka evde sorumluluklar ve görevler almasını sağlayınız. • İlgi, yönelim ve isteklerini belirleyebilmesi için seçenekli ortamlar hazırlayınız. • Başarılarını abartmayınız ve küçümsemeyiniz. • Beklentilerinizi çok aşağı ya da çok yukarıda tutmayınız. • Çocuğun ilgi ve üstünlük gösterdiği dallarda ana babalar yetersiz kaldığınız zaman, el verdiğince özel ders, kurs vb. kolaylıkları sağlayınız. Üstün zekalı çocukların özel eğitimlerinin olması yanında öğretmenlerinin de seçilmiş olması gerekir. Bunlar için de belli özellikleri taşıması gerekir. • Kapsamlı bir meslek tecrübesine ve yapılan hataları kabul edebilme yeteneğine sahip olma. • Her şeyi bildiğini sanan ve kendisini bütün bilgilerin kaynağı olduğunu iddia eden bir sınıf öğretmeni bu çocuklarla başarısızlığa uğrar. • Öğretmenin ' bilmiyorum' diyebilmesi gerekir. • Çocuğu uygun kaynaklara yönlendirebilmelidir. • Geniş bir tecrübeye sahip olmalıdır. • Benlik duyguları güçlü, iradeleri yüksek olmalıdır. • Kendilerine değer verir ve güvenirler. • Diğer kişilere ve özellikle öğrencilerine değer verir, önemser ve saygı duyar. • Ortalama üstü zekâya sahiptirler. • Esnek, yeni fikirlere açık, entellektüel, edebiyat ve sanat konularına ilgili, bilgisini geliştirmeye hevesli. • Baskı ve zorlama yerine, yol gösterici, rehber kişilerdir. • Demokratik, işbirlikçi, yenilikçi, deneyimlerde hoşlanan bireylerdir. • İmgelem gücünü ve üretkenliği destekleyen, saygı duyan ve espiri yapmaktan hoşlanan bireylerdir.

Üstün zekalı çocukları anlama ve hayata hazırlama kılavuzu

Türkiye’nin üstün zeka tablosu