Meryem El-İcliyye, onuncu yüzyılda yaşayan birçok kadının aksine o, kendisine bir meslek edinmiş ve bugüne kadar hep alet yapım becerisiyle anılır olmuştu. El-İcliyye, Bağdat'ta ünlü bir usturlap yapımcısının çırağı olan babasının öğrencisiydi.
El-Usturlabi, olarak da bilinen El-İcliyye, ustaca yaptığı usturlaplarla yaşadığı dönemde oldukça dikkat çekti. Usturlabın ünü kolay taşınması, sezgisel ve esnek olmasından kaynaklanmaktaydı. Usturlabı geliştirdiği bu karmaşık yapılı icat Bağdat'ın idarecisi Seyfüddevle'nin dahi takdirini kazanmıştı. İcliyye bunun üzerine saraya davet edildi. Seyfüddevle'nin takdirini kazanmakla da kalmamıştı ve desteğini de almıştı. İmkânları geliştirildi ve saray hizmetinde istihdam edildi. Burada yönetimin sipariş ettiği usturlapları imal etmeye başladı.
El-Usturlabi, olarak da bilinen El-İcliyye, Suriye'nin kuzeyindeki Halep şehrinde usturlap imal etmekteydi. İşvereni 944 ve 967 yılları arasında şehrin yönetimini elinde bulunduran Seyfüddevle'ydi. El-icliyye, erken dönem İslâm medeniyetinde bilm alanında çalışan bir kadının belgelendiği ender örneklerinden biridir. Günümüzde, kadınların bilim alanında çalışması için fırsatlar önemli ölçüde artmış olsa da bilim ve mühendisliğin birçok alanında erkeklerin sayıca üstünlüğü devam etmektedir.
GÜNÜMÜZÜN AKILLI SAATİ
Meryem İcliyye, günümüzde saat, pusula, navigasyon cihazları başta olmak üzere; zaman, mesafe ölçümüne yarayan ve astronomik hesaplarda kullanılan pek çok cihazın atası olan Usturlab'ı geliştirerek çağlar aşan bir bilim insanı olduğunu gösterdi. Yaptığı usturlab ile gök cisimlerinin yüksekliğini ölçmeyi başardı. İcliyye, usturlaba eklediği yeni özellikler ile adeta çığır aştı.
USTURLAP NEDİR?
Usturlab, Güneş'in ve yıldızların konumlarıyla ve zamanla ilgili problemlerin çözümünde kullanılan astronomik bir alettir. Birçok astronomi probleminin çözümü için gerekli olan matematiksel hesaplamalarda kullanılır. İlk dönem basit usturlaplar Yunan medeniyetinde kullanılmış ancak en gelişmiş şekline İslam coğrafyasında kavuşmuştur. Adı Yunancada "yıldız" anlamına gelen "Aster" ve "almak, ölçmek, yakalamak, tutmak, anlamak ve kavramak" gibi anlamlara gelen "Lambanein" kökünden gelmektedir. Usturlap kelimesinin ortak anlamı; yıldızları anlamak için kullanılan bir alet, şeklinde kullanılabilir. Yıldız bulan, gökyüzündeki yıldızları ve diğer nesneleri bulmak ya da Güneş'in veya bir yıldızın konumundan yararlanarak zamanı belirlemek anlamlarında da kullanılabilir. Usturlap aynı zamanda gökyüzünün bir haritası ve astronomik problemleri çözen taşınabilir bir alettir. Usturlabın amacı, kullanıcısına bir yere özgü verilen zamanda ve yerde Güneş'in ve belli yıldızların konumunu göstermektir. Bu gösterme işlemi, usturlabın yüzüne gökyüzünün resminin çizilmesi ve yerlerinin kolayca bulunması için konumlarının işaretlenmesi ile yapılır.
Özçekim Dergisi