Aliya İzzetbegoviç

Aliya İzzet Begoviç, lise ikinci sınıftayken Genç Müslümanlar Derneği’ne girerek burada Doğu Bosna’dan gelen mültecilere yardım faaliyetlerine aktif biçimde katılır. 1. Dünya Savaşı’nda Bosna-Hersek’in, Almanya’nın desteğiyle 1941 yılında kurulan Bağımsız Hırvatistan Cumhuriyeti’nin bir parçası haline gelmesi ve bunun yol açtığı yeni sorunlardan dolayı Aliya’nın da aralarında bulunduğu genç Müslümanlar, el-Hidâye Derneği’ne geçmek zorunda kalır. Aliya, Hırvatlar tarafından askere alınmak istenince Saraybosna’dan kaçıp Gradaçaç’a gider.

Aiya İzzet Begoviç, Partizan ordusu Saraybosna’yı aldığında geri döner ve ancak bu defa Sırplar tarafından askere alınır. Partizanlar’ın Müslümanları tutuklamaya başladığı sırada daha önceki İslâmî faaliyetlerinden dolayı Aliya, 1 Mart 1946’da on dört arkadaşıyla birlikte tutuklanıp hapsedilir.

Begoviç, hapiste kaldığı üç yılın ardından Halide Hanım’la evlenir ve ardından üniversite öğrenimini tamamlar. O, ilk girdiği Ziraat Fakültesi’ni yarım bırakıp Hukuk Fakültesi’ne geçer ve 1956’da mezun olur. Hayatının önemli bir kısmını değişik kurumlarda hukuk danışmanlığı yaparak geçirir. Aliya İzzetbegoviç, bir yandan çeşitli kitaplar okurken diğer yandan komünist rejimin baskılarına rağmen düşüncelerini kaleme almaya çalışır, gençlerle ilgilenir. Bilge Kral'ın İslâmî bakış açısıyla dile getirdiği düşünceleri, sadece Boşnaklar üzerinde değil eski Yugoslavya’daki farklı etnik gruplara mensup müslümanlar üzerinde de etkili olur. Hatta düşünce ve faaliyetleri dolayısıyla yönetimin hedefi haline gelir.

1970’te bir grup arkadaşıyla birlikte kaleme alıp yayımladığı “İslâm Deklarasyonu” başlıklı metin ülke içinde ve dışında büyük yankı uyandırır. Bosna-Hersek ve Yugoslavya Müslümanları yanında bütün dünya Müslümanlarına içinde bulundukları dönemde insanlığa ve kendi dindaşlarına karşı sorumluluklarını hatırlatan bu bildiri bir süre sonra onu hazırlayanların siyasal baskıya mâruz kalmalarına yol açar. 1983’te “Saraybosna süreci” sırasında İzzetbegoviç tekrar tutuklanır ve Aliya örgütün lideri olarak suçlanır.

1 Mart 1992’de gerçekleşen referandumla Bosna-Hersek bağımsızlığını ilân edilir. Ancak ülkesi Sırpların saldırısına uğrayınca dirayetli ve temkinli bir siyaset izleyip silahlı çatışmaları sona erdirmeye çalışır. Bu mücadelesi, üç yıl devam eden kanlı savaşa 14 Aralık 1995’te son veren ve Bosna-Hersek’in bağımsız bir devlet olarak tanınmasını sağlayan Dayton Antlaşması’yla neticelenir. Savaş sırasında ve savaşın ardından uluslararası baskılara maruz kalsa da Bosna-Hersek’in bağımsızlığı için çok güçlü diplomatik ve askerî çabalar sarf eder.

Aliya izzet Begoviç, 14 Eylül 1996’da Dayton sonrası yapılan ilk seçimde Boşnak, Hırvat ve Sırp temsilcilerinden oluşan üçlü Başkanlık Konseyi’ne seçilir ve başkanlığı üstlenir. Begoviç, 13-14 Eylül 1998 seçimine katılmayı istememekle birlikte Demokratik Eylem Partisi Ana Komitesi’nin kararı doğrultusunda tekrar aday olur ve seçimden galip çıkarak Başkanlık Konseyi’nin yöneticiliğine devam eder.

Aliya İzzet Begoviç, sağlığının görevini sürdürmesine imkân vermemesi üzerine 2000 yılı Haziran’ında görev süresi tamamlanmadan devlet başkanlığından çekilir ve 19 Ekim 2003’te vefat eder.

• Islam između Istoka i Zapada (Belgrad 1988; Sarajevo 1990, 1995, 1996)
• Islamska Deklaracıja
• Problemi Islamskog Preporoda
• Moj Bjeg u Slobodu
• Sjećanja: Autobiografski Zapis
• Cudo Bosanskog Otpora: Odabrani Govori, Intervjui, Izjave 1993-1994
• Robovi Biti Necemo: Govori 1990-1995 (Sarajevo 2005; T trc. Köle Olmayacağız, İstanbul 2007).
• Dani Hladnog I Gorkog Mira: Govori 1996-2003 (Soğuk ve acı bir barışın günleri; Sarajevo 2005).
• Na Razmedu Svjetova: Izjave, Obracanja, Poruke, Pisma 1990-2003 (Dünyaların birleştiği yer; Sarajevo 2005).