Kutbüddin Şirazi

Şirazi küçük yaşlardan itibaren tıp bilgisi edinmeye başladı. Tasavvuf bilgisinin temelleri de çocukluğunda yine babası sayesinde gerçekleşti.

Çocuk yaşta gördüğü eğitimlerin meyvesini yine çocuk yaşta alan Şirazi, babasının vefatından sonra onun hastanedeki görevine bizzat tayin edildi.

Tıp alanındaki otorite isimler olan Razi ve İbn Sina'nın eserlerini okudu. Bu kitaplar, Şirazi'nin hayatında büyük bir dönüm noktası oldu. Tıp bilgisini en üst dereceye ulaştırmak amacıyla İran'daki Meraga şehrine yolculuğa çıktı.

İbn Sina'nın el-Kanun isimli kitabını daha nitelikli bir şekilde şerh etmek için yolculuğa çıkan Şirazi, burada eserine büyük katkılar sunacak Nasirüddin-i Tusi'den dersler aldı. Ünlü alim Şirazi'nin tıp, matematik ve felsefe alanında ufkunu oldukça genişletti.

Tusi, İlhanlı hükümdarı Hülagü'nün başdanışmanı olarak kuracakları rasathane için diyar diyar gezdi. Bu gezintiler esnasında Tusi, Şirazi'nin kendisine büyük faydası dokunacağını Hülagü'ye iletmiş ve onu da yardımcısı olarak almayı hükümdara teklif etmişti. Böylece Tusi ile Şirazi arasında yüzyıllar sonrasına bile konu olacak ilmi faaliyetlerin temelleri atılmış oldu.

Şirazi, önce Sivas'a ardında da Malatya'ya kadı olarak tayin edildi. Sivas'ta bulunduğu yıllarda Gökmedrese'de dersler de verdi. Burada okuttuğu dersler arasında, matematik, astronomi, optik ve bunun yanında dini ilimlerde de yer alıyordu. 

Şirazi, İlhanlı hükümdarı Argun Han'ın emriyle Anadolu sahillerini gezmiş ve bir Yakın Doğu haritası çizmiştir. Fakat harita günümüze kadar ulaşamamıştır.

Matematiği metafiziği anlamlandırmada bir araç olarak gören Şirazi, bu ilimde gelişmeyi ilmi bir derinlik olarak gördü.

Optik konusunu da tasavvufi bir görüşle temellendiren Şirazi bu alana büyük bir canlılık kazandırdı. Akla dayanan bilgi yerine sezgiyi temel alan işraki felsefenin ışık kavramını merkezileştirmesi ve varlık kavramıyla ışığın bütünleştirilmesi optik konusuna yeni bir bakış açısı kazandırdı. 

Şirazi'nin en hakim olduğu konulardan biri felsefeydi. Şirazi, Gazzali'nin yönelttiği eleştirilerle İslam alemindeki otoritesi sarsılan felsefeyi canlandırmaya çalıştı. Sühreverdi'nin düşünceleriyle şekillenen işrakiyye ekolünün fikirleriyle ilerledi. İşrakiyye ekolü, bilginin içe doğması, keşf yoluyla bilgiyi edinmedir. 

Şirazi, musiki alanında da önemli yenilikler ortaya koydu. Günümüz notasında kullanılan bazı kavramlar, Şirazi tarafından oluşturuldu. Bu kelimelerden bazıları; med, vakf, sakin, cehr, müşedded, muhtelestir.

Şerhu Hikmeti'l-işrâk. (Şerh). Kum: İntişarat-ı Bidar, [t.y.]
Dürretü't-Tâc li-Ğürreti'd-Dîbâc. Thk. Seyyid Muhammed Meşkeve. İntişarat-ı Hikmet, 1986.
Fethu'l-Mennân fî Tefsîri'l-Kur'ân. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, nr. A1830.
Şerhu Külliyâti'l-Kânûn. (Şerh) Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya Kısmı, nr. 3649-3654.
Nihâyetü‟l-İdrâk fî Dirâyeti'l-Eflâk. Bibliotheque Nationale, nr. 2517/8; British Museum, nr. ADD 7482.
et-Tuhfetu'ş-şâhiyye fi'l-Hey'e. Süleymaniye Kütüphanesi, Cârullah Efendi, nr. 2060/1.
el-Muhtasar fi'l-Hey'e. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih nr. 5302.
Miftâhu'l-Miftâh. Süleymaniye Kütüphanesi, Amcazade Hüseyin Paşa, nr. 394.