Bayram vesilesiyle yazılan kasideler: Iydiyyeler
Divan şiirinde bayram konusunun ele alındığı, şairlerin bayram vesilesiyle yazıp devlet büyüklerine takdim ettikleri kasideler bulunur ve buna "ıydiyye" adı verilirdi. Şairler, bu bayramları büyüklere kaside yazmak için değerlendirilebilecek fırsatlardan biri olarak görmüştür. Biz de sizlere Kurban Bayramı vesilesiyle şairlerin kaleme aldığı ıydiyyeler hakkında bilgiler derledik.
Kaside nedir?
💠 Türk Edebiyatında yer alan nazım türleri ve biçimleri vardır. Bunlar, 4 ana başlık altında ele alınır: Divan Edebiyatı, İslamiyet Öncesi, Halk Edebiyatı ve Batı Kaynaklı Nazım Türleri. Peki bunların arasında yer alan kaside nedir? Osmanlı zamanında kasidelerin önemi ne idi?
💠 Arap, Fars ve sonrasında Türk şiirinde en çok kullanılan eski ve uzun bir formu olan kasideler, nesîb/teşbîb bölümünde sevgiliye duyulan özlemi dile getirmektedir. Bu sebepten dolayı sevgiliyle yaşanmış hâtıralara yer veren, çöl ve vahalardaki terkedilmiş konak yerleriyle oralarda dağınık vaziyette bulunan isli ocak taşları, küller, su kabı, testi kırığı, çadır ve kazık izlerinden kalıntılar aşk ve özlemle yoğrulmuş duygu seli halinde ifade edilmiştir.
Kaside kimlere yazılır?
💠 Arapça bir sözcük olan kaside, genel olarak din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan bir şiir formudur. Bu nedenle eskiden şairler, devlet ulemasını övmek için kasideler yazmıştır.
💠 Bu kasideleri yazan şairlere "kaside-gü" yani kaside söyleyen, kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside yazan) denilmektedir. Aşk konuları dışında Peygamberlere yazılmış kasideler olduğu gibi bunların dışında Divan edebiyatında ramazan ve kurban bayramları vesilesiyle yazılmış kasideler de mevcuttur.
Caize nedir?
💠 Osmanlı zamanında şairler büyük saygı görürdü. Bunun sonucunda ise şairlik bir geçim kaynağı olmuştur. Caize terimiyse şairlere şiirleri karşılığında verilen mükâfat sayılırdı. Bundan ötürü Osmanlı'da gelişen bu gelenek İslami bir gelenek halini aldı. Buna en iyi örnek; Züheyr'in şair olan oğlu Kâ'b'ın Hz. Peygamber'e sunduğu şiir sebebiyle peygamberin kendisine hırkasını (bürde) hediye ederek onu mükâfatlandırmasıdır.
💠 Sonraki zamanlarda Kâ'b'ın bu şiiri "Kasîde-i Bürde" adıyla tanındı.
Iydiyye nedir?
💠 Iyd-i fıtr (ramazan bayramı) ve ıyd-i adhâ (kurban bayramı) günleri, Divan şairleri arasında büyüklere ithafen kaside yazmak için değerlendirilen fırsatlardan biriydi.
💠 Şairlerin kasidelerinde benzetme anlamına gelen teşbîb/nesîb kısımlarında bayramdan bahsedilmesi, bu durumun ıydiyye (îdiyye) / bayramiyye şeklinde adlandırılmasına yol açmıştır. Şairler böylece çok defa hâmileri olan büyüklerin bayramlarını manzum birer tebriknâme ile kutlar, karşılığında da câize alarak bayram harçlıklarını çıkarırlardı.
