Sinemanın doğum günü olarak kabul gören 1895'teki Fransız Lumiere kardeşlerin çekip; bir kafede halka açık olarak oynattıkları, sonunda da filmi izleyen vatandaşların "tren bizi ezecek kaçın" diye bağırarak mekandan kaçışmalarıyla şaşkınlık yaratan "Trenin gara girişi" filminden, 1927'deki ilk senkronize diyaloglu uzun metraj film olan The Jazz Singer'a kadarki dönem sessiz sinema dönemi diye bilinir. Aslında teknolojisi 1860 tarihinde icat edilmiş lakin türlü zorluklardan dolayı 1900'lü yıllardan sonra yaygınlaşmıştır.
1895'ten başlayarak Georges Melies, Lumiere kardeşler tarafından "ticari geleceği olmayan bilimsel bir merak konusu" olarak görülen bu yeni tekniğin önündeki parlak geleceği fark etti. 1914'e kadar 400'den fazla film çekti. Bunlardan 1902'de çekilen "Ay'a Seyahat" ticari değer taşıyan ilk gösteri filmi olarak kabul edilebilir. Bugün de kullanılmakta olan sinema tekniklerinin çoğunu sinemanın büyücüsü lakaplı George Melies'e borçluyuzdur.
Sessiz sinema, birçok mucize ile doludur. Kurgunun keşfi, imkânların zorlanması, sinemanın tiyatrodan bambaşka bir yere doğru ilerlemesine olanak tanır. Mizansen devreye girer; kurgu, bir aldatmacaya, yeni bir gerçekliğin kurulmasına olanak tanır. Seyirci sözlerden ziyade birbirini takip eden görüntülerin oluşturduğu anlamlı bütünlerden bir mana çıkarmaya çalışır.
Ünlü yönetmen Alfred Hitchcock'tan bir alıntıyı aktardıktan sonra, sizleri derlediğimiz sessiz filmlerle baş başa bırakıyoruz.
"Sessiz film çeksinler. Çektikleri bir kısa filmi, filmden bir sahneyi, daha önceden çekilmiş bir filmin sahnesini sessiz bir şekilde çekmeye çalışsınlar. O zaman sesin anlatıma ne büyük kolaylıklar kattığını göreceklerdir yahut yaratıcılıktan ne kadar çok şey kaybettirdiğini…"
UN CHIEN ANDALOU – BİR ENDÜLÜS KÖPEĞİ – 1928
Sinemanın ilk deneysel örneği olarak kabul edilen 1928 Fransız yapımı filmin süresi ise 16 dakikadır. Paris'te çekilen filmin yönetmen, yapımcı ve senaristliğini Luis Buñuel üstlenmiştir.
Un Chien Andalou (An Andalusian Dog – Bir Endülüs Köpeği) belirli hikâyesi olmayan, tamamıyla Salvador Dali ve Luis Bunuel'in rüyalarından oluşan gerçeküstücü bir özellik taşıyor. Birbirinden bağımsız görüntülerden oluşan Un Chien Andalou, başlangıçtaki göz yarılması sahnesinden dolayı uzun süre gösterimi yasaklanmıştır.
Bu sahnede elinde usturayla oynayan kişi Yönetmen Luis Bunuel'dir. Bir bulut kümesinin ayın üzerinden geçerek keskin çizgi oluşturuşu ile bir kadının gözünün yarılması bir eş-zamanlılık olup, filmin diğer bölümlerinde buna benzer rüya geçişleri, gerçekliğin ötesinde bir konumlanmaya gidildiği nettir.
METROPOLIS – 1927
Avusturyalı-Alman yönetmen Fritz Lang'ın yönettiği sessiz bilim kurgu tarzı film döneminin en yüksek bütçeli sessiz filmi olma özelliğini göstermektedir. Distopya teması, sessiz çekilmesi ve eski bir bilim kurgu filmi olması özellikleri ile izlemeyenlerin izlemesi gerekli olduğunu düşündüğüm bir filmdir. Filmin oyuncuları ise Alfred Abel, Brigitte Helm ve Gustav Fröhlich'dir.
Günümüz bilimkurgu sinemasının yapı taşlarını oluşturmuş olan yapım; incelikli dekorları, sanat tasarımı, deneysel yönetmenlik anlayışı, sistem eleştirisi yapması ve totaliter bir rejim sunmasıyla zamanının hayli ötesindeydi. Lang, 1927 yıllında eserini o güne kadar görülmemiş büyüklükte bir bütçeyle hazırladı. Geleceğin dünyasını konu alan yapımın karanlık bir duruş sergilediği söylenebilir.
