Unutturulan öykücü: Bahaeddin Özkişi

'Susmak, konuşmanın bir başka türüydü burada.' Özkişi'nin roman ve hikayeciliğe değinmeden evvel kısaca hayat hikayesine de bir göz atmak gerekir. 'Bir fikre adanmamış, sadece yemek, içmek, uyumak ve mülk sahibi olmak için yaşanmış hayat, sorarım size hayat mıdır?' 19 Haziran 1928'de İstanbul, Fatih'te dünyaya gelen Özkişi'nin Nüfus kaydında ismi Mehmet Bahaeddin iolarak geçmektedir. Babası Nakşî şeyhlerinden Hacı Halit Efendi'nin oğlu Ömer Lütfi Efendi'dir. Karagümrük'te doğup büyüyen Bahaeddin Özkişi mutasavvıf bir aileden gelmişti bu sebeple tasavvuf kültürü yazarın yetişmesinde çok etkili olmuştur. 'Özlemek' dedi.' Aşk kadar önemli değil mi?' Yazar eğitim hayatına Karagümrük'te başlamış, Karagümrük Ortaokulu'ndan mezun olduktan sonra Sultanahmet Sanat Enstitüsünde eğitimine devam etmiştir. Mezun olduktan sonra muhtelif görevlerde çalışan Özkişi, Almanya'da 2 yıl eğitim aldıktan sonra Kaynak Öğretmen Okulu'nu bitirmiştir. Usta yazar, edebiyat çalışmalarının yanı sıra 1956'dan vefatına kadar da İTÜ'de kaynak öğretmeni olarak çalışmaya devam etmiştir. Evlendikten sonra eşinin desteğiyle yazmaya başlayan Özkişi, 10 Kasım 1975'te vefat edene kadar üç roman yazmıştır. 'Zihnim ister istemez geçmişin muhasebesine kayıyor, toplam çizgisi altındaki rakamların pek bir değer taşımadığını üzülerek görüyordum ne yapmıştım ben? Yaşamamdan maksat bir lisan öğrenmek, bir meslekte söz sahibi olmak mıydı? Yaradılışın ve yaradılışımın sırrı bu kadar mahdut olabilir miydi? Tabiatın kucağında yaşanması gereken hayat böyle mi sarfedilmeliydi? Beni tutup sürükleyen rüzgar neydi?' Gençliğinde hikaye ile meşgul olan Özkişi, bahsedildiği gibi hikaye yazma konusunda Tanpınar'ın teşviklerini de almıştır. 1959'da Bir Çınar Vardı isimli kitabında bütün öykülerini toplamış, evlenene kadar hikaye yazmasına karşın bunları kitaplaştırmamıştır 'Maddeye hakimiyet insanı bir cephesiyle kuvvetli kılar sadece. Oysa insan her yönüyle gelişmeli ve yükselmeli değil mi?' Üç öykü kitabı olan Bir Çınar Vardı, Göç Zamanı ve Papağan Dedi ki, kitaplarının bir araya getirilmesiyle oluşan Göç Zaman, yazarın vefat ettiği gün basılır. Göç zamanı daha çok metafizik, mistik, tasavvufi konuları ihtiva eder. Özkişi, insan olmanın, hayata geliş gayesinin, öncelikle nefsi köreltme noktasında başarılı olmanın, erdemli insan olmanın önemini satır aralarında hep vurgulayan bir yazar olmuştur. Ömer Lekesiz Bahaeddin Özkişi'nin Öyküleri, isimli yazısında yazarın öykülerini, 'Kısa kısa öyküde kurmaca tarzını, dilini, söylemini, bakış açısını, felsefi yaklaşımını kesinleştirmiş bir yazarın öyküleri' şeklinde tanımlamıştır. 'Menfaatin perdelediği göz kadar kör bir şey düşünülebilir mi?' Özkişi'nin öykülerinde paradoksal bir anlatım dikkat çekicidir. Buna yönelmesindeki asıl sebep ise, sıradan gerçekçiliği, gündelik anlatımı, düz bir anlatım için yeterli görmemesinden kaynaklanmaktadır. Yazar, öyküde geçen kişilerin psikolojik durumlarını vermek yerine doğrudan ruhsal çözümlemeyi tercih eder. Onun öykülerinde asıl başka bir yön ise, metafiziktir. 'İnsanı 'gülen hayvan' olarak tarif ederler... 