THE ARTIST – ARTİST – 2011
The Artist filminin yönetmenliğini ve senaristliğini Michel Hazanavicius'ın üstlndiği 2011 yapımı sessiz bir filmdir. Genellikle sessiz film denilince aklımıza hep eski filmler gelmektedir. Ancak The Artist filmi konsept olarak bilinçli bir şekilde sessiz çekilmiş ve 1927 ile 1932 yılları arası Hollywood'da aktörlerin çöküşünü ve aktrislerin yükselişini konu almaktadır.
Film Altın Küre Ödüllerinde En İyi Film, Dujardin ise En İyi Erkek Oyuncu ödülünü kazanmıştır. 2012 yılında 84. Akademi Ödüllerinde; En İyi Film, En iyi Yönetmen, En İyi Erkek Oyuncu, En İyi Kostüm Tasarımı ve En İyi Müzik dallarında Oscar ödülü almıştır.
MODERN TIMES – MODERN ZAMANLAR – 1936
Türkçeye Asri Zamanlar veya Modern zamanlar olarak çevrilen 1936 yapımı sessiz filmin yapımcısı, senaristi, yönetmeni ve başrol oyuncusu Charles Chaplin'dir. Hatta filmin müzikleri de Charles Chaplin 'e aittir. Kısacası film tam bir Charles Chaplin filmidir.
Modern Zamanlar makineleşen modern bireyin, yani dışlandığında, işe yaramaz bulunduğunda veya kurulu düzeni bozduğunda hapishaneye ya da hastaneye gönderilen bireyin öyküsüdür. Film, Fordizmin ve Modernizmin yükselişini eleştirmekte ve modernizmin hızla yükselişiyle insanın yaşadığı "insani" problemlere dikkat çekmektedir. Film, 1930'lu yıllarda Büyük Depresyon ortamında çekilmiş ve bu dönemi anlatmıştır.
BRONENOSETS POTYOMKIN – PORTEMKİN ZIRHLISI -1925
1925 yılı Sovyetler Birliği yapımı Potemkin Zırhlısı filmi Sovyet Propaganda sinemasının güzel bir örneğidir. Filminin yönetmenliğini Sergei Eisenstein üstlenmiştir.
Bolşevik Devrimi için "mahmuz" görevi görmüş olayı anlatan film sinema tarihi açısından da devrim niteliğinde. Eleştirmenler tarafından tüm zamanların en iyi filmleri arasında gösterilen bu sessiz klasiğe değer kazandıran unsurların başında şüphesiz montaj ve kurgusundaki başarı geliyor.
Bu açıdan dönemindeki eserlerden ayrılıyor ve sinemada kurgunun yükselişinde önemli bir altyapı oluşturuyor Eisenstein'ın "magnum opus"u. Esasında sıradan bir propaganda filmini, kendi dokunuşlarıyla sinema tarihinin kilometre taşlarından birisi haline getirebilmiş başarılı yönetmen.
SEVENTH HEAVEN – 1937
1937 ABD yapımı romantik drama filmi olan Seventh Heaven filminin yönetmenliğini Henry Kral üstlenmiştir. Filmde Simone Simon ve James Stewart rol almıştır.
SILENT MOVIE – DELİ DOLU / SESSİZ FİLM – 1976
1977 yılında en iyi film ödülü de dâhil olmak üzere 4 dalda Altın Küre ödülüne aday gösterilen komedi tarzı sessiz film Silent Movie' nin yönetmenliğini Mel Brooks üstlenmiştir. Başrollerinde ise Mel Brooks, Marty Feldman ve Dom DeLuise yer almaktadır.
THE KID – YUMURCAK – 1921
Yönetmenliğini, yapımcılığını ve başrolünü Charlie Chaplin'in üstlendiği 68 dakikalık siyah beyaz ve sessiz bir filmdir. Filmde Charles Chaplin, Edna Purviance, Jackie Coogan ve Henry Bergman gibi oyuncular da rol almıştır.
WINGS – KANATLAR – 1927
Yönetmenliğini William A. Wellman'ın üstlendiği 1927 yılı yapımı film 1927-1928 yılları arasında İlk defa düzenlenen Akademi Ödüllerinde En İyi Film Akademi Ödülü'nü kazanmıştır. Filmin oyuncu kadrosunda ise Clara Bow, Charles Rogers, Richard Arlen ve Gary Cooper bulunmaktadır.
CITY LIGHTS – ŞEHİR IŞIKLARI – 1931
Yönetmenliğini, yapımcılığını ve başrolünü Charles Chaplin'in üstlendiği dram – komedi tarzı film 1991 yılında ABD Ulusal Film Arşivi'nde muhafaza edilmesine karar verilmiş önemli bir yapımdır.