'İnsanın gücü yaradanına yaklaştığı, onu tefekkür ettiği, ona itaat ettiği ölçüdeydi.' Peyami Safa Roman Yarışmasında başarı ödülü alan Sokakta romanı, aynı zamanda yazarın yüz temel eserde yer alan kitabıdır. Özkişi, sokakta romanında Batılılaşmayı, karakterin hikayesi ve fikirleri üzerinden eleştirmiştir. Tanpınar'ın Türk edebiyatındaki diyalog eksikliğine dair yaptığı eleştirilerin aksine Özkişi'nin romanı diyaloglar üzerine kurulmuştur. Yoğun bir psikolojik tahlilin göze çarptığı roman, Tanzimat yazarlarının halkı aydınlatmak çabalarına benzer bir şekilde kurgulanmıştır. Fakat Tanzimat romanlarının aksine eserin dili elbette yalındır. Özkişi, roman boyunca Batı'nın materyalizmine ve pozitivist bilim anlayışına karşı çıkar ve eleştirir. Ayrıca, yazarın ressam kimliği, eşyaya bakışını da etkilemiştir. Bunun en belirgin örneğini Sokakta Romanında görmekteyiz. Romanda sokak başlı başına bir karakter olarak kendini göstermektedir. 'Ancak kendime söyleyebiliyorum bazı şeyleri' dedi. 'Söyledikleri çevre tarafından anlaşılmazsa susmalı insan.' Yazarın Sokakta romanından başka Köse Kadı (1974) ve devamı niteliğinde olan Uçaktaki Adam (1975) isimli iki tarihi romanı da mevcuttur. Bahattin Özkişi'deki yazma kabiliyeti, dili ve üslubu birçok insanında hayretle dikkatini çekmiştir. Yazar söz gelimi Köse Kadı isimli tarihi romanının müsveddelerini yayınevine götürdüğü zaman şüpheyle karşılanmıştır. Bu olayı Aydın Adnan Gümüş, Bahaeddin Özkişi'nin eserlerini incelediği tezinde şu şekilde aktarır: 'Köse Kadı'nın müsveddeleri yayınevine gittiği zaman, kitabın Bahaeddin Özkişi'ye ait olmadığı düşüncesiyle onu yoklamak için sorular sorarlar. İçlerindeki şüphe onlara bunu yaptırır. Çünkü üslup güzelliği, işlenen konunun bir aceminin yazdığına inanmak istemezler.' Köse Kadı romanı basıldıktan sonra büyük bir ilgiyle karşılandığı için yayınevi Özkişi'ye yeniden roman yazması hususunda istekte bulunmuştur. Bunun üzerine yazar kısa sürede Uçtaki Adam romanını yazar ve bastırır. 1971 ve 1975 yılları arasına üç roman sığdırmayı başarır. Ahi Teşkilatı hakkında yazmayı planladığı dördüncü romanını yazmaya başlar fakat 30 sayfasını yazdığı romanı vefatıyla yarım kalır. Özkişi, ele aldığı kahramanların ruhunu ve psikolojisinin çeşitli hallerini, heyecanlarını, bunalımlarını tahlile çalışmakta; metafizik meseleleri izah etme endişesinde ve gayretindedir. Ruh burkuntuları, metafizik endişeler, toplumun içinde bulunduğu hâl onu alakadar eder. Eserlerinde ana hatlarıyla eski-yeni boyutundan batılılaşma temasıyla desteklenen Doğu-Batı çatışmasına; değişen değerlere, metafizik anlamda ortaya çıkan insanın varlığını veya yokluğunu madde ve mana anlamında aldığı değer gibi pek çok çatışmayı barındırır. Bu itibarla bireyin içinde bulunduğu buhranları ifade eden bir yazardır. Özkişi, roman ve hikayelerini zamanın dergilerinde yayımlamak yerine doğrudan kitap olarak vermiş bir yazardır. Süreli yayınlarda yazıları çıkmadığı için kitapları basıldığında sanat ve edebiyat aleminin yazarla ilgili ön bir bilgisi olmamıştır. Bahaeddin Özkişi'nin sanatla ilgisi hikâye ve romanla sınırlı değildir. Süheyl Ünver'den aldığı tezhip dersleri sonrası, cam üzerine tezhip çalışmaları yapar. Yağlı boya ile resim üzerine yoğunlaşmıştır. Görüldüğü gibi Özkişi, kısa hayatına sığdırdığı önemli eserleriyle edebiyatımızda tarihin tozlu sayfalarına gömülmemesi gereken yazarlar arasındadır.

Unutturulan öykücü: Bahaeddin Özkişi

Bahaeddin Özkişi kimdir?